Πώς μπορούν τα εμβόλια να προστατεύσουν τον εγκέφαλο.
Μια νέα μελέτη φέρνει ενθαρρυντικά νέα: ορισμένα εμβόλια μπορεί να προσφέρουν κάτι παραπάνω από προστασία απέναντι σε ιούς—ενδέχεται επίσης να μειώνουν τον κίνδυνο άνοιας. Οι ερευνητές μελέτησαν άτομα άνω των 60 ετών που είχαν λάβει εμβόλια για έρπη ζωστήρα ή RSV (Respiratory Syncytial Virus – Αναπνευστικός Συγκυτιακός Ιός), τα οποία περιλαμβάνουν έναν ειδικό ενισχυτικό παράγοντα που ονομάζεται AS01.
«Σε σύγκριση με εκείνους που είχαν κάνει μόνο το εμβόλιο γρίπης, οι ομάδες με τα άλλα εμβόλια εμφάνιζαν σημαντικά μειωμένη πιθανότητα διάγνωσης άνοιας μέσα σε 18 μήνες. Αξιοσημείωτο είναι ότι η λήψη και των δύο εμβολίων δεν διπλασίασε το όφελος, γεγονός που υποδηλώνει ότι ο ενισχυτικός παράγοντας AS01, ο οποίος είναι ένα πρόσθετο που περιέχεται και στα δύο εμβόλια, —και όχι απλώς η αποφυγή μόλυνσης—μπορεί να βοηθά στην προστασία του εγκεφάλου. Τα ευρήματα αυτά ανοίγουν νέους δρόμους για τη χρήση εμβολίων ή/και συστατικών τους στη διατήρηση της εγκεφαλικής υγείας» επισημαίνει ο κ. Σπύρος Ευθυμιόπουλος Καθηγητής Νευροβιολογίας, Τμήμα Βιολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Πιο Βαθιά Ματιά: Πώς Μπορούν τα Εμβόλια να Προστατεύσουν τον Εγκέφαλο
Γιατί Αυτά τα Εμβόλια;
Προηγούμενες έρευνες είχαν δείξει ότι το εμβόλιο για έρπη ζωστήρα ενδέχεται να μειώνει τον κίνδυνο άνοιας, χωρίς να είναι σαφές το γιατί. Οι επιστήμονες άρχισαν να διερευνούν αν αυτό δεν οφείλεται στην αποφυγή του ιού, αλλά σε κάποιο συστατικό του εμβολίου—συγκεκριμένα, στον ενισχυτικό παράγοντα AS01 (adjuvant). Το AS01 είναι ένα ειδικό πρόσθετο που ενισχύει την ανοσολογική απόκριση και περιλαμβάνεται τόσο στο εμβόλιο για έρπη ζωστήρα (Shingrix) όσο και στο εμβόλιο για RSV (Arexvy).
Το AS01 περιέχει δύο βασικά συστατικά—το MPL και το QS-21—που ενεργοποιούν το ανοσοποιητικό σύστημα έντονα. Το βασικό ερώτημα: Μπορεί αυτή η ανοσολογική “ώθηση” να προστατεύει τον εγκέφαλο από τις βλάβες που οδηγούν σε άνοια;
Τι Έκαναν οι Ερευνητές;
Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν μια τεράστια βάση δεδομένων από ιατρικά αρχεία στις Η.Π.Α. και μελέτησαν πάνω από 436.000 άτομα ηλικίας 60 ετών και άνω. Εξέτασαν τρεις ομάδες:
- Άτομα που έλαβαν το εμβόλιο RSV
- Άτομα που έλαβαν το εμβόλιο για έρπη ζωστήρα
- Άτομα που έλαβαν και τα δύο εμβόλια
Κάθε ομάδα συγκρίθηκε με αντίστοιχη ομάδα που είχε λάβει μόνο το εμβόλιο γρίπης. Οι συμμετέχοντες αντιστοιχήθηκαν προσεκτικά με βάση την ηλικία, το ιατρικό ιστορικό, την πρόσβαση σε φροντίδα και άλλους παράγοντες για να εξασφαλιστεί αξιόπιστη σύγκριση.
Επίσης, αποκλείστηκαν όσοι είχαν ήδη διαγνωστεί με άνοια ή διαγνώστηκαν πολύ σύντομα μετά τον εμβολιασμό, ώστε να αποφευχθεί η σύγχυση μεταξύ αιτίας και αποτελέσματος.
Πώς Μετρήθηκε η Υγεία του Εγκεφάλου
Οι ερευνητές εξέτασαν πόσο περισσότερο χρόνο παρέμειναν τα άτομα χωρίς διάγνωση άνοιας μετά τον εμβολιασμό. Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά:
- Όσοι έκαναν μόνο το εμβόλιο RSV παρέμειναν χωρίς διάγνωση άνοιας για περίπου 87 περισσότερες ημέρες.
