Τι σημαίνει καινοτομία στο σύστημα υγείας; Είναι ένα νέο φάρμακο, ένα ψηφιακό εργαλείο ή ένας διαφορετικός τρόπος χρηματοδότησης και οργάνωσης υπηρεσιών;
Οι αλλαγές που συντελούνται στα δημογραφικά και επιδημιολογικά δεδομένα, με βασικά χαρακτηριστικά την αύξηση του προσδόκιμου ζωής, τη γήρανση του πληθυσμού και την ολοένα αυξανόμενη επίπτωση των χρόνιων νοσημάτων, ασκούν σημαντική πίεση στα συστήματα υγείας και κοινωνικής ασφάλειας και αποτελούν πρόκληση για τη βιωσιμότητα, τον εκσυγχρονισμό και την αποτελεσματικότητα τους.
Στο πλαίσιο αυτό, καθίσταται αναγκαία η στροφή από το κλασικό πρότυπο της λειτουργίας των συστημάτων υγείας για την αντιμετώπιση των ασθενειών, στο πρότυπο της προληπτικής ιατρικής. Όπως επισημαίνει ο πρόεδρος του ΕΟΔΥ, Χρήστος Χατζηχριστοδούλου, στο επίκεντρο των στρατηγικών της πρόληψης βρίσκεται η προαγωγή της υγείας του πληθυσμού με υιοθέτηση παρεμβάσεων στον τρόπο ζωής, τα προγράμματα προληπτικού ελέγχου αλλά και η πρόληψη των λοιμωδών νοσημάτων με τη συμβολή του εμβολιασμού και σύγχρονων μεθόδων διάγνωσης και αντιμετώπισης. Σύμφωνα με αποτελέσματα μελετών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, για κάθε ευρώ που επενδύεται στην πρόληψη, υπάρχει όφελος 14 ευρώ για την οικονομία της υγείας.
Στη βάση της πυραμίδας των προληπτικών στρατηγικών βρίσκεται η αναγνώριση των παραγόντων κινδύνου για κάθε νόσημα. Οι ψηφιακές πλατφόρμες μπορούν να συγκεντρώνουν δεδομένα (big data) που παρέχουν τη δυνατότητα παρακολούθησης της υγείας ενός πληθυσμού σε πραγματικό χρόνο. Η χρήση ηλεκτρονικών μητρώων υγείας επιτρέπει την κατανόηση των επιδημιολογικών τάσεων, τη στόχευση σε παρεμβάσεις και την άμεση κινητοποίηση πόρων. Η απόδοση της πρόληψης μεγιστοποιείται όταν ανιχνεύεται ο εξατομικευμένος κίνδυνος. Με τη συμβολή της τεχνολογίας και της τεχνητής νοημοσύνης, εφαρμογές σε κινητά τηλέφωνα και φορητές συσκευές παρέχουν δεδομένα δεικτών υγείας σε πραγματικό χρόνο.
Κρίσιμης σημασίας πυλώνας για την προαγωγή της υγείας και την πρόληψη των νοσημάτων είναι η υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής. Σύμφωνα με τα δεδομένα μελετών, ένας ανθυγιεινός τρόπος ζωής συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο πρόωρου θανάτου κατά 78%, ανεξάρτητα από τη γενετική προδιάθεση του ατόμου. Οι άξονες στους οποίες στηρίζεται το πρότυπο του υγιεινού τρόπου ζωής περιλαμβάνουν: την αποφυγή του καπνίσματος, την τακτική σωματική δραστηριότητα, την διασφάλιση επαρκούς και ποιοτικού ύπνου και την τήρηση των κανόνων ορθής διατροφής.
Τα προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου δίνουν τη δυνατότητα πρώιμης διάγνωσης, με αποτέλεσμα τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των θεραπευτικών παρεμβάσεων και τελικά τη μείωση της θνησιμότητας. Σε πρόσφατη μελέτη από τις ΗΠΑ, υπολογίζεται ότι η αύξηση κατά 10% των ατόμων που υποβάλλονται σε προσυμπτωματικό έλεγχο μπορεί να επιτύχει μείωση κατά 21% των θανάτων από καρκίνο του παχέος εντέρου, 4% των θανάτων από καρκίνο μαστού και 40% των θανάτων από καρκίνο του τραχήλου της μήτρας.
Στον τομέα της πρόληψης των λοιμωδών νοσημάτων, η αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης και η πρόοδος σε διαγνωστικές μεθόδους αποτελούν πολύτιμα εργαλεία για την αποτελεσματική ετοιμότητα και απόκριση σε απειλές για τη Δημόσια Υγεία. Οι αλγόριθμοι ανάλυσης και ερμηνείας τεράστιων όγκων δεδομένων μπορούν να εντοπίσουν τάσεις στην κυκλοφορία λοιμωδών παραγόντων και να προβλέψουν επιδημικές εξάρσεις λοιμώξεων με ακριβείς τοποχρονικές εκτιμήσεις.
