Όπως αναφέρατε στην εκδήλωση που διοργάνωσε το «Κόκκινο», η Ευρώπη φαίνεται να έχει βασίσει όλες τις ελπίδες της στον εμβολιασμό για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Πώς, όμως, θα πρέπει να γίνει -όταν έρθει, που είναι και αυτό ένα ζήτημα- και τι άλλο θα πρέπει να γίνει, προκειμένου να μην υπάρξει εφησυχασμός, όπως το καλοκαίρι;
Καταρχήν, θα πρέπει να είναι σαφές και στους πολίτες και σε όσους έχουν την πολιτική διαχείριση της πανδημίας ότι το εμβόλιο δεν είναι πανάκεια. Είναι ένα εργαλείο που θα μας βοηθήσει πάρα πολύ στο να απεμπλακούμε από την πανδημία, αλλά από μόνο του δεν πρόκειται να εξαφανίσει ούτε τον ιό, ούτε τη νόσο Covid-19. Kατά συνέπεια, πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για να αντιμετωπίσουμε επαναλαμβανόμενα επιδημικά κύματα χωρίς να εγκλωβιζόμαστε στα οριζόντια λοκντάουν. Το δεύτερο στοιχείο είναι ότι προκειμένου να εμβολιαστεί ένας ικανός αριθμός πολιτών, ώστε να επιτύχουμε την ανοσία της κοινότητας, άρα να μπούμε στο τέλος της πανδημίας, θα χρειαστεί χρόνος. Ακόμα και αν πάρουμε το καλύτερο σενάριο, όπου όλα θα λειτουργούν εύρυθμα, δεν μπορούμε να περιμένουμε την ολοκλήρωση του μαζικού εμβολιασμού πριν το Σεπτέμβρη. Αυτή είναι μια σημαντική παραδοχή που πρέπει να κάνουμε ώστε να διαμορφώσουμε τη συμπεριφορά μας ως πολίτες. Με βάση αυτή την παραδοχή πρέπει να χαράξουν την πολιτική διαχείριση της πανδημίας οι πολιτικές και υγειονομικές αρχές, ώστε να μην βρεθούμε και πάλι αντιμέτωποι με καταστροφικά λοκντάουν. Τώρα για το πώς θα γίνει ο εμβολιασμός, θα πρέπει να πάρουμε κάποια δεδομένα υπόψιν, που έχουν να κάνουν με τα χαρακτηριστικά της νόσου, σε ποιους εκδηλώνεται βαρύ Covid-19 και πού υπάρχει μεγάλη διασπορά του ιού. Βεβαίως, την ευθύνη για την χάραξη της στρατηγικής εμβολιασμού του πληθυσμού την έχουν οι εθνικές αρχές Δημόσιας Υγείας. Ωστόσο, σύμφωνα με τα μέχρι σήμερα διαθέσιμα επιδημιολογικά δεδομένα, πρέπει κατά προτεραιότητα να εμβολιαστούν οι υγειονομικοί, γιατί είναι από τις ομάδες υψηλού κινδύνου να μολυνθούν, αλλά και να διασπείρουν τον ιό. Επίσης είναι απαραίτητοι για την περίθαλψη των υπόλοιπων πολιτών. Έπειτα τίθεται το ερώτημα αν θα γίνει ο εμβολιασμός με ενιαίο τρόπο σε εθνικό επίπεδο ή αν θα γίνει κατά προτεραιότητα στις περιοχές με υψηλό επιπολασμό του ιού, όπως και αν θα γίνει με οριζόντια χαρακτηριστικά (πχ όλοι όσοι είναι άνω των 65 ετών) ή αν θα εμβολιαστούν στενευμένες ομάδες που έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να έρθουν σε επαφή με τον ιό (πχ πολίτες που εξαιτίας της εργασίας τους είναι υποχρεωμένοι να χρησιμοποιούν καθημερινά τα MMM). Ένα άλλο ερώτημα είναι αν θα δοθεί προτεραιότητα σε περιοχές που δεν υπάρχει εύκολη πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας, πχ τα νησιά, όπως και σε ανθρώπους που ζουν σε υποβαθμισμένες περιοχές των πόλεων.
