Ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της Ιατρικής Επιστήμης ήταν η εισαγωγή των αντιβιοτικών στην κλινική πράξη. Χάρις στη χρήση αυτών εκατομμύρια ανθρώπινες ζωές έχουν σωθεί. Λήψη όμως αντιβιοτικών (όπως και όλων των φαρμάκων), συνοδεύεται από ανεπιθύμητες ενέργειες, μερικές από τις οποίες δυνατόν να εμφανιστούν αρκετά χρόνια μετά από τη χορήγηση αυτών. Άμεσες ανεπιθύμητες ενέργειες, μεταξύ άλλων, είναι οι διάφορες αλλεργικές αντιδράσεις (σπάνια πολύ σοβαρές), ναυτία, εμετός και διάρροια. Πολύ σπάνια σε άτομα με γενετική προδιάθεση, χορήγηση ερυθρομυκίνης ή παρόμοιων φαρμάκων, δυνατόν να προκαλέσει καρδιακές αρρυθμίες και εξαιρετικά σπάνια ακόμα και αιφνίδιο θάνατο. Επίσης έχει περιγραφεί (σπανιότατα), αυτόματη ρήξη του αχίλλειου τένοντα μετά από λήψη κινολόνης. Όλες αυτές οι παρενέργειες συμβαίνουν συγχρόνως (ή σχεδόν συγχρόνως)με τη λήψη αντιβιοτικών. Υπάρχουν όμως και ανεπιθύμητες ενέργειες που εμφανίζονται πολύ αργότερα (χρόνια) μετά τη λήψη αυτών, όπως είναι η ανάπτυξη μικροβιακής αντοχής και αυτές που έχουν σχέση με την αλλαγή του μικροβιώματος του εντέρου.
Με τη χορήγηση αντιβιοτικών, αρκετές φορές, τα μικρόβια προσαρμόζονται στις νέες συνθήκες και επιβιώνουν παρά τη χορήγηση αντιβιοτικών, με ότι αυτό συνεπάγεται. Ο Flemimg (πατέρας της πενικιλίνης), είχε προφητικά επισημάνει ότι «άτομα που χρησιμοποιούν απερίσκεπτα την πενικιλίνη, είναι ηθικά υπεύθυνα για το θάνατο ανθρώπων που πεθαίνουν από λοιμώξεις οι οποίες οφείλονται σε μικρόβια ανθεκτικά στην πενικιλίνη». Οι ανεπιθύμητες ενέργειες που έχουν αναφερθεί παραπάνω, είναι γνωστές εδώ και χρόνια. Παρενέργειες όμως που έχουν σχέση με το μικροβίωμα του εντέρου είναι πολύ λιγότερο γνωστές.
Στο εντερικό σύστημα του ανθρώπου και των ζώων, υπάρχει πληθώρα μικροβίων (τρισεκατομμύρια) τα οποία συμβάλλουν στη φυσιολογική λειτουργία όχι μόνο του εντέρου αλλά και ολόκληρου του οργανισμού. Το μικροβίωμα του εντέρου, είναι ένα πεδίο της Ιατρικής που άρχισε να ερευνάται σχετικά πρόσφατα. Διαταραχή της ισορροπίας του μικροβιώματος του εντέρου, έχει ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη πολλών νοσηρών καταστάσεων, η φύση των οποίων ακόμα δεν έχουν καθοριστεί με ακρίβεια. Το νεογνό, το οποίο είναι στείρο μικροβίων, για την ανάπτυξη του μικροβιώματος, παίρνει τα πρώτα μικρόβια από τον κόλπο της μητέρας κατά τη διάρκεια του τοκετού. Σε περίπτωση που το παιδί γεννηθεί με καισαρική τομή, για την ανάπτυξη του μικροβιώματος, παίρνει τα μικρόβια που κυκλοφορούν στο περιβάλλον του νοσοκομείου. Έτσι το εντερικό μικροβίωμα αυτού του παιδιού διαφέρει από το φυσιολογικό, από τη στιγμή που αυτό γεννηθεί. Επιπλέον, πριν από την καισαρική τομή, κατά γενικό κανόνα, χορηγούνται αντιβιοτικά στη μητέρα και έτσι το παιδί έρχεται σε επαφή με αντιβιοτικά πριν ακόμα δει το πρώτο φως.
Χρήση (ή κατάχρηση) αντιβιοτικών, ακόμα και για μικρό χρονικό διάστημα, δυνατόν να αλλάξει τη σύσταση των μικροοργανισμών του εντέρου. Χορήγηση αντιβιοτικών δυνατόν να σκοτώσει ορισμένα από τα μακρόβια του εντέρου, με αποτέλεσμα να αναπτυχθούν άλλα για να καλύψουν το κενό. Μικρόβια που έχουν μικρή ικανότητα να προκαλέσουν φλεγμονή, αντικαθίστανται από άλλα που προκαλούν πιο έντονη φλεγμονώδη αντίδραση. Έτσι αλλάζει η ισορροπία του μικροβιώματος.
