Η σημασία του μικροβιώματος για τη λειτουργία των νεφρών

Τα τελευταία χρόνια, η επιστημονική έρευνα έχει φέρει στο φως μια πολύπλοκη και συναρπαστική σύνδεση μεταξύ του γαστρεντερικού συστήματος και της λειτουργίας των νεφρών.

Η χρόνια νεφρική νόσος (ΧΝΝ) επηρεάζει περίπου το 10% του παγκόσμιου πληθυσμού,δηλαδή περισσότερα από 800 εκατομμύρια άτομα  με σοβαρές κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες που επιβαρύνουν σημαντικά τα συστήματα υγείας. Η περιορισμένη κατανόηση των παθογενετικών μηχανισμών της νόσου έχει ως αποτέλεσμα η θεραπευτική αντιμετώπιση να παραμένει κυρίως υποστηρικτική, χωρίς ουσιαστική πρόοδο στην επιβράδυνση ή την αναστροφή της εξέλιξής της.¹

Τα τελευταία χρόνια, η επιστημονική έρευνα έχει φέρει στο φως μια πολύπλοκη και συναρπαστική σύνδεση μεταξύ του γαστρεντερικού συστήματος και της λειτουργίας των νεφρών. Ενώ παραδοσιακά η νεφρική νόσος αντιμετωπιζόταν ως μια συγκεκριμένη παθολογική κατάσταση, σήμερα είναι πλέον σαφές ότι η εντερική μικροχλωρίδα διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στη ρύθμιση της φλεγμονής, του μεταβολισμού και της τοξικότητας που επηρεάζουν τη νεφρική υγεία. Η μελέτη του εντερικού μικροβιώματος στο πλαίσιο της νεφρικής δυσλειτουργίας αποκαλύπτει νέους παθογενετικούς μηχανισμούς, ενισχύοντας την αντίληψη ότι η νεφρική νόσος είναι αποτέλεσμα πολύπλοκων συστημικών αλληλεπιδράσεων. Ωστόσο, η πλήρης κατανόηση του αιτιώδους ρόλου του μικροβιώματος και των μοριακών μηχανισμών που εμπλέκονται απαιτεί περαιτέρω σε βάθος έρευνα.

Τι είναι το μικροβίωμα;

Το εντερικό μικροβίωμα (ΕΜ) αποτελείται από δισεκατομμύρια μικροοργανισμούς, κυρίως βακτήρια, που αποικίζουν τον γαστρεντερικό σωλήνα. Οι μικροοργανισμοί αυτοί επιτελούν ζωτικής σημασίας λειτουργίες, όπως η σύνθεση βιταμινών, η πέψη και η απορρόφηση θρεπτικών συστατικών και η παραγωγή μεταβολιτών, όπως τα λιπαρά οξέα και ορισμένες ουραιμικές τοξίνες. Σε κατάσταση ευρωστίας, το μικροβίωμα συμβάλλει καθοριστικά στη διατήρηση της ακεραιότητας του εντερικού φραγμού, στον μετριασμό των ανοσολογικών αποκρίσεων και στην άμυνα απέναντι σε παθογόνους μικροοργανισμούς.^2,3

Εντερική ευβίωση και  δυσβίωση

Η κατάσταση ευβίωσης – δηλαδή της ισορροπημένης και αρμονικής συμβίωσης μικροοργανισμών και ξενιστή – αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη διατήρηση της ομοιόστασης στον οργανισμό.Στη ΧΝΝ παρατηρείται μια χαρακτηριστική διαταραχή της εντερικής μικροχλωρίδας, γνωστή ως δυσβίωση. Αυτό σημαίνει ότι μειώνονται τα ωφέλιμα βακτήρια και αυξάνονται τα επιβλαβή, όπως για παράδειγμα τα βακτήρια της οικογένειας Enterobacteriaceae, ενώ μειώνονται είδη όπως τα Bifidobacterium και Lactobacillus.⁴Όταν αυτή η ισορροπία χάνεται, επηρεάζεται όχι μόνο το έντερο αλλά και τα νεφρά, μέσω του αποκαλούμενου άξονα εντέρου–νεφρού. Ένα από τα αρνητικά αποτελέσματα της δυσβίωσης είναι η αυξημένη παραγωγή ουραιμικών τοξινών.⁵

Αυτές οι τοξίνες:

• προκαλούν οξειδωτικό στρες,
• ενισχύουν τη συστηματική φλεγμονή,
• επιταχύνουν τη νεφρική ίνωση.