Στο σχεδιασμό πάντως που παρουσίασε η κυβέρνηση, πρόωρα πριν αρκετές μέρες, δεν φάνηκε να έχουν ληφθεί όλες αυτές οι παράμετροι υπόψιν, και θα κινηθεί μάλλον με μια οριζόντια λογική.
Ναι έτσι φαίνεται. Είναι διάφορες ομάδες πολιτών, όμως, που πρέπει να εξετάσουμε. Μια πολύ σημαντική περίπτωση είναι η ομάδα πολιτών, που έχουν παράγοντες κινδύνου που προδιαθέτουν για την εκδήλωση σοβαρής μορφής Covid-19. Ωστόσο και σε αυτή την κατηγορία είναι ίσως χρήσιμο να γίνει μια διαστρωμάτωση ανάλογα με την πιθανότητα έκθεσης στον ιό και με τη δυνατότητα πρόσβασης σε ιατρικές υπηρεσίες. Είναι άλλο πράγμα να έχεις στεφανιαία νόσο και να εργάζεσαι και να ζεις στο Κερατσίνι και άλλο στην Κηφισιά.
Ο εμβολιασμός θα έπρεπε να είναι υποχρεωτικός
Τίθεται, βέβαια, και το ζήτημα να πεισθεί ο κόσμος να εμβολιαστεί, καθώς υπάρχει φόβος για την ασφάλεια του εμβολίου, όπως και για την αποτελεσματικότητα. Τι θα πρέπει να κάνει η πολιτεία γι’ αυτό;
Το ερώτημα της ασφάλειας του εμβολίου, του κάθε εμβολίου, είναι πρωτίστως επιστημονικό. Οι σύγχρονες κλινικές μελέτες, δίνουν έμφαση στην έγκαιρη ανίχνευση δεικτών ασφαλείας. Σε τέτοιου τύπου ιατρικές, όπως ο εμβολιασμός υγειών ανθρώπων, η ασφάλεια μετράει πάντα περισσότερο απ’ ό,τι η αποτελεσματικότητα. Ισχύει, δηλαδή, η βασική Ιπποκρατική αρχή: να ωφελεί περισσότερο απ’ ό,τι να βλάπτει. Άρα, τα εμβόλια, στο βαθμό που έχουν εγκριθεί από τις αρχές δημόσιας υγείας, τον EMA στην Ευρώπη ή τον FDA στις ΗΠΑ, ικανοποιούν καταρχήν τα βασικά και αυστηρά κριτήρια ασφάλειας. Το ερώτημα, λοιπόν, της ασφάλειας δεν νομίζω ότι πρέπει να μας απασχολεί. Όταν, βέβαια, λέμε ασφάλεια δεν εννοούμε αν κάνει κάποια αλλεργική αντίδραση ή μυαλγίες κτλ, μιλάμε για σοβαρές επιπλοκές. Το αν θα εμβολιαστούν οι πολίτες, όμως, είναι ζήτημα πολιτικό. Η γνώμη μου είναι ότι ο εμβολιασμός θα πρέπει να είναι υποχρεωτικός. Να μην ξεχνάμε ότι όλα τα συστήματα δημόσιας υγείας από τη δεκαετία του ’50, που ξεκίνησαν συστηματικά οι μαζικοί εμβολισμοί, βασίστηκαν στον υποχρεωτικό χαρακτήρα αυτών. Όταν κάναμε υποχρεωτικούς εμβολιασμούς για την ιλαρά, τη φυματίωση, την πολιομυελίτιδα είχαμε περισσότερες απορίες για την ασφάλεια των εμβολίων απ’ ό,τι τώρα. Από τότε η επιστήμη και η γνώση εξελίχθηκαν και είμαστε σε πολύ καλύτερη θέση να εκτιμήσουμε την ασφάλειά τους. Γι’ αυτό, και εφόσον έχουμε μπροστά μας μια μεγάλη πανδημία που προκαλεί τεράστια προβλήματα στη δημόσια υγεία, δεν καταλαβαίνω γιατί μπαίνουμε σε μια συζήτηση για το ποιος θέλει ή όχι να κάνει. Πρέπει να κάνουμε έναν υποχρεωτικό εμβολιασμό από την αρχή μέχρι το τέλος, αλλιώς δεν γίνεται. Το πώς θα πειστούν οι πολίτες να δεχθούν τον υποχρεωτικό εμβολιασμό είναι ένα ουσιαστικό θέμα επικοινωνίας και πληροφόρησης, στο οποίο όλοι έχουμε να παίξουμε σημαντικό ρόλο.
