Θυμάμαι, ειδικευόμενος νεαρός γιατρός, άκουσα ένα συνάδελφό μου να λέει πως “η γνώμη του ήταν ότι…”, κάτι διαφορετικό από εκείνο που έλεγε ο καθηγητής μας. Εκείνος τον αποπήρε κι ύστερα σχολίαζε ειρωνικά: “Ορίστε. Έχει κι αυτός γνώμη!”. Δυσανασχέτησα. Καλά, δεν μπορούμε να έχουμε όλοι μια γνώμη; Αρκετά αργότερα, μετεκπαιδευόμενος στην Αγγλία, είπα κάποτε για έναν ασθενή: “Η γνώμη μου είναι ότι…”, κάτι διαφορετικό από εκείνο που έλεγε ο έμπειρος διευθυντής. Εκείνος, αφού με άκουσε, με ρώτησε: “Πόσες τέτοιες περιπτώσεις έχεις δει;” “Μία ή δύο απάντησα, αλλά έτσι γράφουν τα βιβλία”. Εκείνη τη στιγμή συνειδητοποίησα τι θα πει γνώμη. Η γνώμη έχει στοιχεία επιστημονικής γνώσης (και ετυμολογικά), διότι συνδυάζει την υπόθεση που έχει κάποιος από ό,τι έχει πληροφορηθεί και σκεφτεί, με την προσωπική του εμπειρία. Αυτό σημαίνει ότι γνώμη έχει κάποιος μόνον αν μπορεί να συνδυάσει την υποκειμενική του υπόθεση με την αντικειμενική παρατήρηση. Ακόμη και όταν η άμεση παρατήρηση είναι αδύνατη (π.χ. πώς γεννήθηκε το Σύμπαν;) γνώμη έχει κάποιος με καλή γνώση της βιβλιογραφίας και εμπειρία από έμμεσες παρατηρήσεις. Άποψη βέβαια μπορεί να έχει ο καθένας. Η άποψη υποδηλώνει την οπτική γωνία από όπου βλέπει κάποιος ένα αντικείμενο ή μια υπόθεση.
Και τώρα έρχεται αυτόματα το ερώτημα. Υπάρχουν δυο ειδών άνθρωποι, εκείνοι που έχουν γνώμη και εκείνοι που δεν έχουν; Και δεν είναι δικαίωμα του καθενός να πει τη γνώμη του; Κανένας δεν έχει τη γνώση των πάντων. Ακόμη και αν είναι πολύ μορφωμένος, δεν μπορεί να έχει την προσωπική εμπειρία για τα πάντα. Επομένως, να μην έχει κανένας γνώμη; Όχι. Προσπάθησα να είμαι σαφής. Καθένας έχει γνώμη για θέματα που ανήκουν σε περιορισμένο τομέα του επιστητού.
Φανταστείτε τώρα μια βουλή που αποτελείται από κληρωμένους βουλευτές από το σύνολο, όπως ήταν η αρχαία Αθηναϊκή Βουλή. Μα είναι δυνατό ένας σκουπιδιάρης που έχει κληρωθεί βουλευτής να έχει γνώμη, και να τη λέει και να ψηφίζει για να αποφασίζεται αν θα γίνουν νόμοι τα νομοσχέδια που φέρνει η κυβέρνηση; Προφανώς όχι. Αλλά σε μια βουλή που αποτελείται από εκατοντάδες κληρωμένα άτομα, η αναλογία των σκουπιδιάρηδων θα είναι περίπου όση και στην κοινωνία, δηλαδή ασήμαντη. Και για να αντιστρέψουμε το ερώτημα. Μια βουλή αποτελείται από εκλεγμένους βουλευτές, όλους πτυχιούχους ανώτατων σχολών. Όπως οι περισσότεροι στα περισσότερα κοινοβούλια, είναι πιστοποιημένοι νομικοί, γιατροί, μηχανικοί, οικονομολόγοι κλπ. Και παρουσιάζεται ένα νομοσχέδιο που αφορά την αποκομιδή των απορριμμάτων. Μα είναι δυνατό να αποφασίσουν γι΄ αυτό οι δικηγόροι, οι γιατροί, οι μηχανικοί, οι οικονομολόγοι που δεν έχουν πιάσει ποτέ σκούπα στα χέρια τους; Όλοι αυτοί, για το συγκεκριμένο θέμα, μπορεί να έχουν γνώσεις που έχουν διαβάσει, αλλά δεν έχουν την παραμικρή εμπειρία. Οποιονδήποτε σχετικό νόμο και αν ψηφίσουν αυτός κατά πάσα πιθανότητα θα είναι ανεφάρμοστος. Και μετά θα ωρύονται: “Ενός νόμου έχομε ανάγκη, να εφαρμόζονται οι νόμοι!” Βίαιη εφαρμογή επομένως ενός ανεφάρμοστου νόμου. Και κάτι άλλο. Η γνώμη αφορά το γνωστικό μέρος της προσωπικότητάς μας, όχι το βουλητικό. Αφορά το τι ξέρω, όχι το τι θέλω. Το τι θέλω, εγώ είμαι ο μοναδικός στον κόσμο των 8 δισεκατομμυρίων κατοίκων της γης που το αντιλαμβάνεται άμεσα. Οι υπόλοιποι απλώς θα το εικάσουν. Κάθε