Ο αναπληρωτής διευθυντής Μονάδας Αρρυθμιών στο Τμήμα Ηλεκτροφυσιολογίας & Βηματοδότησης του Ωνάσειου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου, Κωνσταντίνος Λέτσας, μιλά για τις νέες θεραπευτικές εξελίξεις στις καρδιοπάθειες, την επίδραση του άγχους, τα μυστικά για μια υγιή καρδιά και τη συσχέτιση καρδιάς – εγκεφάλου.
ΤΟ ΩΝΑΣΕΙΟ ΚΑΡΔΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ, το οποίο κλείνει φέτος 30 χρόνια λειτουργίας από τη στιγμή που παραδόθηκε από το Ίδρυμα Ωνάση στην ελληνική πολιτεία, είναι μια αυτόνομη «ιατρική πολιτεία», όπου χιλιάδες ασθενείς εισέρχονται και εξέρχονται καθημερινά. Περπατώντας στους διαδρόμους διαπιστώνεις την εναλλαγή του φόβου με την ελπίδα, του πόνου με την ανακούφιση και της χαράς με τη λύπη. Καθώς ανεβαίνω στον δεύτερο όροφο προκειμένου να επισκεφθώ στο γραφείο του τον αναπληρωτή διευθυντή της Μονάδας Αρρυθμιών, κ. Κωνσταντίνο Λέτσα, παρατηρώ τους δαιδαλώδεις χώρους αλλά και το σήμα-κατατεθέν της, την καρδιά, τοποθετημένο εμφανώς σε κάθε σημείο του υγειονομικού ιδρύματος, υπενθυμίζοντας διαρκώς ότι: «Το Ωνάσειο σάς συμβουλεύει να φροντίζετε την καρδιά σας».
Ο κ. Λέτσας με υποδέχεται έχοντας μόλις τελειώσει με ένα ιατρικό περιστατικό. Αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστήμιου Ιωαννίνων το 1997, ενώ το 2003 ολοκλήρωσε τη διδακτορική του διατριβή στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Έλαβε τον τίτλο της ειδικότητας στην Καρδιολογία το 2007 και μετεκπαιδεύτηκε στην Επεμβατική Ηλεκτροφυσιολογία στη Γερμανία. Από το 2009 εργάζεται ως Επιμελητής στη Β’ Καρδιολογική Κλινική του ΓΝΑ «Ευαγγελισμός» και σήμερα είναι αναπληρωτής διευθυντής του Τμήματος Ηλεκτροφυσιολογικών Μελετών και Βηματοδότησης στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο.
«Το τμήμα μας πρωτοπορεί στις μελέτες και στις θεραπευτικές επεμβάσεις, διενεργεί τον μεγαλύτερο αριθμό ηλεκτροφυσιολογικών πράξεων στη χώρα και περισσότερες από 1.000 επεμβάσεις κατάλυσης αρρυθμιών ανά έτος· όλα αυτά το καθιστούν ένα απ’ τα καλύτερα στην Ευρώπη».
Όση ώρα διαρκεί η συζήτησή μας συνειδητοποιώ ότι έχω μπροστά μου έναν άνθρωπο ευδιάθετο, προσηνή, με αίσθηση του χιούμορ και διεισδυτική σκέψη. Φορώντας την κλασική λευκή ποδιά, ασχολείται καθημερινά με την κατάλυση συμβατικών και σύμπλοκων αρρυθμιών με τη χρήση σύγχρονων συστημάτων χαρτογράφησης, καθώς και με την εμφύτευση ηλεκτροφυσιολογικών συσκευών (βηματοδοτών, απινιδωτών).
Στη συνέντευξη που ακολουθεί μιλά για τον τομέα της Καρδιολογίας, την επίδραση του άγχους στον σύγχρονο τρόπο ζωής, τους τρόπους αντιμετώπισης και μείωσης των καρδιακών παθήσεων, τις νέες θεραπευτικές εξελίξεις στις καρδιοπάθειες, αναφέρεται στη λειτουργία του Ωνάσειου Εθνικού Μεταμοσχευτικού Κέντρου και εξηγεί γιατί καρδιά και εγκέφαλος είναι δυο αλληλένδετα όργανα.
— Τι σας ώθησε να ασχοληθείτε με τον τομέα της Καρδιολογίας;
Αυτό που με γοήτευσε ήταν ότι αυτός ο τομέας παρέμενε ανέκαθεν συνδεδεμένος με τις έννοιες του επείγοντος και της άμεσης επίλυσης. Αντιλήφθηκα ότι ήθελα να γίνω καρδιολόγος στα χρόνια της ειδίκευσής μου στην Παθολογία, οπότε και διαπίστωσα ότι πρόκειται για μια ταχέως εξελισσόμενη ειδικότητα. Αναμφίβολα, με τα τεχνολογικά άλματα που έχουν συντελεστεί θεωρείται πλέον περισσότερο μια επεμβατική ειδικότητα και όχι τόσο κλινική.