Από το 1950, είχε παρατηρηθεί ότι χορήγηση αντιβιοτικών σε ζώα, είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του σωματικού βάρους αυτών. Πιο πρόσφατα (το 2021), ερευνητές από τη Mayo Clinic των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής (ΗΠΑ ), παρακολούθησαν για 11 χρόνια, 10.000 παιδιά τα οποία είχαν λάβει αντιβιοτικά και τα συνέκριναν με 4.000 παιδιά που δεν είχαν λάβει αντιβιοτικά. Στη μελέτη αυτή είχε διαπιστωθεί ότι η παχυσαρκία ήταν πολύ πιο συχνή στα παιδιά που είχαν λάβει, σε σχέση με παιδιά που δεν είχαν λάβει αντιβιοτικά. Πιστεύεται ότι η συχνότητα της παχυσαρκίας που αποτελεί παγκόσμιο πρόβλημα σήμερα, οφείλεται και στη χρήση (ή κατάχρηση) αντιβιοτικών. Άλλες νοσηρές καταστάσεις που παρατηρήθηκαν σ’ αυτή τη μελέτη στα παιδιά που είχαν λάβει αντιβιοτικά ήταν άσθμα, νοσήματα του εντέρου και δυσκολία στη μάθηση (μαθησιακή δυσκολία). Σε μια άλλη μελέτη, από τη Δανία, οι ερευνητές παρακολουθούσαν ένα εκατομμύριο παιδιά και παρατήρησαν ότι ο σακχαρώδης διαβήτης ήταν πολύ πιο συχνός στα παιδιά που είχαν λάβει, σε σχέση με αυτά που δεν είχαν λάβει αντιβιοτικά..
Η συχνότητα του καρκίνου του παχέος εντέρου από το 1800 ως το 1950, δηλαδή πριν από την ευρεία χρήση των αντιβιοτικών, ελαττωνόταν συνεχώς. Από το 1950 και μετά έχει παρατηρηθεί μια βραδεία αλλά συνεχής αύξηση της συχνότητας αυτού, η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Πιθανολογείται ότι η επίδραση των αντιβιοτικών στο μικροβίωμα του εντέρου, μεταξύ άλλων, ευθύνεται για την αύξηση της συχνότητας του καρκίνου του παχέος εντέρου. Άλλες πιθανές παθολογικές καταστάσεις που έχουν σχέση με τη χορήγηση αντιβιοτικών είναι το ευερέθιστο έντερο καθώς και φλεγμονώδεις παθήσεις του εντέρου (π.χ. νόσος του Crohn, ελκώδης κολίτιδα). Εκτός από τα αντιβιοτικά φαίνεται πως και η κατανάλωση μη «θρεπτικών γλυκαντικών ουσιών», επηρεάζει τη σύσταση του μικροβιώματος του εντέρου.
Γι’ αυτό το λόγο, και όχι μόνο, αντιβιοτικά πρέπει να χορηγούνται με σύνεση και μόνο όταν υπάρχει απόλυτη ένδειξη. Δυστυχώς σήμερα, σε πολλές περιπτώσεις αυτό δεν συμβαίνει. Στις ΗΠΑ π.χ. υπολογίζεται ότι περίπου στα 50% των περιπτώσεων, αντιβιοτικά συνταγογραφούνται χωρίς να υπάρχει απόλυτη ένδειξη, όπως π.χ. σε λοιμώξεις που οφείλονται σε ιώσεις. Σύμφωνα με άρθρο που δημοσιεύτηκε το Νοέμβριο του 2024, στο περιοδικό Proceedings of the National Academy of Sciences, είχε παρατηρηθεί μια αύξηση της κατανάλωσης αντιβιοτικών σε 67 χώρες (μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα), από το 2016 (29.5 δισεκατομμύρια την ημέρα), σε 34,3 δισεκατομμύρια την ημέρα το 2023, που αντιστοιχεί σε 15,2 δόσεις ανά χίλια άτομα. Κατά την περίοδο της πανδημίας του κορωνοϊού, είχε παρατηρηθεί μια μικρή ελάττωση στην κατανάλωση αντιβιοτικών, από τότε όμως και μετά η αύξηση της χορήγησης αυτών συνεχίζεται. Κατά πόσο υπήρχε απόλυτη ένδειξη για τη χορήγηση αντιβιοτικών σ ’αυτές τις χώρες, φυσικά δεν είναι γνωστό.
Για τους λόγους που έχουν αναφερθεί, και όχι μόνο, αντιβιοτικά πρέπει να χορηγούνται μετά από ώριμη σκέψη και μόνο όταν υπάρχει απόλυτη ένδειξη. Για την κατάχρηση που γίνεται στη χορήγηση αντιβιοτικών, υπεύθυνοι δεν είναι μόνο οι άρρωστοι, αλλά και οι φαρμακοποιοί οι οποίοι χορηγούν αντιβιοτικά χωρίς συνταγή, καθώς και οι ιατροί που συνταγογραφούν αντιβιοτικά χωρίς να υπάρχει ένδειξη. Στις ΗΠΑ π.χ. όπου τα αντιβιοτικά χορηγούνται αποκλειστικά και μόνο μετά από συνταγή ιατρού, σε πάρα πολλές περιπτώσεις, δεν υπάρχει σαφής ένδειξη για τη χρήση αυτών. Χρήση αντιβιοτικών όταν υπάρχει ένδειξη, σώζει ανθρώπινες ζωές. Πρέπει όμως να τονιστεί, ότι χορήγηση αντιβιοτικών δυνατόν να συμβάλλει στην ανάπτυξη πολλών νοσηρών καταστάσεων, οι οποίες δυνατόν να απειλήσουν ακόμα και τη ζωή του ανθρώπου, και μάλιστα πολλά χρόνια μετά από τη χορήγηση αυτών.
Επιμέλεια:
Konstantinos Dean Boudoulas MD, Professor of Medicine (Cardiovascular Medicine), Section Head of Interventional Cardiology, Director Cardiac Catheterization Laboratories, The Ohio State University, Columbus Ohio, USA.
Harisios K Boudoulas MD, PhD, PhD Hon., Professor of Medicine/Cardiovascular Medicine and Pharmacy (emeritus), The Ohio State University, Columbus Ohio, USA. Honorary Professor, Academician (an. mem.)
