Καθώς η πανδημία της COVID-19 συνεχίζεται, τα περιστατικά των υπολοίπων λοιμώξεων του αναπνευστικού έχουν περιοριστεί σε μεγάλο βαθμό και βρίσκονται σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα σε σχέση με προηγούμενα έτη. Οι φόβοι για μία διπλή επιδημία γρίπης και COVID-19 δεν επαληθεύτηκαν, καθώς τα περιστατικά της γρίπης φέτος είναι πιο χαμηλά από ποτέ.
Η απουσία των περιστατικών γρίπης μάλλον δεν αποδίδεται στα ποσοστά εμβολιασμού για τον ιό τα οποία είναι παρόμοια με άλλες χρονιές, αλλά στην κοινωνική αποστασιοποίηση, το πλύσιμο των χεριών και τη χρήση της μάσκας. Εφόσον, λοιπόν, τα μέτρα αυτά ήταν τόσο αποτελεσματικά στη μείωση των περιστατικών γρίπης, γιατί δεν κατάφεραν να περιορίσουν στον ίδιο βαθμό και την εξάπλωση του SARS-CoV-2;
Ο Δείκτης R
Ο δείκτης R αναφέρεται στην ταχύτητα εξάπλωσης ενός παθογόνου και ουσιαστικά αντιστοιχεί στο μέσο αριθμό ατόμων που μολύνει ένας φορέας. Ο δείκτης R για την εποχική γρίπη είναι συνήθως 1.2-1.5, ενώ για τον SARS-CoV-2 οι πρώτες εκτιμήσεις είχαν δείξει ότι κυμαίνεται από 2 μέχρι 4. Αυτό σημαίνει ότι επί απουσίας μέτρων περιορισμού ο SARS-CoV-2 είναι σχεδόν 2 φορές πιο μολυσματικός σε σχέση με τη γρίπη.
Προκειμένου να σταματήσουμε την εξάπλωση ενός παθογόνου, ο στόχος είναι να περιοριστεί το R κάτω από το 1. Αυτό είναι πολύ ευκολότερο να επιτευχθεί για τη γρίπη συγκριτικά με τον SARS-CoV-2. Αν τα μέτρα πρόληψης περιορίζουν στο 50% το R και των δύο ιών, τότε για τον SARS-CoV-2 το R θα παραμείνει πάνω από 1 (δηλαδή ο ιός θα συνεχίσει να εξαπλώνεται), ενώ η γρίπη θα περιοριστεί σε μεγάλο βαθμό.
Προφανώς, η παραπάνω θεωρία δεν αρκεί για να εξηγήσει γιατί είναι δυσκολότερος ο περιορισμός του SARS-CoV-2. Ουσιαστικά αυτό που είπαμε είναι ότι ο ιός εξαπλώνεται ταχύτερα καθώς ένας φορέας μπορεί να μολύνει περισσότερα άτομα.
Αερολύματα και Σταγονίδια
Τόσο ο SARS-CoV-2 όσο και η γρίπη μεταδίδονται με παρόμοιο τρόπο, δηλαδή μέσω της επαφής με μολυσμένες επιφάνειες, από μεγάλα σταγονίδια της αναπνοής και από μικρότερα αερολύματα. Ωστόσο, το ποσοστό μετάδοσης με καθεμιά από τις παραπάνω οδούς διαφέρει στους δύο ιούς.
Για τη γρίπη, οι μολυσμένες επιφάνειες και τα σταγονίδια αποτελούν την κυριότερη πηγή νέων μολύνσεων. Το πλύσιμο των χεριών, η χρήση μάσκας και η κοινωνική αποστασιοποίηση μπορούν, επομένως, να περιορίσουν σε μεγάλο βαθμό την εξάπλωση της γρίπης.
Αντιθέτως, στον SARS-CoV-2, τα συχνά γεγονότα υπερμετάδοσης (superspreading events) δείχνουν ότι η μετάδοση γίνεται κυρίως μέσω αερολυμάτων. Μία πρόσφατη μελέτη που έχει αναρτηθεί προς το παρόν ως προδημοσίευση υποστηρίζει ότι η διαφορά στην εξάπλωση της γρίπης και του SARS-CoV-2 σχετίζεται πιθανώς με τα αερολύματα.
Η χρήση μάσκας, η κοινωνική αποστασιοποίηση και το πλύσιμο των χεριών μπορούν να περιορίσουν σε κάποιο βαθμό τη μετάδοση του SARS-CoV-2, ωστόσο ο ιός μπορεί να αποφύγει ευκολότερα τα παραπάνω μέτρα μέσω των αερολυμάτων.
Ανοσία
Ο SARS-CoV-2 αποτελεί έναν εντελώς νέο ιό. Εκτός από τα χαμηλά ποσοστά διασταυρούμενης ανοσίας από τους εποχικούς κορονοϊούς, το ανοσοποιητικό μας σύστημα δεν αναγνωρίζει τον SARS-CoV-2 και δεν μπορεί να τον αντιμετωπίσει ταχέως σε μία νέα λοίμωξη.