— Πάντα θέλατε να γίνετε γιατρός;
Νομίζω ότι τελικά ήταν κάτι που προέκυψε στην πορεία. Αν θυμάμαι καλά, ήμουν περίπου 16-17 ετών όταν για πρώτη φορά είπα στον εαυτό μου ότι ήθελα να ακολουθήσω αυτόν τον επαγγελματικό προσανατολισμό. Οι αξίες της προσφοράς, η προσήλωση στο ιατρικό καθήκον και ο σεβασμός στους ασθενείς εξακολουθούν να αποτελούν τους βασικούς λόγους για τους οποίους δεν έχω μετανιώσει ούτε στιγμή για το γεγονός ότι στράφηκα στην ιατρική επιστήμη.
— Ποια είναι τα μυστικά για μια υγιή καρδιά;
Είναι αναρίθμητα. Υπάρχουν πράγματα που μπορείς να κάνεις καθημερινά για να μειώσεις τον κίνδυνο καρδιακών παθήσεων. Ουσιαστικά, όσο και αν ακούγεται δύσκολο, απαιτείται να αλλάξουμε τον τρόπο ζωής μας. Να φροντίζουμε δηλαδή περισσότερο τον εαυτό μας και μέσω της πρόληψης να υιοθετούμε έναν υγιεινό τρόπο ζωής. Ποιες είναι οι δύο λέξεις-κλειδιά; Διατροφή και άσκηση. Καταρχάς, τα οφέλη της μεσογειακής διατροφής στην υγεία μας είναι πλέον ευρέως γνωστά και πολλές επιστημονικές μελέτες τα αποδεικνύουν. Επίσης, προσπαθήστε να εντάξετε στο πρόγραμμά σας μια ήπια άσκηση της τάξης των 150 λεπτών την εβδομάδα ή έντονη άσκηση διάρκειας 70 λεπτών. Μην αμελείτε τη σωματική σας δραστηριότητα. Προφανώς, το στρες και η πολύωρη εργασία μειώνουν δραματικά τις ώρες που αφιερώνουμε στην άσκηση, αλλά η αλήθεια είναι ότι όλοι μας μπορούμε να ακολουθήσουμε αυτόν τον χρυσό κανόνα των λεπτών που αναφέραμε. Σωστή διατροφή, διακοπή καπνίσματος και αλκοόλ, περισσότεροι περίπατοι ή τρέξιμο είναι τρόποι να αποφύγουμε ένα ευρύ φάσμα διαταραχών που προσβάλλουν την καρδιά και τα αιμοφόρα αγγεία.
— Διάβαζα πριν από λίγες μέρες ότι μορφή επιδημίας που θα δοκιμάσει έντονα τα συστήματα υγείας στις δυτικές χώρες αναμένεται να λάβουν τις επόμενες δεκαετίες η καρδιακή ανεπάρκεια και η κολπική μαρμαρυγή. Τι έχουμε να φοβόμαστε και τις μας συμβουλεύετε;
Πράγματι, η κολπική μαρμαρυγή είναι η πιο συχνή αρρυθμία στην κλινική πράξη, που διαταράσσει σημαντικά την ποιότητα ζωής των ασθενών. Είναι κατά κανόνα μια αρρυθμία που παρουσιάζεται περισσότερο σε άτομα τρίτης ηλικίας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν σημειώνονται περιστατικά κολπικής μαρμαρυγής σε νεαρότερες ηλικίες.
