Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας είναι ένας από τους συχνότερους καρκίνους που προσβάλλουν τις γυναίκες, με τον κίνδυνο να αυξάνει σημαντικά για τις γυναίκες ηληκίας άνω των 30 ετών.
Επιδημιολογικά δεδομένα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.) δείχνουν ότι o καρκίνος του τραχήλου της μήτρας είναι ο τέταρτος πιο συχνός καρκίνος στις γυναίκες παγκοσμίως, με περίπου 604.000 νέες περιπτώσεις το 2020. Τα στοιχεία από την Ευρωπαϊκή Περιφέρεια του Π.Ο.Υ., λαμβάνοντας υπόψη τις εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Παρατηρητηρίου Καρκίνου (Global Cancer Observatory) του Π.Ο.Υ. και του Διεθνούς Οργανισμού Έρευνας για τον Καρκίνο, εκτιμούν για το έτος 2020, ότι ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας αποτελεί τη 10η πιο συχνή κακοήθεια στις γυναίκες, και την 3η πιο συχνή κακοήθεια για τις γυναίκες ηλικίας μεταξύ 15-44 ετών.
Από τους εκτιμώμενους 342.000 θανάτους από καρκίνο του τραχήλου της μήτρας το 2020, περίπου το 90% αυτών συμβαίνουν σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος ενώ το 80% των περιπτώσεων παγκοσμίως εντοπίζεται στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Παράγοντες που εξηγούν τη μεγάλη αυτή διαφορά, ανάλογα με το κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο των χωρών, είναι κυρίως η περιορισμένη πρόσβαση των γυναικών σε υπηρεσίες φροντίδας υγείας, η έλλειψη οργανωμένων πληθυσμιακών προγραμμάτων προσυμπτωματικού ελέγχου και πρόληψης, με συνέπεια την καθυστερημένη διάγνωση και τη μη έγκαιρη παρέμβαση.
Έχει καταστεί σαφές ότι σε ποσοστό άνω του 95%, αιτία για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας είναι ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων (Human Papillomavirus, HPV).
Αποτελεί ένα πολύ συχνό τύπο ιού στο γενικό πληθυσμό, με συνηθέστερο τρόπο έναρξης της μόλυνσης την άμεση επαφή και στην περίπτωση του τραχήλου της μήτρας, σε πολύ μεγάλο ποσοστό προκαλείται μέσω της σεξουαλικής επαφής ή πιο σπάνια, ακόμα και από δερματική επαφή.
Ανίχνευση των 14 υψηλού-κινδύνου τύπων HPV (κυρίως των 16 και 18 αλλά και των 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 66 και 68), δεν συνεπάγεται αυτόματα και ανάπτυξη κακοήθειας καθώς στην πλειοψηφία των περιπτώσεων η HPV λοίμωξη υποστρέφει σε διάστημα μηνών ή λίγων ετών, χωρίς να προκαλέσει συμπτώματα της νόσου.
Στις περιπτώσεις επιμένουσας λοίμωξης από τον ιό HPV, ο κίνδυνος ανάπτυξης προ-καρκινικών αλλοιώσεων του τραχήλου της μήτρας, οι οποίες προηγούνται της ανάπτυξης του καρκίνου του τραχήλου, είναι υψηλότερος.
Γενικά, η διαδικασία ογκογένεσης του τραχήλου της μήτρας από τον ιό HPV είναι πολυσταδιακή και μακροχρόνια καθώς εκτός από την ιική λοίμωξη, σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν και άλλοι παράγοντες, όπως η έναρξη της σεξουαλικής δραστηριότητας σε μικρή ηλικία, οι πολλαπλοί σεξουαλικοί σύντροφοι, το κάπνισμα, το εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα ή η συνύπαρξη και άλλων σεξουαλικά μεταδιδόμενων νοσημάτων.
Η πολυετής και πολυσταδιακή διαδικασία μετάβασης από το φυσιολογικό τράχηλο της μήτρας έως την ανάπτυξη κακοήθειας στο όργανο, αποτελεί σημαντικό πλεονέκτημα πλέον και δίνει ένα ευρύ χρονικό πλαίσιο, για την έγκαιρη, ακόμα και προσυμπτωματική, ανίχνευση και διάγνωση των προ-καρκινικών αλλοιώσεων και την έγκαιρη και στοχευμένη θεραπεία σε πρώιμα στάδια καρκίνου, εφόσον πρόκειται για προχωρημένες καταστάσεις, με σημαντικό όμως ποσοστό ίασης.
Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας έχει αναγνωριστεί πλέον ως ένα διεθνές πρόβλημα Δημόσιας Υγείας, το οποίο μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά μέχρι την πλήρη εξάλειψή του, μέσω της εφαρμογής μιας παγκόσμιας και συντονισμένης στρατηγικής, όπως εγκρίθηκε από την Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας το 2020 και όπως έγινε επίσης αποδεκτή από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ανακοινώνοντας το «Ευρωπαϊκό Σχέδιο για την Καταπολέμηση του Καρκίνου» (Εurope’s Beating Cancer Plan) το 2021.
Η στρατηγική αυτή έχει δεκαετή ορίζοντα, έως το 2030, έχοντας θέσει σαφείς και αντικειμενικούς στόχους που περιλαμβάνουν πυλώνες της πρωτογενούς πρόληψης, μέσω επέκτασης του εμβολιασμού έναντι του ιού των ανθρώπινων θηλωμάτων HPV, της δευτερογενούς πρόληψης, μέσω του προσυμπτωματικού ελέγχου και της τριτογενούς πρόληψης, μέσω της χορήγησης θεραπείας για όλες τις γυναίκες που έχουν διαγνωσθεί με τη νόσο.
