Οι ερευνητές εντόπισαν 12 διαφορετικά σημάδια μεταλλάξεων, μερικά από τα οποία μπορούσαν να συσχετιστούν με συγκεκριμένα κυτταροστατικά φάρμακα.
Τα κυτταροστατικά φάρμακα, που αποτελούν τη βάση πολλών επιτυχημένων θεραπειών κατά του καρκίνου, βλάπτουν επίσης τα υγιή κύτταρα του οργανισμού. Μια ανάλυση του γονιδιώματος των κυττάρων του αίματος 23 ασθενών, των οποίων η θεραπεία είχε πραγματοποιηθεί εν μέρει πριν από δεκαετίες, δείχνει ότι τα επιμέρους κυτταροστατικά φάρμακα αφήνουν διαφορετικά σημάδια στο γενετικό υλικό των κυττάρων. Τα αποτελέσματα δημοσιεύθηκαν στο “Nature Genetics”.
Περίπου το 30% όλων των καρκινικών παθήσεων αντιμετωπίζονται με κυτταροστατικά φάρμακα. Στις δυτικές χώρες, ένας στους δέκα ανθρώπους υποβάλλεται σε χημειοθεραπεία κατά τη διάρκεια της ζωής του. Πολλοί άνθρωποι οφείλουν τη ζωή τους στη χρήση κυτταροτοξικών ουσιών. Ωστόσο, τα κυτταροστατικά φάρμακα μπορούν να βλάψουν υγιή όργανα. Μερικές φορές προκαλούν επίσης δευτερογενείς καρκινικές παθήσεις.
Η ερευνητική ομάδα στο Ινστιτούτο Singer στο Hinxton κοντά στο Cambridge, υποθέτει ότι πολλές από τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της χημειοθεραπείας οφείλονται σε αλλαγές στο γενετικό υλικό.
Μια ομάδα με επικεφαλής τον Michael Stratton εξέτασε τα λευκοκύτταρα 23 επιζώντων καρκίνου ηλικίας 3 έως 80 ετών, οι οποίοι είχαν υποβληθεί σε χημειοθεραπεία πριν από λιγότερο από ένα μήνα έως 6 χρόνια (2 ασθενείς είχαν υποβληθεί σε περαιτέρω χημειοθεραπεία πριν από 20 και 37 χρόνια αντίστοιχα).
Οι ασθενείς έπασχαν από διάφορες αιματολογικές ή συμπαγείς κακοήθειες. Είχαν υποβληθεί σε θεραπεία με συνολικά 21 διαφορετικά κυτταροστατικά φάρμακα, μεταξύ των οποίων αλκυλιωτικά, φάρμακα που περιέχουν πλατίνα και αντιμεταβολίτες.
Σε 7 ασθενείς είχε πραγματοποιηθεί επιπλέον ακτινοθεραπεία, η οποία μπορεί επίσης να προκαλέσει μεταλλάξεις στο DNA. Τα αποτελέσματα συγκρίθηκαν με τα γονιδιακά δεδομένα 9 υγιών ατόμων που δεν είχαν υποβληθεί ποτέ σε χημειοθεραπεία.
Τα κυτταροστατικά φάρμακα είχαν προκαλέσει μόνιμες μεταλλάξεις στα βλαστοκύτταρα. Κανονικά, σε αυτά τα κύτταρα συμβαίνουν κατά μέσο όρο 18 μεταλλάξεις ετησίως, πράγμα που σημαίνει ότι ένας 80χρονος έχει περίπου 1.500 σημειακές μεταλλάξεις.
Σε 13 από τους 23 ασθενείς, οι ερευνητές διαπίστωσαν μια επιπλέον αύξηση κατά 200 έως 600 μεταλλάξεις. Σε 4 ασθενείς, το φορτίο αυξήθηκε κατά περισσότερο από 1.000 μεταλλάξεις με την ηλικία. Ένας ασθενής που είχε υποβληθεί σε θεραπεία για νευροβλάστωμα σε ηλικία 3 ετών, παρουσίαζε ήδη μετά τη χημειοθεραπεία το μεταλλακτικό φορτίο ενός υγιούς 80χρονου.
Δεδομένου ότι κάθε μετάλλαξη – εάν συμβεί σε λάθος θέση και δεν εξαλειφθεί από τα συστήματα επιδιόρθωσης του DNA – μπορεί να αποτελέσει την αφετηρία νέων καρκινικών παθήσεων, πρέπει να αναμένεται η εμφάνιση δευτερογενών καρκινικών παθήσεων στους νεαρούς ασθενείς.
Ωστόσο, αυτό δεν μπορεί να προβλεφθεί μέσω γονιδιακής ανάλυσης. Παραμένει πιθανό ότι το ανοσοποιητικό σύστημα θα αναγνωρίσει και θα εξαλείψει τα κύτταρα εγκαίρως, πριν προκληθεί μεγαλύτερη ανάπτυξη του καρκίνου.
Παρά τον μικρό αριθμό των συμμετεχόντων και την ποικιλία των θεραπειών, οι ερευνητές κατάφεραν να εντοπίσουν 12 διαφορετικά σημάδια μεταλλάξεων, μερικά από τα οποία μπορούσαν να συσχετιστούν με συγκεκριμένα κυτταροστατικά φάρμακα.
Οι μεταλλάξεις επηρέασαν την κλωνική αρχιτεκτονική των κυττάρων. Κατά τη γέννηση, τα μεμονωμένα βλαστοκύτταρα έχουν το ίδιο ποσοστό συμμετοχής στη δημιουργία των κυττάρων του αίματος.
Με την ηλικία, λόγω μεταλλάξεων, ορισμένοι κλώνοι μπορούν να πολλαπλασιαστούν περισσότερο από άλλους, φαινόμενο που ονομάζεται κλωνική αιμοποίηση και μερικές φορές αποτελεί την αφετηρία της λευχαιμίας (όπου ένας κλώνος έχει εκτοπίσει όλους τους άλλους και στη συνέχεια εξαπλώνεται ανεξέλεγκτα στο μυελό των οστών).
Κλωνική αιμοποίηση διαπιστώθηκε, για παράδειγμα, σε μια 48χρονη ασθενή που είχε υποβληθεί σε θεραπεία με χλωραμβουκίλη και προκαρβαζίνη σε ηλικία 10 ετών λόγω νόσου Hodgkin. Σε ηλικία 47 ετών, είχε υποβληθεί σε περαιτέρω χημειοθεραπεία με βενδαμουστίνη. Σε μια 43χρονη ασθενή, η κλωνική αιμοποίηση εμφανίστηκε μετά από μακροχρόνια θεραπεία με χλωραμβουκίλη. Ήταν τόσο έντονη όσο συνήθως εμφανίζεται σε άτομα ηλικίας 70 ετών.
Οι ερευνητές εξέτασαν μόνο το γονιδίωμα των αιμοσφαιρίων. Ωστόσο, είναι πιθανό τα κυτταροστατικά φάρμακα να έχουν προκαλέσει παρόμοιες αλλαγές και σε άλλα κύτταρα του σώματος. Αυτό θα εξηγούσε την πρόωρη γήρανση των κυττάρων και την εμφάνιση δευτερογενών καρκίνων.
