77. ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΕΙΔΗΜΟΝΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΩΝ
Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 18 Μαρτίου 2021
Η πανδημία συνεχίζεται. Χρειαζόμαστε περισσότερους γιατρούς, νοσηλευτές, κλίνες, νοσοκομεία. Έτσι είναι; Κεντρικό νοσοκομείο της Αθήνας. Έκλεισε μια από τις τέσσερις πτέρυγές του. Όχι, έχει επάρκεια γιατρών και νοσηλευτών. Τότε; Διότι ήταν πολλοί από το προσωπικό που νόσησαν από τον κορωνοϊό, καθώς ούτε με αυστηρότητα τήρησαν τα μέτρα προστασίας, αλλά ούτε και εμβολιάσθηκαν. Κι όμως ήταν οι πρώτοι που πληροφορήθηκαν για τα προληπτικά αυτά μέτρα.
Ο μεγαλύτερος φονιάς πάνω στη γη εξακολουθεί να είναι το κάπνισμα. Το ξέρομε καλά εδώ και μισό αιώνα. Καρδιοπάθειες, καρκίνοι και πλήθος άλλα νοσήματα που κόβουν χρόνια ζωής ή υποβαθμίζουν την ποιότητά της είναι αποτέλεσμα της ολέθριας έξης. Οι γιατροί τα ξέρουν από πρώτο χέρι. Όμως τα ποσοστά των καπνιστών γιατρών δεν διαφέρουν σημαντικά από των μη γιατρών. Και δεν είναι αυτό χαρακτηριστικό της μεγαλοφυούς, ηλίθιας, φυλής μας. Θυμάμαι στην Αγγλία το θωρακοχειρουργό που χειρουργούσε καρκίνους του πνεύμονα για ώρες και διέκοπτε την επέμβαση για να καπνίσει.
Η ανθρωπότητα ολόκληρη το ξέρει πως κινδυνεύει από παμπλανητικές απειλές, όπως η κλιματική αλλαγή, ο πυρηνικός κίνδυνος, η κυριαρχία της τεχνολογίας πάνω στον άνθρωπο κλπ. Κι όμως κράτη δέχονται εγκατάσταση βάσεων με πυρηνικά όπλα στον τόπο τους, γνωρίζοντας πως αυτές θα είναι οι πρώτοι στόχοι αν ο μη γένοιτο γίνει πόλεμος. Τι ωθεί τους ανθρώπους στην αυτοκαταστροφή;
Η γνώση δεν είναι επαρκές κίνητρο για να κάνει κάποιος ό,τι πρέπει. Παραήταν αισιόδοξος ο Σωκράτης όταν διακήρυσσε ότι “κακὸς ἑκὼν οὐδείς” (Πλάτων). Μήπως οι ειδήμονες δεν έχουν παιδεία; Στη μακρά μεσαιωνική πανδημία της πανώλης, πίστευαν πως αιτία ήταν ο διάβολος, που κρυβόταν στις γάτες, και εξόντωναν τα χαριτωμένα, χαδιάρικα αιλουροειδή, ενώ έτσι πολλαπλασιάζονταν τα ποντίκια, από τα οποία πήγαζε η πανούκλα. Αλλά η γνώση δεν αρκεί. Χρειάζεται η συμβολή του συναισθήματος για να πεισθεί κάποιος και να ενεργήσει όπως πρέπει. Ακόμη και όταν η απειλή για την ύπαρξή του κινδύνου είναι πολύ κοντά. Όταν τον φθάσει κάποτε, είναι αργά. Επικρατεί τότε πανικός, που θολώνει τη σκέψη και αντιδρά καθένας έντονα και παράλογα ή παραλύει. Ας μη μεμφόμαστε λοιπόν μόνο τις κυβερνήσεις ότι δεν έχουν μεριμνήσει για την πρόληψη των δεινών. Κι ας μη μεμφόμαστε τον αγράμματο κόσμο που δεν ξέρει τι του γίνεται, αφού οι ειδήμονες δεν εφαρμόζουν αυτά που άριστα ξέρουν ότι απαιτούνται για να αποτινάξουν την απειλή από πάνω τους (μας).