Ακόμα, όμως, κι αν επιτευχθεί ο μαζικός εμβολιασμός, απ’ ό,τι φαίνεται θα πρέπει για αρκετό διάστημα τα μέτρα να συνεχίσουν. Πότε θα επανέλθει η καθημερινότητά μας έτσι όπως την ξέραμε;
Αν όλα πάνε καλά και αν τα εμβόλια έχουν μια αποτελεσματικότητα της τάξης του 70%, τότε πιθανόν θα μπούμε σε μια κατάσταση όπως με τις επιδημίες της γρίπης, όπου ξέρουμε ότι ένα μέρος του πληθυσμού είτε δεν θα απαντήσει ικανοποιητικά στον εμβολιασμό, είτε για διάφορους λόγους δεν θα κάνει το εμβόλιο. Άρα θα έχουμε συνθήκες που θα ευνοούν την εμφάνιση επιδημικών κυμάτων και τη μεγάλη πίεση στο σύστημα υγείας πάλι. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που μας οδηγεί στην πρόταση για ένα εθνικό σχέδιο αντιμετώπισης της επιδημίας και του Covid-19 με μεσοπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα. Σε αυτό το θέμα έχουμε ξεκινήσει να εργαζόμαστε ώστε να υποβάλλουμε σύντομα μια συγκεκριμένη πρόταση στο υπουργείο Υγείας και στα πολιτικά κόμματα.
Αντί προστασία, καταστολή και ενοχοποίηση
Θα περιλαμβάνει και την αξιοποίηση των πρωτοβάθμιων δομών; Η κυβέρνηση ακόμα δεν τις έχει εντάξει στην αντιμετώπιση της πανδημίας. Γιατί αυτό;
Το γιατί δεν οργανώνεται η αντιμετώπιση των ασθενών στην πόλη εκτός νοσοκομείου, είναι ένα ερώτημα που αφορά όχι μόνο την Ελλάδα, αλλά όλη την ΕΕ. Νομίζω ότι θα βρούμε την απάντηση στο ερώτημα αυτό αν αναλύσουμε την πολιτική αντίληψη που έχουν οι ελίτ που κυβερνούν αυτή τη στιγμή. Αυτή είναι μεταξύ του λοκντάουν και της τριτοβάθμιας νοσοκομειακής περίθαλψης (θάλαμοι Covid-19 και μονάδες εντατικής θεραπείας), χωρίς να αλλάζει το κεντρικό σχέδιο για τη δημόσια υγεία, που είναι η συρρίκνωσή της. Από την άλλη, τα μέτρα που πάρθηκαν στην Ελλάδα σ’ αυτό το λοκντάουν είναι μερικά. Ένα μεγάλο μέρος των εργαζομένων πάει κανονικά στη δουλειά του, κάτι που δεν συνέβαινε τον Μάρτιο. Αυτοί είναι όσοι δεν μπορούν να κάνουν τηλεργασία, που στην πλειονότητά τους ανήκουν στην εργατική τάξη. Άρα το πολιτικό συμπέρασμα είναι ότι η εξουσία ενδιαφέρεται να προστατεύσει κατά προτεραιότητα την τάξη που εκπροσωπεί, δηλαδή τα ανώτερα και μεσαία αστικά στρώματα. Στις υποτελείς τάξεις εφαρμόζεται η καταστολή και η ενοχοποίηση μέσω της πρόταξης της λεγόμενης ατομικής ευθύνης. Οι επιδημιολογικές μελέτες που έχουμε από την Γαλλία όμως μας δείχνουν ότι στις υπερπληθείς αστικές περιοχές (1.500 κάτοικοι ανά τ.χλμ.), όπως και στις περιοχές με μικρά σπίτια (λιγότερο από 18 τ.μ. ανά άτομο) ή σε σπίτια με συγκατοίκηση, ο κίνδυνος μετάδοσης του ιού είναι περισσότερο από δυο φορές μεγαλύτερος σε σχέση με περιοχές όπου η ποιότητα της κατοικίας είναι καλή. Αρά πού βρίσκεται η ατομική ευθύνη;
Τρία προτεινόμενα μέτρα
