Τα οστικά ευρήματα του 1.200 π.χ., η αρχαία ελληνική ιατρική, οι σταθμοί μέχρι τις βιολογικές θεραπείες και την ανοσοθεραπεία του σήμερα. Μια ιστορική αναδρομή από τον ογκολόγο Χ. Εμμανουλίδη.
Η ανάλυση των οστών ενός άνδρα που έζησε το 1.200 π.Χ. στην περιοχή του σημερινού Σουδάν και πέθανε σε ηλικία περίπου 40 ετών, έδειξαν πως πιθανότατα είχε προσβληθεί από καρκίνο του πνεύμονα. “Φαίνεται στα οστά να έχει πολλές λυτικές και όχι οστεοβλαστικές μεταστάσεις, όπως θα έκανε ο καρκίνος του προστάτη”, εξήγησε ο ογκολόγος – παθολόγος, πρώην καθηγητής του UCLA της Καλιφόρνια και συνεργάτης του Ιατρικού Διαβαλκανικού Θεσσαλονίκης, Χρήστος Εμμανουλίδης (φωτογραφία).
Σε διάλεξή του στη διάρκεια συνεδρίου που διοργάνωσε στη Θεσσαλονίκη η Πνευμονολογική Κλινική ΕΣΥ του νοσοκομείου “Γ. Παπανικολάου”, αναφέρθηκε σε σημαντικούς σταθμούς της ιστορίας του καρκίνου του πνεύμονα: Από την αρχαία ελληνική ιατρική προσέγγιση, μέχρι την ανακάλυψη των ακτίνων Χ και από τα πρώτα χημειοθεραπευτικά φάρμακα μέχρι τις σύγχρονες βιολογικές θεραπείες, την ανοσοθεραπεία και την στοχευμένη χημειοθεραπεία.
Ορισμοί και αρχές αρχαίας ογκολογίας
Τη λέξη καρκίνος έθεσε πρώτος ο Ιπποκράτης, παρομοιάζοντάς τον με τον κάβουρα και πολύ αργότερα μεταφράστηκε ως cancer από τους Ρωμαίους, όπως ανέφερε ο κ. Εμμανουηλίδης. Ο Πλάτων έθεσε τον όρο μετάστασις, συμπληρώνοντας μάλιστα τον “πατέρα” της Ιατρικής: Στους τέσσερις χυμούς (αίμα, φλέγμα, κίτρινη και μαύρη χολή) που σύμφωνα με τον Ιπποκράτη προκαλούν νόσο όταν βρίσκονται σε ανισορροπία, ο Πλάτων πρόσθεσε τη μετάσταση, δηλαδή όταν κάτι πηγαίνει από ένα μέρος σε άλλο όπου δεν έπρεπε να είναι. Η ογκολογία ως ειδικότητα είναι λέξη παράγωγη του όρου όγκος, που εισήγαγε ο Γαληνός στη ρωμαϊκή εποχή.
“Βασικές αρχές της αρχαίας Ογκολογίας ήταν ότι ο καρκίνος εμφανίζεται πιο συχνά σε ηλικιωμένους – βέβαια την εποχή εκείνη λίγοι έφταναν στην τρίτη ηλικία – και στον μαστό, αλλά βέβαια και σε κάθε όργανο”, σημείωσε προσθέτοντας ότι οι θεραπευτικές αρχές όριζαν πως σε αρχικά στάδια ο καρκίνος θεραπεύεται με εγχείρηση ή καυτηριασμό, ενώ σε προχωρημένα στάδια καλύτερα να μην κάνουμε τίποτα.
Θωρακοχειρουργική, ακτινοθεραπεία
Μεσαιωνικές πηγές αναφέρουν την χειρουργική αφαίρεση πνευμονικού τμήματος από τον Ρολάνδο. Το 1816 ο Ρ. Λενέκ εισήγαγε το στηθοσκόπιο στην πρώτη του πρωτόγονη μορφή, ενώ το 1854 έγινε η πρώτη βρογχοσκόπηση, με προφανώς άκαμπτο βρογχοσκόπιο. Την ίδια περίοδο καταγράφεται η πρώτη πνευμονεκτομή.
Η τυχαία ανακάλυψη των ακτίνων Χ στα τέλη του 19ου αιώνα από τον Β. Ρέντγκεν και η μελέτη των ραδιοϊσότοπων από τους Μ. Κιουρί και Α. Μπεκερέλ την ίδια περίοδο έθεσαν τις βάσεις της Ακτινολογίας και της Ακτινοθεραπείας, με το πρώτο σύγγραμμα να δημοσιεύεται το 1904.
Η πρώτη μεσοθωρακοσκόπηση έγινε το 1954. H θωρακοσκοπική χειρουργική (VATS) εισήχθη στη δεκαετία του 1990, ενώ η απεικονιστική μέθοδος PET στην αλλαγή του αιώνα.
Ο πατέρας του καρκίνου του πνεύμονα
Πατέρας του καρκίνου του πνεύμονα θεωρείται ο Γερμανός Isaak Adler (1849-1918), ο οποίος πήρε διάφορα case reports από επιστημονικά περιοδικά και δημοσίευσε το σχετικό σύγγραμμα το 1912. “Πρέπει να κατανοήσουμε ότι τότε ο καρκίνος του πνεύμονα ήταν σπάνιος, γιατί οι άνθρωποι πέθαιναν νέοι, δεν υπήρχαν καλά διαγνωστικά τεστ, και πάρα πολλές περιπτώσεις σύμφωνα με τον Adler έπαιρναν τη λάθος διάγνωση ότι ήταν φυματίωση, η οποία θέριζε την εποχή εκείνη. Υπήρχαν πάρα πολλοί άνθρωποι με βήχα και αιμόπτυση που πέθαιναν απ΄ αυτό”, διευκρίνισε ο κ. Εμμανουηλίδης.
