Ένας διευθυντής μου στην Αγγλία με συμβούλευε: Αν αμφιβάλεις ποια από δύο δυνητικές αποφάσεις είναι η καλύτερη, μην άγχεσαι. Αφού αμφιβάλλεις σημαίνει πως και οι δυο είναι περίπου ισοδύναμες και επομένως, όποια και να διαλέξεις, οι πιθανότητες να είναι η σωστή είναι περίπου ίσες. Κοντοστέκομαι στα μισά του δρόμου κι αναρωτιέμαι, να συνεχίσω ως το απέναντι πεζοδρόμιο, όπως ξεκίνησα, ή να γυρίσω πίσω; Πάντως, το να μένω στο μέσο του δρόμου αναποφάσιστος είναι η χειρότερη λύση. Είμαι εκτεθειμένος στους κινδύνους των αυτοκινήτων που πάνε κι έρχονται ξυστά σχεδόν.
Πριν από χρόνια, όταν ήμουν νέος, επικρατούσε σημαντική πολιτική πόλωση, που τα απόνερά της διαρκούν ως τις μέρες μας. Εκείνη την εποχή η αριστερά ήταν ένα όραμα που υποσχόταν εξαφάνιση των καταφανών αδικιών της δεξιάς. Οι αριστεροί χαρακτήριζαν τους εαυτούς τους “προοδευτικούς”, αφού επιδίωκαν την πρόοδο, έτσι που το να έλεγες πως είσαι προοδευτικός ήταν, για τη δεξιά επικρατούσα κατάσταση, συνώνυμο με το να λες “είμαι κομμουνιστής”. Αντίστροφα, το να χαρακτηρίζεται κάποιος “συντηρητικός” ήταν, για τους αριστερούς, περίπου συνώνυμο με το να είναι φασίστας. Άλλες αμφιλεγόμενες συνωνυμίες ήταν ο εθνικισμός συνώνυμος με τη δεξιά και ο πατριωτισμός συνώνυμος με την αριστερά. Οι συνθήκες άλλαξαν, ιδίως μετά την κατάρρευση του σοβιετικού καθεστώτος και την επανένωση των Γερμανιών.
Στην πραγματικότητα, η κοινωνία αλλάζει διαρκώς. Το δίκαιο, οι νόμοι, πρέπει να προσαρμόζονται ανάλογα, για να αντιμετωπίζονται ικανοποιητικά οι νεοπαρουσιαζόμενες προκλήσεις. Αυτή είναι η γνήσια προοδευτικότητα. Το να μένεις γαντζωμένος σε παραδοσιακές αρχές που αντιμάχονται κάθε πρόοδο είναι η γνήσια συντηρητικότητα. Νέος ένοιωθα προοδευτικός, αλλά προσπαθούσα να το κρύβω, γιατί ήταν επικίνδυνο. Δεν το έκρυβα όμως, φαίνεται, αρκετά, έτσι που μερικοί γνωστοί μου με θεωρούσαν κρυπτοαριστερό. Ας πούμε, το να υποστηρίζεις τη γλώσσα του Παλαμά, του Καρκαβίτσα, του Καζαντζάκη ήταν ισχυρή ένδειξη κρυπτοκομμουνιστικής στάσης.
Στα λεγόμενα φιλελεύθερα καθεστώτα σαν το σημερινό δικό μας, έγινε αντιληπτό πως πρέπει να υποστηριχθεί η πρόοδος, η αλλαγή, αλλιώς δεν προχωρούσε η οικονομία που έχει το πάνω χέρι αντί της πολιτικής. Η τελευταία ποδηγετείται πια από την πρώτη, όπως πρόβλεπε ο Marx.
Ήδη έχω αρχίσει να αναρωτιέμαι τι θα πει πρόοδος. Διέπομαι από κάποιες έμμονες ιδέες που ηχούν υπερβολικά προοδευτικές, τόσο που μοιάζουν ανεφάρμοστες. Εννοώ π.χ. την ανάγκη να εγκαταστήσουμε δημοκρατία. Αυτό σημαίνει ότι, όταν η εξουσία, για να αποφασίσει, συγκρίνει κάποιες πράξεις με υπάρχοντες νόμους, όπως στα αστικά δικαστήρια και στην κυβέρνηση, πρέπει να έχει αντίστοιχη γνώση και πείρα. Όταν όμως μια πράξη συγκρίνεται όχι με το νόμο, αλλά με ένα άτομο, τον κατηγορούμενο, όπως στα ποινικά δικαστήρια, οι κριτές αρκεί να έχουν εντιμότητα και κοινό νου. Το ίδιο και όταν η απόφαση συγκρίνεται με τη βούληση των πολιτών, όπως στη βουλή. Η εντιμότητα και ο κοινός νους είναι εξίσου κατανεμημένα σε όλους τους πολίτες με αριστοκρατική ή ταπεινή καταγωγή, πλούσιους ή φτωχούς, μορφωμένους ή αμόρφωτους, πιστεύοντας σε οποιαδήποτε θρησκεία κλπ. Εννοώ επίσης την ανάγκη να εφαρμόσουμε φωνητική γραφή, “ποὺ δείχνει με ξεχωριστὸ γράμμα τὸν κάθε φθόγγο καὶ ποὺ κάθε γράμμα της ἒχει πάντα τὴν ἲδια φωνητικὴ ἀξία, τὴν ἲδια προφορὰ” (Μ. Τριανταφυλλίδης). Τη θεωρώ απαραίτητη για να αποκτήσουν όλοι οι πολίτες την ίδια ικανότητα να εκφράζονται γραπτά (ισηγορία), απαραίτητο στη δημοκρατία. Εννοώ ακόμη αποκέντρωση της πολιτείας μας, ενάντια στην επικρατούσα αστυφιλία. Είναι λοιπόν ακραία προοδευτικές τέτοιες ιδέες ή μήπως ακραία συντηρητικές, αφού και οι τρεις ίσχυαν στους προγόνους μας αυτού του τόπου πριν από 2,5 χιλιετίες τουλάχιστον;