Στην περιορισμένη τηλεργασία οφείλεται και η πολύ μικρή μείωση των κρουσμάτων; Εν τω μεταξύ οι θάνατοι είναι καθημερινά περίπου στους 100. Τι άλλο πρέπει να γίνει συν των περιοριστικών μέτρων για να αλλάξει η κατάσταση;
Ναι, αφού το μόνο που έχει κοπεί τώρα είναι οι κοινωνικές συνευρέσεις, ενώ η κινητικότητα των εργαζομένων συνεχίζει, όπως και οι συνθήκες συγχρωτισμού, κυρίως των λαϊκών στρωμάτων, δεν αλλάζουν από την μια μέρα στην άλλη. Υπάρχει, βέβαια, και ένα ακόμα πρόβλημα, που προκύπτει από την διακίνηση ασθενών Covid-19 στα νοσοκομεία. Λόγω του υπερκορεσμού, σύμφωνα με μαρτυρίες συναδέλφων από τη Θεσσαλονίκη, οι ασθενείς παίρνουν εξιτήριο ενώ έχουν ακόμη τον ιό και δεν υπάρχει χώρος υποδοχής τους μετά την έξοδο απ’ το νοσοκομείο που θα τους υποδεχθεί μέχρι να ολοκληρωθεί η περίοδος των 14 ημερών. Τέλος, ένας άνθρωπος που βγαίνει νωρίς απ’ το νοσοκομείο και φοβάται μήπως χάσει τη δουλειά του ή πρέπει να δουλέψει για να πληρώσει τις υποχρεώσεις του, τι θα κάνει; Θα μείνει στο σπίτι ενώ είναι καλά; Αυτές οι καταστάσεις επανατροφοδοτούν την διάδοση του ιού. Σύμφωνα με τους επιδημιολόγους και τους ειδικούς της κοινωνικής ιατρικής, για να δούμε γρήγορη επιπέδωση της επιδημικής καμπύλης, θα έπρεπε να γίνει καθολικό λοκντάουν σε στοχευμένες περιοχές όπου ο επιπολασμός του ιού είναι μεγάλος. Ένα δεύτερο σημαντικό θέμα είναι τα στοχευμένα τεστ σε περιοχές που παρουσιάζουν αυξημένο ιικό φορτίο. Αυτό που γίνεται τώρα, πχ στήνεται μια σκηνή στην παραλία της Θεσσαλονίκης και όποιος περαστικός θέλει κάνει ένα τεστ, δεν είναι ιχνηλάτηση της επιδημίας, αλλά πολιτικό μάρκετινγκ, στο οποίο δαπανώνται οικονομικοί πόροι και προσωπικό. Τέλος, είναι επείγον να κινητοποιήσει η κυβέρνηση το σύνολο του υγειονομικού δυναμικού σε κάθε περιοχή (περιλαμβάνοντας τους ιδιώτες γιατρούς), ώστε να παρακολουθούνται οργανωμένα οι ασθενείς από την αρχή που θα εκδηλώσουν την νόσο Covid-19 και να λάβουν τις ενδεικνυόμενες θεραπείες στο σπίτι, ώστε να ελαττωθεί η πιθανότητα εξέλιξης σε βαριά μορφή της νόσου.
Με τα τεστ έχουν ανακύψει πολλά ζητήματα, από το πώς συλλέγονται και δημοσιοποιούνται τα ευρήματά τους, μέχρι την περιορισμένη χρήση τους. Τι επιπτώσεις έχει αυτή η διαχείριση;
Όταν τα τεστ γίνονται με όρους αγοράς, υπεισέρχονται κι άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν τον αριθμό, τη συχνότητα και τις περιοχές όπου αυτά γίνονται. Η κοστολόγηση των διαγνωστικών τεστ για των κορονοϊό (τόσο της PCR, όσο και των λεγόμενων rapid τεστ) είναι ένα μεγάλο ζήτημα. Στη Γαλλία πχ υπάρχει διατίμηση από τον Ιούνιο, ενώ στην Ελλάδα ακόμα το συζητάνε. Η τελική διαμόρφωση της πολιτικής των τεστ, όπως φαίνεται στην Ελλάδα, υπακούει στους κανόνες της νεοφιλελεύθερης πολιτικής. Έτσι βέβαια, δεν μπορείς να κάνεις ιχνηλάτηση σε εθνικό επίπεδο, γιατί έχεις περιορισμένα μέσα.
