Νέα σελίδα στη δημόσια υγεία γυρίζει η Ελλάδα, στην κατεύθυνση της προστασίας της νέας γενιάς από το κάπνισμα και το αλκοόλ.
Ανάχωμα στη βλαβερή χρήση του τσιγάρου και του αλκοόλ από εφήβους και νέους βάζει για πρώτη φορά η ελληνική Πολιτεία, με σκοπό την προστασία τους από την «κανονικοποίηση» των βλαβερών αυτών συνηθειών.
Ο νέος Νόμος 5216/2025, παρουσιάστηκε διεξοδικά από τη Γενική Γραμματέα Δημόσιας Υγείας Χριστίνα-Μαρία Κράββαρη, στο 8ο Summit on Tobacco Harm Reduction, που έγινε την Τρίτη (30/09/2025) στο Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή.
Όπως τόνισε, η χώρα εισέρχεται σε μια νέα εποχή ρεαλιστικής πρόληψης και κοινωνικής ευθύνης, όπου η προστασία των ανηλίκων γίνεται ο άξονας γύρω από τον οποίο περιστρέφεται η σύγχρονη πολιτική για το κάπνισμα και το αλκοόλ.
«Η Ελλάδα βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι», ανέφερε η κα. Κράββαρη και πρόσθεσε: «Από τη μία, οφείλουμε να αξιολογήσουμε την πρόοδό μας στη μάχη κατά του καπνίσματος και του αλκοόλ. Από την άλλη, να παρουσιάσουμε ένα νέο, ολοκληρωμένο πλαίσιο πολιτικής που θα υπηρετεί τη δημόσια υγεία και θα αποτελεί πρότυπο για άλλες χώρες».
Στην ομιλία της η Χριστίνα – Μαρία Κράββαρη παραδέχθηκε ότι οι απαγορεύσεις από μόνες τους δεν αρκούν και τόνισε πώς ταυτόχρονα υπάρχει ανάγκη ενός ρεαλιστικού και επιστημονικά τεκμηριωμένου μοντέλου μείωσης της βλάβης, που θα εστιάζει στην πρόληψη χωρίς να αγνοεί την πραγματικότητα της χρήσης.
«Η νέα εθνική στρατηγική βασίζεται στην επιστήμη, όχι στη δαιμονοποίηση των καπνιστών. Δεν θέλουμε να τιμωρήσουμε τους ενήλικες που καπνίζουν. Θέλουμε να προστατεύσουμε τα παιδιά και να προσφέρουμε ρεαλιστικές, τεκμηριωμένες ευκαιρίες για διακοπή και μείωση της βλάβης», τόνισε συγκεκριμένα.
Η ίδια επικαλέστηκε δεδομένα που δείχνουν ότι οι περισσότεροι καπνιστές ξεκινούν πριν τα 18, ενώ η νικοτίνη επηρεάζει αρνητικά τη νευρολογική ανάπτυξη του εγκεφάλου σε εφήβους.
«Η επιστήμη είναι σαφής: οι περισσότεροι καπνιστές ξεκινούν πριν τα 18. Όποιος δεν αρχίσει τότε, σπάνια ξεκινά αργότερα. Προστατεύοντας τους ανήλικους, προστατεύουμε μια ολόκληρη γενιά», υπογράμμισε.
Το νέο πλαίσιο πολιτικής: Πρόληψη, αποτροπή και επιβολή
Ο νέος νόμος, που περιγράφηκε από την κα. Κράββαρη ως «ιστορικό ορόσημο για τη δημόσια υγεία», αποτελεί ένα από τα πιο αυστηρά αλλά και πιο συνεκτικά πλαίσια που έχουν θεσπιστεί στην Ευρώπη για την προστασία ανηλίκων από το κάπνισμα και το αλκοόλ.
«Ο Νόμος 5216/2025 δεν περιορίζεται σε μερικές απαγορεύσεις. Εδραιώνει ένα συνεκτικό πλαίσιο που συνδυάζει πρόληψη, αποτροπή και επιβολή», υπογράμμισε.
Μεταξύ των νέων διατάξεων, περιλαμβάνονται:
- αυστηρότερες ποινές για πώληση και διάθεση των προϊόντων σε ανηλίκους,
- ψηφιακοί, ή φυσικοί έλεγχοι μέσω ταυτοποίησης σε κάθε αγορά,
- ενιαίος μηχανισμός εποπτείας για όλα τα προϊόντα νικοτίνης, από τα παραδοσιακά μέχρι τα εναλλακτικά.
Πρόκειται για μια ολοκληρωμένη μεταρρύθμιση που φέρνει την Ελλάδα στην ίδια γραμμή με χώρες όπως η Φινλανδία, η Σουηδία και η Νέα Ζηλανδία, δηλαδή χώρες που έχουν επιλέξει πολιτικές μηδενικής ανοχής απέναντι στην έκθεση των ανηλίκων σε προϊόντα νικοτίνης, αλλά και προωθούν ταυτόχρονα λύσεις μείωσης της βλάβης για ενήλικους καπνιστές.