Η εφαρμογή μοριακών διαγνωστικών τεχνικών δίδει τη δυνατότητα ταχείας και ακριβούς διάγνωσης και διάκρισης μεταξύ των παθογόνων μικροοργανισμών και ανιχνεύουν νεοαναδυόμενα παθογόνα. Έτσι, με στοχευμένες θεραπευτικές πρακτικές και λήψη μέτρων για την πρόληψη της μετάδοσης, ενισχύεται η στρατηγική περιορισμού της διασποράς λοιμώξεων.
Ταυτόχρονα οι εξελίξεις στη μοριακή διαγνωστική ανοίγουν τους ορίζοντες της μοριακής επιδημιολογίας αφενός αλλά και της ιατρικής ακριβείας αφετέρου. Mε την ανάλυση του γονιδιώματος παθογόνων μικροοργανισμών καθίσταται εφικτή η αναγνώριση γενετικών κλώνων που ευθύνονται για την πρόκληση επιδημικών εξάρσεων, γίνεται δυνατός ο καθορισμός της πηγής και της διασποράς ενός μικροοργανισμού σε διαφορετικούς πληθυσμούς ακόμα και σε γεωγραφικά απομακρυσμένες περιοχές και αναλύονται χαρακτηριστικά τους, όπως η αντοχή στα αντιμικροβιακά φάρμακα.
Η ανίχνευση βιοδεικτών και η αξιοποίηση της ανάλυσης της έκφρασης του γενετικού υλικού που είναι οι πρωτεΐνες ( πρωτεΐνωμα – proteomics) αποτελούν σύγχρονες προοπτικές για τον εντοπισμό παραγόντων κινδύνου εκδήλωσης ασθένειας ή/και υποψίας νόσου πριν την εκδήλωση συμπτωμάτων σε ατομικό επίπεδο.
Στην πρόληψη των λοιμωδών νοσημάτων όμως, ο κύριος αρωγός για τη Δημόσια Υγεία είναι τα εμβόλια. Η εφαρμογή των εθνικών προγραμμάτων εμβολιασμού, προσφέρει προστασία από σοβαρά λοιμώδη νοσήματα όχι μόνο στον αποδέκτη του εμβολίου αλλά και έμμεσα στο περιβάλλον του, ιδιαίτερα στους επίνοσους και ευπαθείς συνανθρώπους του και οδηγεί στην επίτευξη της συλλογικής ανοσίας, καθιστώντας τα εμβόλια θεμελιώδες συστατικό της πρόληψης. Ο τομέας παρασκευής εμβολίων έχει γνωρίσει αλματώδη πρόοδο τα τελευταία χρόνια, με τεχνολογίες όπως αυτή του mRNA και των νανοσωματιδίων, ενώ και οι διαδικασίες παρασκευής, αξιολόγησης αποτελεσματικότητας και ασφάλειας και διανομής στον πληθυσμό έχουν επιταχυνθεί θεαματικά.
Συμπερασματικά, η έγκαιρη ανίχνευση παραγόντων κινδύνου, η καλλιέργεια της γνώσης των πολιτών σε θέματα υγείας και πρόληψης, η υιοθέτηση τρόπου ζωής που μειώνει τον κίνδυνο νοσημάτων, η επένδυση στην έρευνα και καινοτομία, η αξιοποίηση των τεχνολογικών και επιστημονικών εξελίξεων και των δυνατοτήτων της τεχνητής νοημοσύνης, αποτελούν τους βασικούς άξονες για αποτελεσματικές στρατηγικές στην πρόληψη. Ωστόσο, θα πρέπει να μην αγνοηθούν ζητήματα ηθικής, διαφάνειας, ισότιμης πρόσβασης και προστασίας προσωπικών δεδομένων.
Η πρόληψη των νοσημάτων που απειλούν την υγεία απαιτεί πολυδιάστατη προσέγγιση με σχεδιασμό, συνεργασίες και δέσμευση τόσο της κοινωνίας όσο και των φορέων που χαράσσουν πολιτικές Δημόσιας Υγείας.
*Η MSD Ελλάδος υποστηρίζει την πρωτοβουλία του «Πρώτου Θέματος» και του ygeiamou.gr να αναδείξουν την αξία της Καινοτομίας στο σύγχρονο Οικοσύστημα Υγείας. H φαρμακευτική εταιρεία δεν έχει καμία ανάμειξη στην επιλογή των αρθρογράφων και στο περιεχόμενο των κειμένων.