- Όσοι έκαναν μόνο το εμβόλιο για έρπη ζωστήρα παρέμειναν χωρίς διάγνωση άνοιας για περίπου 53 περισσότερες ημέρες.
- Όσοι έκαναν και τα δύο εμβόλια παρέμειναν χωρίς διάγνωση άνοιας για περίπου 113 περισσότερες ημέρες.
Το γεγονός ότι η λήψη και των δύο εμβολίων δεν διπλασίασε το όφελος υποδηλώνει ότι μία μόνο ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού από τον AS01 ίσως είναι αρκετή για να έχει εγκεφαλική προστασία.
Η Επιστήμη Πίσω από το Φαινόμενο
Οι ερευνητές πιστεύουν ότι η προστασία δεν οφείλεται μόνο στην πρόληψη μόλυνσης από τους ιούς. Αντίθετα, ο ενισχυτικός παράγοντας AS01 φαίνεται να ενεργοποιεί το ανοσοποιητικό με τρόπους που ωφελούν άμεσα τον εγκέφαλο. Για παράδειγμα:
- Το MPL, ένα από τα συστατικά του AS01, ενεργοποιεί υποδοχείς του ανοσοποιητικού που σχετίζονται με βελτιωμένη εγκεφαλική λειτουργία σε μελέτες με ζώα.
- Το QS-21, το άλλο συστατικό του AS01, ενισχύει την αντίδραση του οργανισμού στις λοιμώξεις και ενδέχεται να βοηθά στην αποφυγή συσσώρευσης βλαβερών πρωτεϊνών στον εγκέφαλο, όπως οι αμυλοειδείς πλάκες (amyloid plaques).
Αυτές οι επιδράσεις μπορεί να συμβούν ακόμα και χωρίς λοίμωξη—δηλαδή, τα ενισχυτικά του εμβολίου ενδέχεται να ωφελούν άμεσα τον εγκέφαλο.
Η ιδέα είναι ότι μία δόση ίσως αρκεί για να “ενεργοποιήσει” την εγκεφαλική προστασία, γεγονός που εξηγεί γιατί η δεύτερη δόση δεν προσέφερε επιπλέον όφελος.
Τι Μπορεί να Σημαίνει Αυτό για Εσάς
Η έρευνα αυτή υποδεικνύει ότι τα εμβόλια που περιλαμβάνουν ενισχυτικό παράγοντα AS01 μπορεί να προσφέρουν περισσότερα από όσα γνωρίζαμε. Αν το AS01 όντως βοηθά στη μείωση φλεγμονών και βλαβερών αλλαγών στον εγκέφαλο, θα μπορούσε στο μέλλον να χρησιμοποιηθεί ως μέσο πρόληψης της άνοιας.
Φυσικά, πρόκειται για μελέτη παρατήρησης (observational study), πράγμα που σημαίνει ότι εντοπίζει συσχετίσεις αλλά δεν αποδεικνύει αιτιότητα. Επιπλέον, βασίζεται σε ιατρικά αρχεία, τα οποία μπορεί να μην είναι πάντα πλήρη ή ακριβή. Για παράδειγμα, δεν ήταν πάντα ξεκάθαρο ποιο εμπορικό σήμα εμβολίου RSV είχε χρησιμοποιηθεί, και ενδέχεται να υπήρχαν λάθη στον αριθμό δόσεων.
Επίσης, η μελέτη επικεντρώθηκε σε ηλικιωμένους στις Η.Π.Α. με πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας—δεν γνωρίζουμε ακόμη αν τα ίδια αποτελέσματα ισχύουν για άλλες ηλικιακές ομάδες ή πληθυσμούς.
Συμπέρασμα: Ένα Εμβόλιο για την Υγεία του Εγκεφάλου;
Παρόλο που απαιτείται περαιτέρω έρευνα, η μελέτη αυτή θέτει μια συναρπαστική πιθανότητα: ορισμένα εμβόλια, χάρη στα ειδικά ανοσοενισχυτικά συστατικά τους, ενδέχεται να μειώνουν τον κίνδυνο άνοιας. Το γεγονός ότι και τα δύο εμβόλια—παρότι στοχεύουν διαφορετικούς ιούς—παρείχαν παρόμοια προστατευτικά αποτελέσματα υποδηλώνει ότι ο κοινός παρονομαστής είναι το AS01.
Αυτό ανοίγει νέες προοπτικές για μελέτες σχετικά με τον ρόλο του ανοσοποιητικού συστήματος στην εγκεφαλική υγεία. Προς το παρόν συμπεραίνουμε ότι ο εμβολιασμός μπορεί να αποτελεί έναν ακόμη τρόπο προστασίας τόσο του σώματός σας όσο και του εγκεφάλου σας.