Σ’ αυτές τις περιπτώσεις συνήθως υπάρχουν κληρονομικά σύνδρομα που σχετίζονται με αιφνίδιο θάνατο. Μην ξεχνάμε επίσης ότι η κολπική μαρμαρυγή είναι άμεσα σχετιζόμενη με θρομβοεμβολικά επεισόδια, ενώ αυξάνει την ολική θνητότητα από όλες τις αιτίες έως και τρεισήμισι φορές. Αν και πολλές φορές είναι ασυμπωματική νόσος, τα κύρια κλινικά ευρήματα είναι το αίσθημα παλμών (φτερούγισμα στο στήθος), η δύσπνοια, η ζάλη ή η αδυναμία. Ένα στα πέντε εγκεφαλικά επεισόδια που καταφθάνουν στα επείγοντα έχουν ως υπόστρωμα τη συγκεκριμένη αρρυθμία. Στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι περίπου 300.000 άτομα πάσχουν από κολπική μαρμαρυγή και ο αριθμός αυτός αναμένεται να αυξηθεί ραγδαία τις επόμενες δεκαετίες. Η ομάδα των ηλεκτροφυσιολόγων του Ωνάσειου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου βρίσκεται ανάμεσα στις λίγες ομάδες σε πανευρωπαϊκό επίπεδο που έχουν φέρει εις πέρας μεγάλο αριθμό περιστατικών στη διάρκεια μιας μέρας με τη μέθοδο της κρυοκατάλυσης, αντιμετωπίζοντας έτσι σοβαρά περιστατικά. Να πούμε εδώ ότι η καρδιακή ανεπάρκεια απασχολεί έντονα το σύστημα υγείας και αποτελεί μία από τις συχνότερες αιτίες νοσηλείας καρδιολογικών ασθενών. Φυσικά, η καρδιακή ανεπάρκεια είναι μια σοβαρή διαταραχή που συνδέεται με αυξημένη πιθανότητα θανάτου, έντονα συμπτώματα, κακή υγεία και κακή ποιότητα ζωής, ενώ απορροφά μεγάλο μέρος των δαπανών για την υγεία. Αναλογιστείτε ότι στη χώρα μας οι πάσχοντες από καρδιακή ανεπάρκεια εκτιμώνται σε 200.000.
— Να θυμίσουμε ότι αναμένεται και η λειτουργία του Ωνάσειου Εθνικού Μεταμοσχευτικού Κέντρου.
Πράγματι, θα πρόκειται για ένα σύγχρονο μεταμοσχευτικό κέντρο, μια πολύ σημαντική δωρεά από το Ίδρυμα Ωνάση, το οποίο θα οδηγήσει στην αύξηση και αποτελεσματικότερη αξιοποίηση των μοσχευμάτων, διαμορφώνοντας τις βάσεις για την αντιμετώπιση των μελλοντικών αναγκών μεταμόσχευσης. Με λίγα λόγια, θα αλλάξει το τοπίο των μεταμοσχεύσεων στην Ελλάδα. Αξίζει να επισημάνουμε ότι δυστυχώς η Ελλάδα παραμένει στην τελευταία θέση των μεταμοσχεύσεων στην Ευρώπη. Γι’ αυτό πρέπει να εστιάσουμε στην ευαισθητοποίηση των πολιτών όσον αφορά τις δωρεές μοσχευμάτων, αφού μεταμοσχεύσεις χωρίς μοσχεύματα είναι δύσκολο να πραγματοποιηθούν. Είναι πρώτιστο για την κοινωνία μας να καλλιεργήσουμε περαιτέρω το ενδιαφέρον της μεταμοσχευτικής δραστηριότητας στην Ελλάδα. Και εδώ η προσφορά του Ιδρύματος Ωνάση είναι κομβική με την Εθνική Πρωτοβουλία που έχει αναλάβει με διάφορες εκστρατείες ενημέρωσης.
— Πώς αντιμετωπίζουμε την αρρυθμία; Τι πρέπει να ξέρουμε για τα αντιαρρυθμικά φάρμακα;
Βασικός στόχος είναι η πρώιμη αντιμετώπιση της αρρυθμίας, διαφορετικά το μόνο που πετυχαίνουμε είναι να συντηρούμε το υπόστρωμά της. Επομένως, εκτός της αντιπηκτικής προστασίας, απαιτείται η ελαχιστοποίηση του αριθμού και της διάρκειας των επεισοδίων της κολπικής µαρµαρυγής µε στόχο τη διατήρηση του κανονικού «φλεβοκοµβικού» ρυθμού. Η αποφυγή των υποτροπών της κολπικής µαρµαρυγής βελτιώνει την ποιότητα ζωής των ασθενών και μειώνει τις εισαγωγές στο νοσοκομείο. Βασικό θεραπευτικό μέσο για την επίτευξη του δεύτερου αυτού στόχου αποτελεί τις τελευταίες δεκαετίες η χορήγηση αντιαρρυθµικών φαρμάκων.
— Πείτε μας λίγα λόγια για τις νέες θεραπευτικές εξελίξεις στις καρδιοπάθειες με έμφαση στην ηλεκτροφυσιολογία και τις βαλβιδοπάθειες.
