Τους θερινούς μήνες στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια φαίνεται να αντιμετωπίζουμε συχνά το πρόβλημα της υψηλής θερμοκρασίας περιβάλλοντος με κύριες επιπλοκές τις κράμπες από υπερθερμία, την εξάντληση και σπανιότερα την πολύ- οργανική ανεπάρκεια λόγω υπερθερμίας (heat shock). Επίσης έχει παρατηρηθεί μια αύξηση στην συχνότητα εισαγωγών οξέων καρδιαγγειακών συμβαμάτων σε περιόδους καύσωνα, που φαίνεται να συσχετίζονται με την παρατηρούμενη αύξηση των συγκεντρώσεων των σωματιδίων στην ατμόσφαιρα, του SO2 αλλά και του όζοντος, που προάγουν την φλεγμονώδη διεργασία. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι οι καύσωνες του 1976 και του 1995 στην πόλη του Λονδίνου συνδέθηκαν με 15% αύξηση της ολικής θνησιμότητας κατά τη διάρκεια των ημερών της αυξημένης θερμοκρασίας, ενώ ο καύσωνας του Ιουλίου του 1987 στην Αθήνα, συσχετίστηκε από 2000 επιπλέον θανάτους, δηλαδή σε 97% αύξηση της ημερήσιας θνητότητας. Επίσης σε μελέτη της κλινική μας όπου διερευνήθηκε η επίδραση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και της θερμοκρασίας στην εκδήλωση θανατηφόρου και μη-επεισοδίου στεφανιαίας νόσου, ευρέθη ότι. κατά την περίοδο του «θερμότερης» περιόδου υπάρχει μια ισχυρή σχέση (με «παράθυρο» 2-5 ημερών) μεταξύ των καρδιοαγγειακών εισαγωγών και των συγκεντρώσεων των σωματιδίων στην ατμόσφαιρα, του SO2 αλλά και του όζοντος. Φαίνεται ότι αύξηση των τιμών των συγκεντρώσεων του καπνού κατά 50 μg/m3 οδηγεί σε αύξηση των εισαγωγών κατά 3%, ενώ αντίστοιχη αύξηση των συγκεντρώσεων του SO2 οδηγεί σε 7% αύξηση των εισαγωγών σε καρδιολογικές κλινικές. Τα σύνδρομα υπερθερμίας μπορεί να παρατηρηθούν και σε σχετικά χαμηλότερες θερμοκρασίες περιβάλλοντος (>32oC) με υψηλή σχετική υγρασία (>60%) κυρίως σε ηλικιωμένα άτομα, σε αλκοολικούς ή πάσχοντες από ψυχικές ασθένειες, άτομα που λαμβάνουν αντιψυχωσικά φάρμακα, διουρητικά, αντιχολινεργικά , ή σε άτομα που ζουν σε μη καλά αεριζόμενους χώρους χωρίς κλιματισμό. Τα σύνδρομα αυτά είναι πιο συνήθη να εκδηλωθούν κατά τις πρώτες μέρες του κάυσωνα όπου ο οργανισμός δεν έχει ακόμα εγκλιματιστεί. Οι μηχανισμοί με τους οποίους το ανθρώπινο σώμα επιτυγχάνει εγκλιματισμό δεν είναι απολύτως γνωστοι. Ο εγκλιματισμός χρειάζεται 7 με 14 ημέρες έκθεσης. Με τον εγκλιματισμό μειώνεται ο ουδός εμφάνισης ιδρώτα έτσι το άτομο ιδρώνει σε χαμηλότερη βασική θερμοκρασία. Ο ιδρώτας είναι ο πιο αποτελεσματικός φυσικός μηχανισμός ενάντια στην θερμοπληξία και μπορεί να παρατηρηθεί με μικρή ή και καμία μεταβολή της βασικής θερμοκρασίας του σώματος. Όσο ο ιδρώτας παραμένει το άτομο μπορεί να αντέξει ιδιαίτερες υψηλές θερμοκρασίες αρκεί να αντικαθιστά το νάτριο και το νερό που χάνεται. Η αγγειοδιαστολή είναι ένας ακόμα μηχανισμός του σώματος να αποβάλει θερμότητα. Όταν ο εγκλιματισμός επιτευχθεί παρατηρείται μείωση της καρδιακής συχνότητας ενώ η παραμονή σε υψηλές θερμοκρασίες συνοδεύεται με σημαντική αύξηση του όγκου παλμού χωρίς να μεταβάλλεται η καρδιακή παροχή. Άλλες μεταβολές που παρατηρούνται είναι η μείωση της νεφρικής αιματικής ροής, η αύξηση της έκκρισης της αντιδιουρητικής ορμόνης, της αυξητικής ορμόνης και της αλδοστερόνης. Καθώς όμως το στρες της θερμοπληξίας παραμένει, η φλεβική επιστροφή ελαττώνεται και η καρδιακή παροχή μειώνεται. Αν η θερμοκρασία περιβάλλοντος παραμείνει υψηλότερη από τη θερμοκρασία του σώματος, ο οργανισμός δεν μπορεί να αποβάλλει θερμότητα και εμφανίζεται υπερπυρεξία.