Σε υγιή άτομα, οι τοξίνες αποβάλλονται από τους νεφρούς, αλλά στη ΧΝΝ η αποβολή τους μειώνεται, με αποτέλεσμα να συσσωρεύονται στο αίμα. Πλέον, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι η δυσβίωση συμβάλλει στην επιδείνωση της ΧΝΝ και στην εμφάνιση και άλλων νόσων.⁶

Αιτιολογία διαταραχών μικροβιώματος στη ΧΝΝ

Τα άτομα με ΧΝΝ έχουν διατροφικούς περιορισμούς, που επηρεάζουν τη σύνθεση του ΕΜ, όπως χαμηλή πρόσληψη πρωτεϊνών και αποφυγή τροφίμων πλούσιων σε φώσφορο και κάλιο. Επιπλέον, οι ουραιμικές τοξίνες στο αίμα λόγω της μειωμένης νεφρικής λειτουργίας, η φαρμακευτική αγωγή που χορηγείται (αντιβιοτικά, ανοσοκατασταλτικά, φωσφοροδεσμευτικά) συλλογικά μπορούν να διαταράξουν την ισορροπία του ΕΜ. Η αιμοκάθαρση και η περιτοναϊκή κάθαρση, καθώς και η συστηματική φλεγμονή που συνοδεύει τη ΧΝΝ, δύνανται να μεταβάλλουν τη σύσταση και λειτουργία του εντερικού μικροβιώματος.Η αλλοίωση της εντερικής κινητικότητας (δυσκοιλιότητα ή διάρροια), συχνή στη ΧΝΝ, επιτείνει τη δυσβίωση, επηρεάζοντας αρνητικά τον άξονα εντέρου–νεφρού.^7,8

Κλινικές εκδηλώσεις από διαταραχές του μικροβιώματος στη ΧΝΝ

• Αυξημένα επίπεδα ουραιμικών τοξινών. Λόγω της νεφρικής δυσλειτουργίας.
• Συστηματική φλεγμονή. Τα παράγωγα των βακτηρίων περνούν από το έντερο στο αίμα, ενεργοποιώντας το ανοσοποιητικό σύστημα και προκαλώντας χρόνια φλεγμονή, βασικό παράγοντα επιδείνωσης της ΧΝΝ.
• Καρδιαγγειακές επιπλοκές. Η φλεγμονή και οι ουραιμικές τοξίνες σχετίζονται με αγγειακή δυσλειτουργία, υπέρταση και αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακής θνητότητας στους ασθενείς με ΧΝΝ.
• Εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος. Η διαταραχή της εντερικής χλωρίδας συνδέεται με μειωμένη ανοσολογική απόκριση και αυξημένη προδιάθεση σε λοιμώξεις.
• Γαστρεντερικά συμπτώματα. Δυσκοιλιότητα, διάρροια ή φούσκωμα εμφανίζονται συχνά, λόγω της μεταβολής της σύστασης και λειτουργίας των εντερικών βακτηρίων.
• Υποθρεψία και δυσαπορρόφηση. Η δυσβίωση μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την απορρόφηση θρεπτικών συστατικών και να επιδεινώσει τη διατροφική κατάσταση του ασθενούς.^8,9,10
• Γνωστικές ψυχιατρικές διαταραχές. Η συμβολή των τοξινών που προέρχονται από το εντερικό μικροβίωμα σχετίζεται ουσιαστικά με μειωμένη γνωστική λειτουργία, ειδικά στον τομέα της μνήμης, της νοητικής λειτουργίας και της γλωσσικής ικανότητας.¹¹
• Διαταραχές στα οστά.Οι αυξημένες τοξίνες που προέρχονται από γενετικά τροποποιημένες πρωτεΐνες συμβάλλουν στην εμφάνιση οστικών ανωμαλιών στη ΧΝΝ.¹²

Κλινικές μελέτες

Σε μακροχρόνια μελέτη 6.699 ατόμων, καταγράφηκε ότι η μειωμένη ποικιλότητα του εντερικού μικροβιώματος σχετίζεται με σημαντικά αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης ΧΝΝ.¹³ Το εύρημα ενισχύει την αντίληψη ότι η μικροβιακή ισορροπία του εντέρου παίζει κρίσιμο ρόλο στην υγεία των νεφρών. Σε άλλη μελέτη
η χορήγηση προβιοτικών και συνβιοτικών σε άτομα με ΧΝΝ οδήγησε σε μείωση των επιπέδων της CRP, ουρίας και βελτίωση της μικροβιακής ισορροπίας του εντέρου. Αυτό υποδηλώνει πιθανή αντιφλεγμονώδη και προστατευτική δράση στη νεφρική λειτουργία.¹⁴

Θεραπευτικές προσεγγίσεις

✅Προβιοτικά – Συνβιοτικά

Χορήγηση στελεχών όπως Lactobacillus plantarum, Bifidobacteriumlongum μπορεί να μειώσει τις ουραιμικές τοξίνες και να βελτιώσει τη φλεγμονώδηκατάσταση.