Για τη γρίπη, προφανώς, δεν ισχύει το ίδιο. Καθώς η γρίπη κυκλοφορεί κάθε χρόνο, οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν νοσήσει αρκετές φορές με διαφορετικούς ιούς γρίπης, γεγονός που ενισχύει σε κάποιο βαθμό της ανοσία απέναντι στη γρίπη. Η προϋπάρχουσα αυτή ανοσία θα διατηρήσει χαμηλό τον ρυθμό πολλαπλασιασμού του ιού, περιορίζοντας παράλληλα την πιθανότητα μετάδοσής του. Αν δεν υπήρχε η παραπάνω ανοσία, τότε η εξάπλωση της γρίπης θα ήταν ανάλογη με αυτή του SARS-CoV-2, όπως δηλαδή συνέβη στην πανδημία της γρίπης του 1918.
Η Συμπεριφορά των Ανθρώπων
Ιστοσελίδες που παρακολουθούν τις διακυμάνσεις του R για τον SARS-CoV-2 έχουν διαπιστώσει κάτι ενδιαφέρον: εκτός από μικρές απότομες αυξομειώσεις, το R του ιού στις περισσότερες περιοχές βρίσκεται κοντά στο 1.
Αυτό προφανώς δείχνει ότι οι άνθρωποι αλλάζουν τη συμπεριφορά τους ανάλογα με τον αριθμό των κρουσμάτων στην περιοχή που ζουν. Για παράδειγμα, αν τα περιστατικά είναι υψηλά, περιορίζουν τις κοινωνικές τους συναναστροφές και μένουν στο σπίτι, ενώ όταν είναι χαμηλά, συναντούν περισσότερα άτομα.
Αντίστοιχα είναι τα μέτρα και σε κοινωνικό επίπεδο, με τις κυβερνήσεις να επιβάλλουν μέτρα όταν τα περιστατικά αυξάνονται και να άρουν τα μέτρα όταν τα περιστατικά μειώνονται. Αυτό διατηρεί τον ιό στην κοινότητα, οδηγώντας σε αυξομειώσεις του R.
Καταλαβαίνουμε, επομένως, ότι σε κάθε λοίμωξη με R χαμηλότερο από αυτό του SARS-CoV-2, το R θα περιοριστεί σε τιμές πολύ χαμηλότερες από το 1 με την εφαρμογή των μέτρων για την COVID-19. Αυτό σημαίνει ότι, όταν τα μέτρα για τον SARS-CoV-2 τελικά σταματήσουν, θα επανεμφανιστούν όλες οι λοιμώξεις που έχουν εξαφανιστεί αυτή την περίοδο. Αυτό έχει παρατηρηθεί ήδη σε ορισμένες χώρες όπως η Αυστραλία, στην οποία τα περιστατικά του RSV παρουσίασαν κατακόρυφη αύξηση μετά την άρση των μέτρων πρόληψης τον Οκτώβριο.
Το Μέλλον
Σίγουρα είναι θετικό ότι τα περιστατικά της γρίπης έχουν διατηρηθεί σε χαμηλά επίπεδα, ωστόσο θα πρέπει να παραμείνουμε σε επαγρύπνηση. Καθώς η γρίπη δεν κυκλοφόρησε φέτος το χειμώνα, η ανοσία μας ενάντια στον ιό αυτό δεν ενισχύθηκε, επομένως δεν αποκλείεται να παρουσιαστεί αύξηση των περιστατικών του ιού το καλοκαίρι. Το επόμενο έτος ενδέχεται επίσης η εποχή της γρίπης να είναι σοβαρότερη, καθώς δεν θα υπάρχει ανοσία από το προηγούμενο έτος. Αυτό σημαίνει ότι ο εμβολιασμός για τη γρίπη θα είναι ακόμα πιο σημαντικός του χρόνου.
Η περιορισμένη κυκλοφορία της γρίπης μπορεί να επηρεάσει επίσης τις μεταλλάξεις του ιού. Οι επιστήμονες θα πρέπει να παρακολουθήσουν προσεκτικά τα στελέχη που κυκλοφορούν αυτή τη στιγμή προκειμένου να παραχθεί το κατάλληλο εμβόλιο.
Μέχρι τότε, θα πρέπει να καθησυχαστούμε καθώς βλέπουμε ότι τα μέτρα που εφαρμόστηκαν για τον περιορισμό της COVID-19 είναι αποτελεσματικά, όπως αποδεικνύεται από τα μειωμένα ποσοστά άλλων λοιμώξεων. Χωρίς τα παραπάνω μέτρα, θα έπρεπε σήμερα να αντιμετωπίσουμε τόσο τον SARS-CoV-2, όσο και τις υπόλοιπες εποχικές λοιμώξεις, γεγονός που θα επιβάρυνε ακόμα περισσότερο τα συστήματα υγείας.