Η πειραματική γονιδιακή θεραπεία για τη φυλοσύνδετη μελαγχρωστική αμφιβληστροειδοπάθεια (XLRP) φέρνει ελπίδα σε χιλιάδες ασθενείς που βρίσκονται αντιμέτωποι με την προοδευτική απώλεια όρασης. Ωστόσο, η πρόσφατη αποτυχία της τελικής κλινικής μελέτης δημιουργεί σοβαρά ερωτήματα για το μέλλον αυτής της επαναστατικής προσέγγισης.
Η προσωπική ιστορία του Lewis Winton: «Ο κόσμος άναψε από το ένα μου μάτι»
Ο 31χρονος Lewis Winton, που εργάζεται στο Royal National Institute of Blind People, είναι ένας από τους λίγους που έλαβαν τη γονιδιακή θεραπεία bota-vec της Johnson & Johnson (J&J) και της MeiraGTx. Η θεραπεία χορηγήθηκε μόνο στο δεξί του μάτι στο πλαίσιο πρώιμης μελέτης. Για εκείνον, η διαφορά ήταν εντυπωσιακή: μπορούσε να διακρίνει λεπτομέρειες στο πρόσωπο της συζύγου του, να διαβάζει αριθμούς πινακίδων και να βλέπει το λογότυπο του Netflix με πιο καθαρό κόκκινο. «Με το θεραπευμένο μάτι, ο κόσμος είχε ζωντάνια. Με το άλλο, ήταν σαν να βλέπω τηλεόραση από τη δεκαετία του ’50», περιγράφει χαρακτηριστικά.
Η γονιδιακή θεραπεία bota-vec: Πώς λειτουργεί
Η θεραπεία bota-vec βασίζεται στη μεταφορά ενός λειτουργικού αντιγράφου του μεταλλαγμένου γονιδίου RPGR στον αμφιβληστροειδή μέσω αδενοϊικού φορέα (AAV). Η προσέγγιση στοχεύει να επιβραδύνει ή να αναστρέψει τη βλάβη στα κύτταρα του αμφιβληστροειδούς, ειδικά στις περιπτώσεις της XLRP – μιας πάθησης που επηρεάζει κυρίως άνδρες και οδηγεί σε τύφλωση από την παιδική ή εφηβική ηλικία.
Κλινική μελέτη LUMEOS: Υποσχέσεις και απογοητεύσεις
Η Φάση 3 της μελέτης LUMEOS, στην οποία συμμετείχαν 95 ασθενείς, χώρισε τους συμμετέχοντες σε δύο ομάδες: θεραπείας και αναμονής. Το κύριο καταληκτικό σημείο ήταν η βελτίωση στην πλοήγηση με οπτική καθοδήγηση υπό χαμηλό φωτισμό. Αν και παρατηρήθηκε διαφορά 13,4% υπέρ της θεραπευτικής ομάδας, η βελτίωση δεν ήταν στατιστικά σημαντική.
Ωστόσο, δευτερεύοντες δείκτες όπως η οπτική οξύτητα σε σκοτεινό περιβάλλον εμφάνισαν σαφή βελτίωση. Το 45% των θεραπευμένων ασθενών διάβασε δύο επιπλέον γραμμές σε πίνακα οπτικής οξύτητας,σε σύγκριση με μόλις 7% στην ομάδα ελέγχου.
Οι ερευνητές διαφωνούν με την εγκατάλειψη της θεραπείας
Περισσότεροι από 30 ακαδημαϊκοί ερευνητές, μεταξύ των οποίων και ο διεθνούς φήμης οφθαλμίατρος José-Alain Sahel, υπέγραψαν επιστολή καλώντας την J&J να μην εγκαταλείψει την προσπάθεια και να καταθέσει αίτημα έγκρισης στον FDA.«Αυτή είναι μια αποτυχημένη μελέτη, όχι μια αποτυχημένη θεραπεία», υπογράμμισε η Dr. Rachel Huckfeldt του Harvard.
Οπισθοχώρηση της φαρμακοβιομηχανίας από τις σπάνιες γονιδιακές θεραπείες
Η απόφαση της J&J εντάσσεται σε μια ευρύτερη τάση: οι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες αποσύρονται από επενδύσεις σε σπάνιες παθήσεις, θεωρώντας τις οικονομικά μη βιώσιμες. Ο Jason Menzo, CEO του Foundation Fighting Blindness (FFB), επισημαίνει ότι τέτοιες περιπτώσεις δοκιμάζουν τη δέσμευση του FDA για επιτάχυνση θεραπειών σπάνιων νοσημάτων.
«Αν η δεύτερη μεγαλύτερη φαρμακευτική δεν διεκδικεί έγκριση, τι μήνυμα δίνει σε ασθενείς και επενδυτές;», αναρωτιέται ο Dr. Michel Michaelides από το UCL και την MeiraGTx.
Η στάση του FDA: Μπορεί μια “αποτυχημένη” μελέτη να οδηγήσει σε έγκριση;
Ο FDA έχει κατά το παρελθόν εγκρίνει θεραπείες βασιζόμενος σε δευτερεύοντα δεδομένα ή ακόμα και μελέτες που απέτυχαν στον βασικό στόχο τους. Η τελική απόφαση θα αποτελέσει σημείο αναφοράς για το μέλλον πολλών σπάνιων θεραπειών.
Άλλες ελπίδες στον ορίζοντα: Η Beacon Therapeutics και η επόμενη γενιά θεραπειών
Μια νέα γονιδιακή θεραπεία για την XLRP βρίσκεται σε τελική φάση κλινικών δοκιμών από την Beacon Therapeutics, με διαφορετικό σχεδιασμό και κύριο δείκτη τη βελτίωση της όρασης σε χαμηλό φωτισμό. Τα πρώτα αποτελέσματα αναμένονται έως το τέλος του 2025.
Η ελπίδα των ασθενών παραμένει ζωντανή
Ο Lewis Winton παραμένει αισιόδοξος: «Θα ήθελα να θεραπεύσω και το άλλο μου μάτι. Δεν περιμένω τέλεια όραση. Το όνειρό μου είναι να έχω λειτουργική όραση – αρκετή για να ζω με ανεξαρτησία».
Η J&J φέρεται να έχει ήδη αρχίσει μελέτη για θεραπεία του δεύτερου ματιού σε πρώην συμμετέχοντες. Η απόφαση για υποβολή αίτησης έγκρισης στον FDA ίσως σημάνει μια δεύτερη ευκαιρία για χιλιάδες ασθενείς που δεν έχουν άλλες θεραπευτικές επιλογές.