Οι διεθνείς εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών, είναι διαλυτικές για την οικογένεια, με τελευταίο γεγονός την ευκολία να εκδίδεται διαζύγιο με τηλεδιαδικασίες. Η οικογένεια είναι μια από τις πτυχές του πιο συντηρητικού τριπτύχου, “πατρίς, θρησκεία, οικογένεια”. Ήδη η πατρίδα διαλύεται. Γεννήθηκα Έλληνας σε ένα κράτος-έθνος. Πιέζομαι ασυναίσθητα πανταχόθεν να αισθάνομαι όχι Έλληνας, αλλά Ευρωπαίος, υπήκοος ενός κράτους-μέλους. Δεν ρωτήθηκα, αλλά μου φαίνεται ότι η πλειοψηφία των συμπατριωτών μου πανηγύρισαν το ότι το πετύχαμε. Η οικογένεια είναι (ήταν:) παραδοσιακά το κύτταρο της κοινωνίας, καθώς στηριζόταν σε βιολογικούς νόμους, δύο κύρια αμοιβαία αντανακλαστικά. Ήταν ο αμοιβαίος προσπορισμός ηδονής, χάρη στη συμπληρωματική δομή του πέους με τον κόλπο αφενός και της μητρικής θηλής με το βρεφικό στόμα αφετέρου. Ο γάμος ενίσχυε με κοινωνική πίεση την ισόβια μονιμότητα αυτών των δύο σχέσεων που βιολογικά εξασφαλίζονται πιο βραχυπρόθεσμα. Ο γάμος αυτονομήθηκε, καθώς έγινε όργανο πολιτικών και οικονομικών επιδιώξεων. Βασίλεια ενώνονταν με ένα γάμο. Ακόμη και στη δική μου γενιά, σε νομαδικούς, κυρίως κτηνοτροφικούς, πληθυσμούς, το διαζύγιο ήταν άγνωστο, διότι ο γάμος δεν γινόταν μεταξύ δυο νέων που ένιωθαν αμοιβαία έλξη, αλλά μεταξύ δύο οικογενειών που ένωναν τα κοπάδια τους και το διαζύγιο θα σήμαινε δημιουργία αντιπαλότητας ανάμεσα στις δύο με απρόβλεπτες συνέπειες. Το διαζύγιο δεν καλύπτει κανονικά επείγουσες ανάγκες. Μια γραφειοκρατική καθυστέρησή του δίνει το χρόνο να το ξανασκεφθούν οι ενδιαφερόμενοι. Όλες αυτές οι σκέψεις αγνοούν, τον πρωταρχικό σκοπό του γάμου, το συμφέρον του νέου, απροστάτευτου ακόμη, μέλους της κοινωνίας που προκύπτει. Οι νόμοι που καταργούν τους περιορισμούς που συγκρατούν την οικογένεια δεν ρώτησαν τα παιδιά, αν συμφωνούν. Θεωρούμε δικαιολογημένα, ότι τα παιδιά δεν έχουν αναπτύξει επαρκή ωριμότητα για να μετάσχουν στη λήψη αποφάσεων για το σύνολο. Αλλά μήπως ρωτήθηκε το σύνολο; Αποφάσισαν μια βουλή με εισήγηση της κυβέρνησης. Αλλά οι δύο εξουσίες συμπίπτουν, αφού η κυβέρνηση αποτελείται από μέλη της βουλευτικής πλειοψηφίας. Αυτά τα μέλη έχουν εκλεγεί μεταξύ, όχι όλου του πληθυσμού, αλλά υποψηφίων προαποφασισμένων από τα κόμματα, με κύριο κριτήριο την ικανότητά τους να προσπορίζουν ψήφους. Αν οι γονείς τσακώνονται διαρκώς μεταξύ τους, δεν ξέρω αν είναι καλύτερα για τα παιδιά να ζουν σε μια τέτοια οικογένεια ή σε ένα περιβάλλον χωρισμένων γονιών. Ξέρω όμως ότι ο λαός δεν ρωτήθηκε για μια τέτοια εξέλιξη.
Η οικογένεια παρείχε παραδοσιακά προστασία στα αδύναμα μέλη της, παιδιά, γέρους, αναπήρους, που κανονικά θα έπρεπε να τα φροντίζει η κοινωνία. Με τη διάλυση του γάμου, μένει μόνον η κοινωνία που τώρα γίνεται απόλυτος κυρίαρχος πάνω στο άτομο, που έτσι αλλοτριώνεται πλήρως. Αν δεν συμμορφώνεται με τις επιταγές της, τόσο το χειρότερο γι΄ αυτό· δεν έχει άλλη επιλογή. Και η εξουσία, που αποφασίζει για την κοινωνία, βρίσκεται στα χέρια μιας, οικονομικής κυρίως, ολιγαρχίας που δεν σκέφτεται άλλο, από τη διατήρησή της.
Επιμέλεια:
Δημήτρης Α. Σιδερής, Ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com Ηπειρωτικός Αγών, 15 Ιανουαρίου 2022