Πρεβιοτικά

Φυτικές ίνες που προάγουν την ανάπτυξη ωφέλιμων βακτηρίων. Βρίσκονται σε τρόφιμα όπως το κριθάρι, η αγκινάρα, το σκόρδο, τα φασόλια.

✅ Διατροφή

Δίαιτες χαμηλές σε ζωική πρωτεΐνη και πλούσιες σε φυτικές ίνες έχουν φανεί προστατευτικές. Η μεσογειακή δίαιτα αποτελεί πρότυπο.

✅ Lifestyle

Η διατήρηση ενός συνολικά υγιεινού τρόπου ζωής μπορεί να βελτιώσει θετικά την υγεία. Η τακτική σωματική δραστηριότητα, οι τεχνικές για τη διαχείριση της έντασης, ο επαρκής ύπνος, η αποφυγή αντιβιοτικών χωρίς λόγο,η αποφυγή του καπνίσματος και της υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ μπορούν να συμβάλουν σε ένα πιο υγιές πεπτικό περιβάλλον.^15,16

Μεταμόσχευση κοπράνων (FMT) και μικροβίωμα στη ΧΝΝ

Η μεταμόσχευση κοπράνων (fecal microbiota transplantation – FMT) αποτελεί θεραπευτική παρέμβαση που περιλαμβάνει τη μεταφορά εντερικού μικροβιώματος από υγιή δότη σε δέκτη, με στόχο την αποκατάσταση της μικροχλωρίδας. Η FMT έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματική στη θεραπεία υποτροπιαζουσών λοιμώξεων από Clostridioides difficile, με ποσοστά ίασης >85% μετά από μία μόνο συνεδρία.¹⁷Τα τελευταία χρόνια εξετάζεται η εφαρμογή της και σε μη λοιμώδη νοσήματα που σχετίζονται με δυσβίωση, όπως φλεγμονώδη νοσήματα του εντέρου, μεταβολικό σύνδρομο και πρόσφατα η ΧΝΝ.^18,19 Αν και γενικά καλά ανεκτή, η FMT ενέχει δυνητικούς κινδύνους, ιδίως σε ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς, όπως η μετάδοση παθογόνων ή η πρόκληση ανοσολογικών αντιδράσεων.²⁰ Μέχρι σήμερα δεν έχει καθιερωθεί πρωτόκολλο FMT στη ΧΝΝ, ενώ οι ενδείξεις περιορίζονται κυρίως σε πιλοτικές μελέτες.²¹ Στις ΗΠΑ, μόνο δύο σκευάσματα FMT έχουν λάβει έγκριση από τον FDA: το Rebyota (ενδοορθική χορήγηση) και το Vowst (από του στόματος κάψουλες).²²

Συμπεράσματα

Το μικροβίωμα αναδεικνύεται σε κρίσιμο ρυθμιστή της νεφρικής υγείας. Η αμφίδρομη αλληλεπίδραση μεταξύ εντέρου και νεφρού δεν περιορίζεται πλέον στη θεωρία – υπάρχουν πρακτικές και εφαρμόσιμες παρεμβάσεις που μπορούν να ανακόψουν ή και να αναστρέψουν την πορεία της χρόνιας νεφρικής νόσου.

Η ενσωμάτωση παρεμβάσεων που στοχεύουν στο μικροβίωμα μπορεί να αποτελέσει ένα νέο, συμπληρωματικό θεραπευτικό μονοπάτι στη νεφρολογία του 21ου αιώνα.