νόμος που ψηφίζεται αποσκοπεί στο να διευκολύνει τη ζωή των πολιτών. Και, φυσικά, θέτει κάποιους περιορισμούς. Για να μην αλληλοσκοτωνόμαστε, πρέπει να υπάρχει μια αστυνομία που να εμποδίζει τους επίδοξους φονιάδες. Ναι, αλλά εμένα με έχει αδικήσει κάποιος που γυρίζει ελεύθερα και, φυσικά, θέλω να τον σκοτώσω, Δίκαιη τιμωρία. Βίασε κι ύστερα κατακρεούργησε την κόρη μου, το μονάκριβο αγγελικό κοριτσάκι μου. Δεν του αξίζει να τον σκοτώσω; Τελικά, η πλειοψηφία θέλομε ή όχι να υπάρχουν νόμοι που να προστατεύουν από τους επίδοξους φονιάδες και από καθέναν που ενεργεί παράνομα, ποινικά ή και μόνον αστικά; Αρρώστησα και δεν έχω στον ήλιο μοίρα για να πληρώσω γιατρούς, εξετάσεις, φάρμακα, νοσηλεία σε νοσοκομείο. Θέλω βέβαια να γίνονται αυτά δωρεάν όταν τα έχω ανάγκη. Διότι ακριβώς στην περίοδο που είμαι άρρωστος είναι αδύνατο να εργάζομαι και να κερδίζω χρήματα για να πληρώνω. Το κράτος επομένως θα πρέπει να φορολογήσει το σύνολο, και μένα όταν δεν είμαι άρρωστος και μπορώ να εργάζομαι, αλλιώς πώς θα πληρωθούν όλα αυτά σε όσους τα έχουν ανάγκη; Θέλω να πληρώνω φόρο όσο είμαι καλά για να εξασφαλίζω ιατρική αντιμετώπιση όταν αρρωστήσω; Τέτοια είναι ερωτήματα στα οποία έγκυρη απάντηση έχει μόνον όποιος έχει προσωπική πείρα για το τι θέλει, επομένως όλοι ανεξαιρέτως οι πολίτες. Δεν θα το αποφασίσουν μόνον οι πολιτικοί, ή μόνον οι γιατροί, αλλά το σύνολο. Τα μέλη της κυβέρνησης έχουν γνώσεις και πείρα καθένα στον τομέα του. Ιδανικά, διότι συνήθως μέλη της κυβέρνησης είναι εκείνα που φέρνουν ψήφους στο κόμμα. Αντίθετα, τα μέλη της βουλής πρέπει να έχουν μόνο κοινό νου και εντιμότητα (τουλάχιστον λευκό ποινικό μητρώο) πράγματα που είναι εξίσου κατανεμημένα σε όλους τους πολίτες, άντρες και γυναίκες, πατρίκιους και πληβείους, πλούσιους και φτωχούς, μορφωμένους και αμόρφωτους, λευκούς και έγχρωμους, δεξιούς και αριστερούς, χριστιανορθόδοξους και αλλόθρησκους, δηλαδή στο σύνολο των πολιτών.
Η ανθρώπινη νόηση, το νοητό Εγώ μας δηλαδή, είναι ενιαία, αποτελούμενη από γνωστικό, συναισθηματικό και βουλητικό στοιχείο. Γνωστά αυτά από την εποχή του Πλάτωνα. Όμως από τότε, και ως την Αναγέννηση, θεωρήθηκε ότι το γνωστικό στοιχείο είναι το κυρίαρχο. Προφανώς, διότι ο Λόγος είναι στον άνθρωπο ποιοτικά ανώτερος από τα ζώα, καθώς διαμορφώνεται όχι μόνο από τους φυσικούς νόμους, αλλά και από την πολιτεία που υπάρχει μόνο στο ανθρώπινο είδος. Στο Χριστιανικό Μεσαίωνα μάλιστα το γνωστικό στοιχείο στηρίχτηκε όχι στη γνώση, αλλά στη μεταφυσική πίστη. Κάποτε άρχισε να αμφισβητείται αυτό το δόγμα. Δεν πάει να ξέρει ό,τι νάναι ο καθένας; Εμένα με ενδιαφέρει πώς συμπεριφέρεται, που είναι η άμεση συνέπεια της βούλησης (βουλησιαρχία, βολονταρισμός). Αργότερα, μεγάλοι φιλόσοφοι (π.χ. Spinoza, Schopenhauer, Nietsche) αμφισβήτησαν τη δεσποτική θέση της γνώσης πάνω στο συναίσθημα και τη βούληση. Αυτό δεν σημαίνει πως το συναίσθημα και η βούληση πρέπει να κυριαρχούν πάνω στη γνώση. Αποστολή της τέχνης είναι η λύτρωση της γνώσης από την υποδούλωση στη βούληση (Σοπενχάουερ). Κάθε απόφαση επομένως οφείλει να είναι προϊόν συνδυασμού γνώσης (των ειδημόνων) με συναίσθημα και βούληση (του καθενός στο σύνολο).
ΓΝΩΜΗ ΚΑΙ ΑΠΟΨΗ
Δημήτρης Αντ. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com
Ηπειρωτικός Αγών, 28 Ιανουαρίου 2023