Οι προτεινόμενες δράσεις της στρατηγικής, περιλαμβάνουν παρεμβάσεις από την παιδική ηλικία, την εφηβική έως την ενήλικη ζωή των ανθρώπων και συγκεκριμένα οι προς επίτευξη στόχοι μέχρι το 2030 περιλαμβάνουν:
• 90% των κοριτσιών μέχρι 15 ετών να έχουν εμβολιαστεί πλήρως κατά της μόλυνσης με τον ιό των ανθρωπίνων θηλωμάτων HPV.
• 70% των γυναικών να εξετασθούν προληπτικά με ένα τεστ υψηλής ακριβείας (HPV testing) σε ηλικία 35 ετών και ξανά σε ηλικία 45 ετών.
• 90% των γυναικών με (προ)καρκίνο τραχήλου μήτρας να τύχουν ενδεδειγμένης θεραπευτικής αντιμετώπισης και υποστηρικτικής φροντίδας.
Με βάση τις εκτιμήσεις του Π.Ο.Υ., η εφαρμογή της στρατηγικής αυτής σε 78 χώρες χαμηλού και μετρίου εισοδήματος, όπου η νόσος αποτελεί το κύριο πρόβλημα υγείας των γυναικών, θα μειώσει την επίπτωση της νόσου κατά 97% και θα αποτρέψει την εμφάνιση περισσότερων από 74 εκατομμυρίων περιπτώσεων καρκίνου τραχήλου στη διάρκεια του αιώνα.
Παράλληλα, ο συνολικός αριθμός των θανάτων από καρκίνο του τραχήλου της μήτρας που θα μπορούσαν να αποφευχθούν, ανέρχεται σε περίπου 2 εκατομμύρια έως το 2040, 5 εκατομμύρια για το 2050 και πάνω από 62 εκατομμύρια έως το 2120, αντίστοιχα.
Παράλληλα, η επένδυση στις παρεμβάσεις για την επίτευξη των στόχων 90-70-90 αναμένεται να προσφέρει σημαντικά οικονομικά και κοινωνικά οφέλη.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και η Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω της ανωτέρω στρατηγικής, καλούν τις χώρες να αναπτύξουν εθνικά σχέδια για την εξάλειψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας και των καρκίνων που σχετίζονται με τον HPV.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα επιτυχούς εφαρμογής εθνικού σχεδίου δράσης για την εξάλειψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας αποτελεί η Αυστραλία, ενώ στο ίδιο πλαίσιο συγκεκριμένες δράσεις και μέτρα λαμβάνονται ή σχεδιάζονται από πολλές προηγμένες ευρωπαϊκές χώρες (π.χ. Σουηδία, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Ιρλανδία).
Η χώρα μας, έχοντας εναρμονιστεί με την παγκόσμια στρατηγική, έχει ορίσει πενταετές Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη Δημόσια Υγεία, στην οποία εντάσσεται και το Εθνικό Πρόγραμμα Πρόληψης «Σπύρος Δοξιάδης», το οποίο περιλαμβάνει προγράμματα τόσο πρωτογενούς όσο και δευτερογενούς πρόληψης.
Σε επίπεδο πρωτογενούς πρόληψης ορίζεται το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών ενώ σε επίπεδο δευτερογενούς πρόληψης ορίζεται το Εθνικό Πρόγραμμα Προσυμπτωματικού Ελέγχου, το οποίο απευθύνεται στον γενικό πληθυσμό για την πρώιμη ανίχνευση νοσημάτων υψηλού επιπολασμού, μεταξύ των οποίων και του καρκίνου τραχήλου μήτρας.
Η υλοποίηση και στην Ελλάδα ενός Εθνικού Προγράμματος Προσυμπτωματικού Ελέγχου για τον Καρκίνο Τραχήλου Μήτρας, του οποίου οι προδιαγραφές συνάδουν με τις προδιαγραφές που ισχύουν από ετών στις περισσότερες προηγμένες χώρες ανά τον κόσμο είναι ιδιαίτερα σημαντική. Ο συνδυασμός, μάλιστα, ενός τέτοιου Προγράμματος, με το υπάρχον Πρόγραμμα Εμβολιασμού κατά του HPV, το οποίο πλέον συστήνει τον εμβολιασμό κορίτσια και αγόρια από την ηλικία των 9 ετών και με μια ευρεία εκστρατεία ενημέρωσης/ευαισθητοποίησης του ευρέος κοινού σχετικά με τον HPV-εμβολιασμό και τον Προσυμπτωματικό Έλεγχο για καρκίνο τραχήλου μήτρας, είναι σε θέση να φέρει και την Ελλάδα στη ζηλευτή θέση των κρατών, τα οποία εντός των επόμενων 3-4 δεκαετιών θα έχουν επιτύχει την εξάλειψη της σοβαρότατης αυτής νόσου ως προβλήματος Δημόσιας Υγείας.
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό η Ελληνική Πολιτεία να προβεί άμεσα στις επιβεβλημένες ενέργειες, έτσι ώστε να καταστεί δυνατή η επίτευξη και στην Ελλάδα των στόχων της Παγκόσμιας Στρατηγικής του Π.Ο.Υ. και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το 2030, με απώτερο σκοπό την εξάλειψη του καρκίνου τραχήλου μήτρας και στην χώρα μας, στο κατά το δυνατόν συντομότερο χρονικό διάστημα.