Ο Adler υπέθεσε ότι υπάρχει συσχέτιση του καρκίνου του πνεύμονα με το κάπνισμα και το αλκοόλ. Σε ότι αφορά τον καπνό, η συσχέτιση είχε γίνει συνειδητή στους επιστήμονες τη δεκαετία του 1960 και σήμερα έχει αποδειχτεί χωρίς καμία αμφιβολία.
Χημειοθεραπεία
Ανακαλύφθηκε στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, με τα πρώτα φάρμακα να χρησιμοποιούνται κυρίως για αιματολογικές κακοήθειες. Τη δεκαετία του 1970 η χημειοθεραπεία μπήκε στον καρκίνο του πνεύμονα, με τα πρώτα θεραπευτικά αποτελέσματα να είναι πολύ απογοητευτικά.
Σημαντική πρόοδος εμφανίστηκε με την εφαρμογή της σισπλατίνης σε θεραπεία πρώτης γραμμής που αύξανε την επιβίωση κατά μερικούς μήνες.
Η σταδιοποίηση και η εισαγωγή του αξονικού τομογράφου στην καθημερινή πρακτική έθεσαν πιο εμπεριστατωμένες βάσεις στη θεραπευτική προσέγγιση στην αλλαγή του αιώνα, Οι ταξάνες στην αυγή του νέου αιώνα και νεότερα φάρμακα στη συνέχεια ενίσχυσαν το θεραπευτικό οπλοστάσιο, ενώ μελέτες ήρθαν να καταδείξουν όφελος επιβίωσης με μετεγχειρητική χημειοθεραπεία.
Βιολογική/μοριακή θεραπεία και ανοσοθεραπεία
Οι παραπάνω εξελίξεις θεωρήθηκαν εν πολλοίς πεπερασμένες και κατά βάθος ανεπαρκείς, όταν άνοιξαν νέα πεδία έρευνας και θεραπευτικής που βασίζονται στα βιολογικά φάρμακα και την ανοσοθεραπεία.
Τα πρώτα βιολογικά φάρμακα έδωσαν όφελος σε ορισμένες υποκατηγορίες καρκίνων του πνεύμονα, ενώ σήμερα έχουν αναπτυχθεί φάρμακα τρίτης γενιάς. Ένα μεγάλο μέρος ασθενών έχουν στοχεύσιμες μεταλλάξεις, ενώ έχουν εγκριθεί φάρμακα ακόμα και για πολύ σπάνιες περιπτώσεις.
Η ανοσοθεραπεία, που ενεργοποιεί την άμυνα του οργανισμού για να καταπολεμήσει τον καρκίνο, ξεκίνησε στο μελάνωμα και μεταφέρθηκε σε άλλους όγκους. Στον καρκίνο του πνεύμονα η πρώτη μεγάλη μελέτη δημοσιεύτηκε το 2015 για ασθενείς σε υποτροπή, και έδειξε πως η ανοσοθεραπεία υπερείχε την χημειοθεραπείας. “Αυτή είναι μια μεγάλη ανατροπή στον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμασταν τον καρκίνο του πνεύμονος στο όχι πολύ μακρινό 2015”, υπογράμμισε ο κ. Εμμανουηλίδης.
Μετά απ΄ αυτό η ανοσοθεραπεία μπήκε στην πρώτη γραμμή σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία, πολλά φάρμακα αναπτύχθηκαν, έχει δοκιμαστεί και ως μονοθεραπεία χωρίς χημειοθεραπεία στην πρώτη γραμμή. “Ξεκίνησε σε υποτροπή, τώρα τη δίνουμε περιεγχειρητικά. Σήμερα σχεδόν κάθε καρκίνος του πνεύμονα, ανεξαρτήτως σταδίου, θα πάρει την ανοσοθεραπεία του”, ανέφερε.
Σήμερα, η χημειοθεραπεία επανέρχεται σφοδρότερη, μέσω του μηχανισμού των ADC’s: “Το αντίσωμα, που είναι φορτωμένο με μερικά μόρια χημειοθεραπείας, πηγαίνει στον στόχο του καρκινικού κυττάρου, προσδένεται, ενδοκυτταρώνεται, απελευθερώνει το χημειοθεραπευτικό μόριο και εκλύει τοπικά την χημειοθεραπεία. Είναι δηλαδή στοχευμένη χημειοθεραπεία”, σημείωσε, προσθέτοντας πως σήμερα γίνεται πλήθος δοκιμών, ορισμένες εκ των οποίων βρίσκονται σε προχωρημένο στάδιο μελετών.
“Η συστηματική θεραπεία του καρκίνου του πνεύμονα είναι μια πολυσύνθετη διαδικασία. Πρέπει να γνωρίζουμε τις θεραπευτικές δυνατότητες, τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα των θεραπευτικών μας μεθόδων, να προσαρμόζουμε την θεραπευτική πρακτική στον εκάστοτε ασθενή, γιατί δεν είμαστε εφαρμοστές κλινικών μελετών, είμαστε θεραπευτές”, τόνισε ο ογκολόγος – παθολόγος, καταλήγοντας: “Παίρνουμε τις μελέτες, τις χωνεύουμε και λέμε ποια ταιριάζει στον κάθε ασθενή, γιατί η ιατρική είναι μια πολύπλοκη εγκεφαλική λειτουργία, κάτι πολύ περισσότερο από το ΑΙ”.