«Η Ελλάδα υιοθετεί πολιτική μηδενικής ανοχής στην έκθεση ανηλίκων σε καπνό, νικοτίνη και αλκοόλ. Το μήνυμα είναι καθαρό: οι νέοι μας αξίζουν ένα περιβάλλον ελεύθερο από εξαρτήσεις και βλάβες», επισήμανε χαρακτηριστικά η Γενική Γραμματέας και πρόσθεσε:
«Η πολιτεία αναγνωρίζει ότι η αντιμετώπιση της εξάρτησης από τη νικοτίνη δεν μπορεί να στηρίζεται μόνο στην απαγόρευση. Χρειάζεται εκπαίδευση, ευαισθητοποίηση και ρεαλιστικά εργαλεία που θα βοηθήσουν τους πολίτες να μειώσουν τη βλάβη και, τελικά, να απεξαρτηθούν».
Τέλος, η γενική Γραμματέας αναφέρθηκε στις δραματικές κοινωνικές και υγειονομικές επιπτώσεις που αντιμετωπίζουν οικογένειες, παιδιά και ολόκληρες κοινωνίες, που δοκιμάζονται από τη μακροχρόνια έκθεση στο κάπνισμα.
«Η δημόσια υγεία δεν είναι στατιστική μονάδα. Είναι απάντηση σε μια οικογένεια που δοκιμάζεται, σε ένα παιδί που μεγαλώνει σε σπίτι με ασθένεια», τόνισε με έμφαση, για να καταλήξει πώς η πρόληψη δεν είναι στέρηση: «Είναι ελευθερία με επίγνωση. Είναι η πιο ηθική και οικονομικά αποδοτική πολιτική υγείας».
Κάπνισμα: Η πολιτική, η επιστήμη και ο ρεαλισμός
Στο πάνελ που ακολούθησε, ο Καθηγητής Καρδιολογίας ΕΚΠΑ, Ιγνάτιος Οικονομίδης επισήμανε τη σημασία της ιατρικής προσέγγισης στη λήψη αποφάσεων για τη δημόσια υγεία.
Όπως τόνισε, η ιατρική δεν μπορεί να λειτουργεί με ηθικούς χαρακτηρισμούς, αλλά με εργαλεία, δεδομένα και προοπτική αλλαγής.
«Ο ιατρός πρέπει να έχει τα εργαλεία να καθοδηγήσει τον ασθενή του, όχι να τον καταδικάζει. Η μείωση βλάβης δεν είναι υποχώρηση – είναι μια γέφυρα προς την πλήρη διακοπή», σημείωσε.
Τον λόγο πήρε ο David T. Sweanor, δικηγόρος και καθηγητής Δημόσιας Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Οτάβα, ένας από τους μεγαλύτερους υπερασπιστές της προσέγγισης της μείωσης βλάβης (harm reduction) διεθνώς.
Ο D. Sweanor υποστήριξε από την πλευρά του, πώς η πρόοδος στην οριστική απαλλαγή της ανθρωπότητας από το κάπνισμα, δεν θα έρθει μέσα από την απαγόρευση, αλλά μέσα από την κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Σχολιάζοντας την εμπειρία του Καναδά, εκτίμησε ότι η ραγδαία μείωση του καπνίσματος στους νέους -από 42% τη δεκαετία του ’80 σε μονοψήφια ποσοστά σήμερα- οφείλεται στην στρατηγική της εναλλακτικής πρόσβασης σε λιγότερο βλαβερά προϊόντα νικοτίνης, συνδυασμένη με εκπαίδευση και διαφάνεια.
Όπως ανέφερε, το δίλημμα —“ή το τσιγάρο ή τίποτα”— έχει οδηγήσει εκατομμύρια ανθρώπους σε χρόνια εξάρτηση και ασθένεια.
«Κάθε φορά που αποτρέπουμε έναν ενήλικο καπνιστή από το να επιλέξει μια εναλλακτική, αυξάνουμε το ρίσκο για τον ίδιο και το περιβάλλον του. Η μείωση βλάβης δεν είναι παραχώρηση, είναι πράξη δημόσιας υγείας», είπε.
Η Αναστασία Μπαρμπούνη, Καθηγήτρια Δημόσιας Υγείας στο ΠΑΔΑ, μετέφερε τη συζήτηση στις κοινωνικές συμπεριφορές που πρέπει να «χτίζουν» τις στρατηγικές της δημόσιας υγείας.
«Η υγεία δεν είναι μόνο βιολογία, είναι και συμπεριφορά, συνθήκες ζωής, κοινωνική πίεση. Αν δεν κατανοήσουμε το γιατί κάποιος καπνίζει, δεν μπορούμε να τον βοηθήσουμε να σταματήσει», κατέληξε υπερασπιζόμενη την άποψη πώς κάθε παρέμβαση δημόσιας υγείας πρέπει να προσαρμόζεται στις πραγματικές συνθήκες ζωής του πολίτη.