Καταρχάς, είναι αποδεδειγμένο ότι η κατάλυση, είτε με τη μέθοδο της κρυοπηξίας είτε με τη μέθοδο του ραδιοϋψίσυχνου ρεύματος, υπερτερεί των αντιαρρυθμικών φαρμάκων στη μείωση των υποτροπών της αρρυθμίας. Νέες τεχνικές κατάλυσης, όπως η κατάλυση παλμικού πεδίου, έχουν ενσωματωθεί στην κλινική πράξη. Το τμήμα μας πρωτοπορεί στις μελέτες και στις θεραπευτικές επεμβάσεις, διενεργεί τον μεγαλύτερο αριθμό ηλεκτροφυσιολογικών πράξεων στη χώρα και πραγματοποιεί περισσότερες από 1.000 επεμβάσεις κατάλυσης αρρυθμιών ανά έτος· όλα αυτά το καθιστούν ένα απ’ τα καλύτερα στην Ευρώπη. Επίσης, είμαστε πολύ περήφανοι γιατί το Τμήμα Ηλεκτροφυσιολογικών Μελετών και Βηματοδότησης του Ωνάσειου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου πριν από λίγο καιρό βραβεύτηκε για τη θεραπευτική αντιμετώπιση των 100 πρώτων ασθενών με καρδιακή αρρυθμία με τη χρήση των καθετήρων νέας γενιάς. Τέλος, το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο πρωτοπορεί και στη διακαθετηριακή αντιμετώπιση των βαλβιδοπαθειών, διενεργώντας έναν μεγάλο αριθμό επεμβατικών πράξεων.
Στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι περίπου 300.000 άτομα πάσχουν από κολπική μαρμαρυγή και ο αριθμός αυτός αναμένεται να αυξηθεί ραγδαία τις επόμενες δεκαετίες.
— Πείτε μας λίγα λόγια για τον αιφνίδιο θάνατο των νέων.
Ο αιφνίδιος καρδιακός θάνατος είναι ο θάνατος που συμβαίνει ξαφνικά εντός μιας ώρας σε ένα φαινομενικά φυσιολογικό άτομο. Αποτελεί ένα τραγικό γεγονός με κοινωνικές συνέπειες. Σε ηλικίες κάτω των 30 οι κύριες αιτίες αιφνίδιου θανάτου είναι οι μυοκαρδιοπάθειες, τα ηλεκτρικά νοσήματα και οι συγγενείς ανωμαλίες των στεφανιαίων αγγείων. Τα νοσήματα που οδηγούν σε αιφνίδιο θάνατο σε νεαρές ηλικίες είναι κυρίως κληρονομούμενα. Ένα απλό ηλεκτροκαρδιογράφημα και ένα υπερηχογράφημα καρδιάς παρέχουν σημαντικές πληροφορίες και μπορούμε να προλάβουμε ένα ατυχές συμβάν. Επίσης, με τον γονιδιακό έλεγχο έχουμε αποκτήσει ένα σημαντικό εργαλείο προκειμένου να προστατεύσουμε τα μέλη της οικογένειας ενός πάσχοντος. Η πρόληψη και ειδικά ο προαθλητικός έλεγχος σώζουν ζωές.
— Ακούμε πολλές φορές τη φράση-κλισέ «μην άγχεσαι». Εσείς πώς τη σχολιάζετε;
Δυστυχώς, το άγχος είναι πλέον μια θεμελιώδης αντίδραση του οργανισμού μας και πηγή πολλών αρνητικών επιπτώσεων. Πολυάριθμες στρεσογόνες καταστάσεις μάς κατακλύζουν διαρκώς και αυτό προκαλεί προβλήματα στην υγεία μας. Νομίζω ότι δεν υπάρχει μία και μοναδική λύση για το πώς σταματάς να αγχώνεσαι. Στην καθημερινότητά μας είναι αδύνατο να εξαλειφθεί τελείως το άγχος. Άλλωστε, ζούμε στην εποχή των πολλαπλών κρίσεων και προφανώς διάφορες μορφές του άγχους αποτελούν μέρος της ζωής μας. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να χρησιμοποιήσουμε κάποιες τεχνικές ελέγχου, ακόμη και στον χώρο εργασίας μας, οι οποίες μας προσφέρουν ουσιαστική βοήθεια. Δεν υπάρχει μία μαγική συνταγή, υπάρχουν τρόποι να περιορίσετε τις σκέψεις που επηρεάζουν την ψυχολογία σας. Δραστηριοποιηθείτε, γενικώς, με ό,τι σημαίνει αυτό.