Πολιτική ευθύνη για την αποτυχία
Παράλληλα, συνεχίζουν προφανώς να υπάρχουν κι άλλα ζητήματα υγείας. Αυτή τη στιγμή, όμως, αρκετά νοσοκομεία αφορούν αποκλειστικά ασθενείς Covid-19, παραπέμποντας τη θεραπεία των υπόλοιπων είτε στο μέλλον, είτε σε ιδιωτικές κλινικές. Τι επιπτώσεις έχει αυτό το φαινόμενο άμεσα στην υγεία των πολιτών, αλλά και μακροπρόθεσμα για το σύστημα υγείας;
Αυτό το φαινόμενο το είδαμε να συμβαίνει και σε άλλες χώρες της Ευρώπης, αλλά στο πρώτο κύμα που ήταν λογικό να μην υπάρχει προετοιμασία και τα νοσοκομεία πλημμύριζαν με ασθενείς Covid. Έτσι αναγκαστικά π.χ. έγινε παύση των χημειοθεραπειών, αναβολή προγραμματισμένων χειρουργείων, ελαττώθηκε ο αριθμός των ασθενών με καρδιακά προβλήματα που πήγαινε στο νοσοκομείο, διακόπηκε η παρακολούθηση ψυχιατρικών ασθενών κλπ. Όπως καταλαβαίνετε οι συνέπειες είναι δραματικές. Κάτι αντίστοιχο γίνεται σήμερα στην Ελλάδα. Δυστυχώς, η ευρωπαϊκή εμπειρία που αποκτήθηκε κατά τη διάρκεια του πρώτου κύματος δεν κεφαλαιοποιήθηκε από την ελληνική κυβέρνηση, με τραγικές συνέπειες για τους πολίτες που χρειάζονται ιατρικές υπηρεσίες. Η πολιτική ευθύνη και για αυτή την αποτυχία είναι μεγάλη. Εν κατακλείδι, η μέχρι σήμερα διαχείριση της επιδημίας -όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης- δείχνει ότι οι κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν το εμβόλιο σαν πανάκεια και αρνούνται πεισματικά την ενίσχυση των συστημάτων υγείας, γιατί κάτι τέτοιο σημαίνει de facto εφαρμογή αναδιανεμητικής πολιτικής στον χώρο της υγείας. Οι κυβερνήσεις, λοιπόν, και τα κράτη ως εκφραστές της αστικής ηγεμονίας λειτουργούν εγωιστικά, προνοώντας για την υγειονομική ασφάλεια και την αναπαραγωγή της κυριαρχίας της τάξης που εκπροσωπούν. Επιπλέον στην Ελλάδα η κυβέρνηση, ώς ακραιφνώς νεοφιλελεύθερη, αρνιέται ακόμη και το συντονισμένο σχεδιασμό με τον ιδιωτικό τομέα. Θα έλεγε κανείς ότι εφαρμόζοντας δογματικά τις νεοφιλελεύθερες συνταγές, υπονομεύει μεσοπρόθεσμα τους οικονομικούς όρους αναπαραγωγής της αστικής τάξης. Είναι επείγουσα ανάγκη να διαμορφωθεί ένα εθνικό σχέδιο που να στηρίζεται σε τρεις άξονες: πρόληψη της διασποράς – έγκαιρη διάγνωση της νόσου Covid 19 – ταχεία εφαρμογή των συνιστομένων θεραπευτικών στρατηγικών με στενή ιατρική παρακολούθηση, ώστε να νοσηλεύονται έγκαιρα οι ασθενείς που παρουσιάζουν σοβαρό Cοvid-19. Για να πραγματοποιηθεί αυτό το σχέδιο χρειάζεται άμεσα να κινητοποιηθεί το σύνολο των υγειονομικών δυνάμεων της χώρας, να οργανωθεί η πρωτοβάθμια περίθαλψη με κέντρο το Covid-19 και να συνεργαστεί ο δημόσιος με τον ιδιωτικό τομέα. Απέναντι στον ταξικό εγωισμό των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, πρέπει να οργανωθεί η αλληλεγγύη των δυνάμεων της εργασίας.
Ο Γρηγόρης Γεροτζιάφας είναι καθηγητής Αιματολογίας του Πανεπιστημίου της Σορβόννης