Η γη μας είναι σφαιρική. Δηλαδή, όχι ακριβώς σφαιρική, αλλά συμπιεσμένη στους πόλους και πλατυσμένη στον ισημερινό. Επιπλέον είναι γεμάτη λακκούβες και εξογκώματα. Λακκούβες μεγάλες όπως στις Κάτω Χώρες και στη Νεκρά Θάλασσα, εξογκώματα όπως στα Ιμαλάια, στο Κιλιμάντζαρο κλπ. Γιατί να μην είναι ομοιόμορφη, όπως είναι η επιφάνεια του νερού μέσα σε μια ακίνητη λεκάνη; Τώρα την απάντηση μας τη δίνει η Φυσική, ο νόμος της εντροπίας. Η εντροπία είναι μέτρο της αταξίας που διαρκώς τείνει να αυξάνεται. Η μέγιστη εντροπία, που, ευτυχώς, δεν μπορεί ποτέ να επιτευχθεί, έχουν καταλήξει οι Φυσικοί, θα υπήρχε μόνο στο απόλυτο μηδέν, όπου επικρατεί απόλυτη ακινησία! Αν λοιπόν υπάρχει κάποια διαρκής κίνηση, διαρκώς θα διαταράσσεται η τάση για απόλυτη ομοιομορφία, απόλυτη, λεία, σφαιρική μορφή. Και αυτή η διαταραχή έχει ένα βαθμό αυτοπροστασίας. Σκάβω ένα πηγάδι. Από μέσα εξάγω ένα σωρό υλικά. Θα είναι ενεργειακά πολύ δαπανηρό να τα μεταφέρω μακριά. Έτσι τα σωρεύω γύρω από το στόμιο του πηγαδιού, όπως φαίνεται στο σχήμα. Τώρα όμως σχηματίζουν ένα ανάχωμα. Αφού το πηγάδι είναι μια λακκούβα, θα αναμενόταν σύντομα να ξαναγεμίσει από τυχαία κινούμενα υλικά. Όμως αυτό δεν γίνεται και το πηγάδι παραμένει, για κάποιο τουλάχιστον διάστημα, χάρη στο προστατευτικό ανάχωμα που έχει δημιουργηθεί στην είσοδό του, ακριβώς επειδή υπάρχει. Τα υλικά πρέπει πρώτα να ανέβουν λιγάκι, πριν πέσουν στο πηγάδι – κι αυτό έχει ενεργειακό κόστος. Το ξύλο καίγεται εύκολα. Όμως δεν είναι καμένο κάθε ξύλο. Χρειάζεται ένα προσάναμμα, όπως το σπίρτο χρειάζεται το εύφλεκτο κεφάλι του που θα ανάψει με ελάχιστη τριβή στο πλευρό του σπιρτόκουτου, για να ανάψει το ξυλάκι που το στηρίζει.
Για να κάνουμε λοιπόν ό,τι θέλομε, διότι αυτό μας συμφέρει, πρέπει να υποστούμε τη δυσάρεστη πυροδότηση, που θα θέσει σε κίνηση τη διαδικασία. Για να κάνω μια επιχείρηση που σίγουρα θα μου αποφέρει κέρδη, πρέπει πρώτα να ξοδέψω χρήματα για την έναρξή της λειτουργίας της.
Η κοινωνία προσφέρει μεγάλες υπηρεσίες στους πολίτες της. Τόσες που πια δεν είναι δυνατό να επιβιώσει κάποιος εκτός της και ο Αριστοτέλης έλεγε πως για να ζήσει κάποιος εκτός κοινωνίας πρέπει να είναι θεός ή θηρίο. Για να κάνει λοιπόν ο πολίτης αυτό που τον συμφέρει, πρέπει να ξεκινήσει πιεζόμενος να το κάνει. Για να επιβιώσει από τις άμεσες και έμμεσες (π.χ. οικονομικές και άλλες) συνέπειες μιας πανδημίας για την οποίαν υπάρχει εμβόλιο, πρέπει να πιεσθεί για να εμβολιασθεί. Για να μην καπνίζει και να μειώσει τον κίνδυνο να αρρωστήσει και πεθάνει πρόωρα, πρέπει να υποστεί κάποιου είδους περιορισμό. Για να μη σπάσει το κεφάλι του ο μηχανάκιας πρέπει να πληρώνει πρόστιμο αν δε φοράει κράνος. Για να διατηρήσει η κοινωνία την ενότητά της, χρειάζεται ένα βαθμό καταστολής που υποχρεώνει τα ακραία άτομα να συμπεριφέρονται στα όρια που απαιτεί ο κύριος όγκος της. Το κόστος όμως, που διευκολύνει την υπέρβαση του αναχώματος για να γίνει η φυσική πτώση στο πηγάδι, δεν μπορεί να είναι τόσο που δεν το αντέχει η κοινωνία. Δεν μπορώ να ανοίξω μια επιχείρηση, στην οποίαν η αρχική επένδυση υπερβαίνει τις αντοχές μου, όσο κερδοφόρα και αν αναμένεται στο μέλλον.
Και τώρα μοιράζεται η ευθύνη. Η πολιτική πρέπει να οργανώνει στα κατάλληλα όρια την καταστολή. Οι πολίτες πρέπει να έχουν την κατάλληλη παιδεία να προβλέπουν την ωφέλεια από την πειθαρχία τους και να την αναμετρούν με το κόστος της καταστολής που την επιβάλλει. Αλλιώς, οι υπηρεσίες προστασίας του πολίτη γίνονται αντίπαλοι με τον πολίτη, με ξυλοδαρμούς, και όχι μόνο, τόσο των πολιτών όσο και των αστυνομικών. Οι ειδήμονες πρέπει να ενημερώνουν κατάλληλα τους πολίτες με αντικειμενικά τεκμηριωμένες γνώσεις. Αναρωτιέμαι, αν οι πολιτικές αποφάσεις λαμβάνονταν όχι από αντιπροσώπους των κομμάτων που εκφράζουν αντικρουόμενα συμφέροντα, αλλά από εκπροσώπους του λαού ολόκληρου, π.χ. κληρωμένους από το σύνολο, όπως στην αρχαία βουλή, μήπως η αντιπαλότητα πολιτών αστυνομίας θα ήταν σε καλύτερα όρια;
Επιμέλεια-Συγγραφή: Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com