Βιβλιογραφία

1. Carney EF. The Impact of Chronic Kidney Disease on Global Health. 2020;16:251. doi:10.1038/s41581-020-0255-6
2. Gebrayel P, Nicco C, Al Khodor S, Bilinski J, Caselli E, Comelli EM, et al. Microbiota Medicine: Towards Clinical Revolution. J Transl Med. 2022;20:111. doi:10.1186/s12967-022-03302-5
3. Pantazi AC, Mihai CM, Balasa AL, Chisnoiu T, Lupu A, Frecus CE, et al. Relationship between Gut Microbiota and Allergies in Children: A Literature Review. 2023;15. doi:10.3390/nu15040985
4. Lin X, Liang W, Li L, Xiong Q, He S, Zhao J, et al. The Accumulation of Gut Microbiome–Derived Indoxyl Sulfate and P-Cresyl Sulfate in Patients with End-Stage Renal Disease. J RenNutr. 2022;32:578–86. doi:10.1053/j.jrn.2021.08.003
5. Feng Z, Wang T, Dong S, Jiang H, Zhang J, Raza HK, et al. Association between Gut Dysbiosis and Chronic Kidney Disease: A Narrative Review of the Literature. J Int Med Res. 2021;49:030006052110532. doi:10.1177/03000605211053276
6. Stanford J, Charlton K, Stefoska-Needham A, Zheng H, Bird L, Borst A, et al. Associations Among Plant-Based Diet Quality, Uremic Toxins, and Gut Microbiota Profile in Adults Undergoing Hemodialysis Therapy. J RenNutr. 2021;31:177–88. doi:10.1053/j.jrn.2020.05.009
7. Luo M, Cai J, Luo S, Hong X, Xu L, Lin H, et al. Causal Effects of Gut Microbiota on the Risk of Chronic Kidney Disease: A Mendelian Randomization Study. 2023;13:1142140. doi:10.3389/fcimb.2023.1142140
8. Meijers BKI, Evenepoel P, Anders HJ. Intestinal microbiome and fitness in kidney disease. 2019;15(9):531–45. doi:10.1038/s41581-019-0167-7
9. Gryp T, Vanholder R, Vaneechoutte M, Glorieux G. p-Cresyl sulfate. Toxins (Basel). 2017;9(2):52. doi:10.3390/toxins9020052
10. Tang WHW, Kitai T, Hazen SL. Gut microbiota in cardiovascular health and disease. 2017;120(7):1183–96. doi:10.1161/CIRCRESAHA.117.309715
11. Lin YT, Wu PH, Liang SS, Mubanga M, Yang YH, Hsu YL, et al. Protein-Bound Uremic Toxins Are Associated with Cognitive Function among Patients Undergoing Maintenance Hemodialysis. 2019;9:20388. doi:10.1038/s41598-019-56901-9
12. Park JS, Choi HI, Bae EH, Ma SK, Kim SW. Paricalcitol Attenuates Indoxyl Sulfate-Induced Apoptosis through the Inhibition of MAPK, Akt, and NF-KB Activation in HK-2 Cells. Korean J Intern Med. 2019;34:146–55. doi:10.3904/kjim.2017.327
13. Hellman T, Yeo LF, Palmu J, Havulinna A, Jousilahti P, Laitinen V, et al. Gut Microbiome as a Risk Factor for Future CKD. Kidney Int Rep. 2025 Apr 7;10(6):1673–82. doi: 10.1016/j.ekir.2025.04.007
14. Liu C, Yang L, Wei W, Fu P. Efficacy of probiotics/synbiotics supplementation in patients with chronic kidney disease: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. 2024 Aug 6;11:1434613. doi:10.3389/fnut.2024.1434613
15. Conlon M, Bird A. The Impact of Diet and Lifestyle on Gut Microbiota and Human Health. 2014;7:17–44. doi:10.3390/nu7010017
16. Yang HL, Feng P, Xu Y, Hou YY, Ojo O, Wang XH. The Role of Dietary Fiber Supplementation in Regulating Uremic Toxins in Patients With Chronic Kidney Disease: A Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. J RenNutr. 2021;31:438–47. doi:10.1053/j.jrn.2020.06.010
17. Van Nood E, Vrieze A, Nieuwdorp M, et al. Duodenal infusion of donor feces for recurrent Clostridium difficile. N Engl J Med. 2013 Jan 31;368(5):407–15. doi:10.1056/NEJMoa1205037
18. Meijers BKI, Evenepoel P. The gut-kidney axis: indoxyl sulfate, p cresyl sulfate and CKD progression. 2011;26(3):759–61. doi:10.1093/ndt/gfq618
19. Wu IW, et al. Gut microbiota as diagnostic tools for predicting chronic kidney disease progression. 2020;35(3):519–26. doi:10.1093/ndt/gfz221
20. DeFilipp Z, Bloom PP, Soto MT, et al. Drug-Resistant E. coli Bacteremia Transmitted by FMT. N Engl J Med. 2019;381(21):2043–50. doi:10.1056/NEJMoa1904906
21. Li SS, Zhu A, Benes V, et al. Durable coexistence of donor and recipient strains after FMT in CKD: a pilot study. Gut Microbes. 2022;14(1):1997296. doi:10.1080/19490976.2022.1997296
22. US Food and Drug Administration (FDA). FDA Approves First Fecal Microbiota Product [Internet]. 2022. Available from: https://www.fda.gov/news-events/press-announcements/fda-approves-first-fecal-microbiota-product

Πηγή: https://www.iatronet.gr/article/134039/h-shmasia-toy-mikroviomatos-gia-th-leitoyrgia-ton-nefron