— Η καρδιά έχει εξελιχθεί σε ένα δημοφιλές σύμβολο στα social media. Ποια είναι η άποψή σας;
Ενώ στην πραγματικότητα δεν συμβαίνει αυτό, η καρδιά αποτυπώνει κατά κάποιον τρόπο τα συναισθήματα μας. Η καρδιά ως σύμβολο είναι από τα πιο γνωστά και αναγνωρίσιμα σε όλον τον κόσμο. Πολλές φορές άνθρωποι εκφράζουν με αυτή την αγάπη, τον έρωτα, τη στοργή και την τρυφερότητα. Συνδέεται, λοιπόν, με συναισθήματα όπως η χαρά, η λύπη αλλά και η συγκίνηση. Είναι ένας χαρακτηριστικός τρόπος για να εκφράσουμε τα συναισθήματά μας και τις σκέψεις μας χωρίς λέξεις, με σύμβολα. Ανάμεσα σε αυτά σίγουρα ξεχωρίζει η καρδιά.
— Όσον αφορά τις βαθύτερες επιθυμίες μας, είναι καλύτερα να ακούμε την καρδιά ή το μυαλό;
Πρόκειται για δύο αλληλένδετα όργανα της ανθρώπινης υπόστασης. Υπάρχει μια διαρκής αμφίδρομη επικοινωνία μεταξύ της καρδιάς και του εγκεφάλου. Ωστόσο, αυτό που ρυθμίζει τα πάντα στον οργανισμό μας και κατ’ επέκταση στην προσωπικότητά μας είναι ο εγκέφαλος. Η καρδιά δεν προκαλεί τα συναισθήματα αλλά ανταποκρίνεται σε αυτά. Εδώ αξίζει να αναφέρουμε το «σύνδρομο της ραγισμένης καρδιάς», το οποίο είναι υπαρκτό. Ο οργανισμός, για την αντιμετώπιση αιφνίδιων και έντονων καταστάσεων, παράγει τις λεγόμενες ορμόνες του στρες, τις κατεχολαμίνες αδρεναλίνη και νοραδρεναλίνη. Το σύνδρομο αυτό μπορεί να έχει αφορμή μια απρόσμενη είδηση, μια συναισθηματικά φορτισμένη στιγμή, ένα απρόσμενο και συνήθως ένα πολύ αρνητικό γεγονός, π.χ. έναν θάνατο. Κάποιες φορές μπορεί να προέρχεται και από στιγμές έντονης χαράς, οπότε προκαλείται ο σπασμός μιας μεγάλης καρδιακής αρτηρίας που εμποδίζει τη φυσιολογική ροή του αίματος προς τον καρδιακό μυ. Επομένως, η συσχέτιση καρδιάς – εγκεφάλου υπάρχει, αλλά ο εγκέφαλος οδηγεί και η καρδιά ακολουθεί.
— Στις προσωπικές σας αποφάσεις υπερτερεί ο εγκέφαλος ή η καρδιά;
Παλιότερα, θα σας έλεγα η καρδιά. Σήμερα, όμως, θα επέλεγα τον νου.
— Καθημερινά έρχεστε σε επαφή με τη συνέχεια ή το τέλος της ανθρώπινης ζωής. Σας τρομάζει καθόλου ο θάνατος;
Όλους τους ανθρώπους τούς τρομάζει το τέλος. Ειδικά όταν είσαι καρδιολόγος, δεν παύεις ποτέ να συνειδητοποιείς πόσο εύθραυστη είναι η ανθρώπινη ζωή. Ωστόσο, δεν σας κρύβω ότι δεν αγχώνομαι για την προσωπική μου θνητότητα αλλά για την πιθανότητα θανάτου των ασθενών μου. Είναι εκείνες οι στιγμές αμηχανίας και συναισθηματικής διάλυσης. Κι αυτό είναι ένα βάρος που μας κατακλύζει καθημερινά, αφού ερχόμαστε αντιμέτωποι με το αναπάντεχο, το απροσδόκητο, το απρόβλεπτο. Γι’ αυτό και η καρδιολογία είναι μια ιδιαίτερα στρεσογόνα ειδικότητα.
— Τι θεωρείτε σημαντικό στη ζωή;
Τις ανθρώπινες σχέσεις. Δεν μπορώ να το προσδιορίσω συγκεκριμένα γιατί για κάποιους μπορεί να είναι η οικογένεια και γι’ άλλους οι φίλοι ή ο σύντροφος. Το ζήτημα είναι να μπορείς να επικοινωνείς, να μιλάς και να ακούς, να ακούς και να μιλάς. Γιατί στον υπερσυνδεδεμένο κόσμο μας, η ανθρώπινη επαφή έχει χάσει την αξία και το περιεχόμενό της. Θα έλεγα ότι μάλλον έχει εξελιχθεί σε είδος πολυτελείας.