Οι μυικές κράμπες είναι η πιο καλοήθης μορφή συνδρόμου υπερθερμίας
Συνήθως ακολουθούν έντονη άσκηση χωρίς όμως το άτομο να έχει εκτεθεί άμεσα σε ήλιο ή σε ιδιαίτερες υψηλές θερμοκρασίες, για αυτό μπορεί να συμβούν και σε άτομα μη προπονημένα και ιδιαίτερα βαριά ντυμένα που έχουν εργαστεί ή αθληθεί σε ψυχρό περιβάλλον. Η θεραπεία είναι παραμονή σε δροσερό χώρο και αντικατάσταση υγρών και ηλεκτρολυτών. Σε αθλητές χορηγούνται και ισοτονικά ροφήματα ηλεκτρολυτών (Gluconate)
Η εξάντληση από ζέστη ή θερμοπληξία είναι το πιο σύνηθες σύνδρομο υπερθερμίας
Οφείλεται είτε σε έλλειψη νερού (όπως σε ηλικιωμένα άτομα που λαμβάνουν διουρητικά) είτε σε έλλειψη νατρίου (ανεπαρκής πρόσληψη ηλεκτρολυτών νατρίου-χλωρίου με τη δίαιτα) Τα συμπτώματα είναι μυική αδυναμία, κόπωση, δίψα, ίλιγγος, πονοκέφαλος, ανορεξία, ναυτία, εμετός, ενώ η λιποθυμία μπορεί να προηγηθεί της καταπληξίας. Παρατηρείται υπεραερισμός, έλλειψη μυικού συντονισμού, ευερεθιστότητα, μειωμένη κρίση και σύγχυση έως και απώλεια αισθήσεων. Συνήθως αποδίδει η από του στόματος ή ενδοφέβια αργή χορήγηση υγρών και ηλεκτρολυτών σε 48 ώρες.
Το εγκεφαλικό επεισόδιο από υπερθερμία είναι το σοβαρότερο σύνδρομο
Συμβαίνει όταν το σώμα αδυνατεί να αποβάλει θερμότητα και η θερμοκρασία σώματος είναι συχνά μεγαλύτερη από 41oC. Τα συμπτώματα από το κεντρικό νευρικό σύστημα ξεκινούν απότομα με πονοκέφαλο, κολώδη ομιλία, ίλιγγο, λιποθυμία, σύγχυση, σπασμούς και κώμα. Δεν παρατηρούνται εστιακά νευρολογικά σημεία. Η κλασσική μορφή αυτού του πολυοργανικού συνδρόμου προσβάλει άτομα με καρδιοαγγειακά προβλήματα που λαμβάνουν διουρητική θεραπεία, σακχαροδιαβητικούς και αλκοολικούς. Τα πρώτα σημεία είναι ο πονοκέφαλος και η σημαντική αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος (>41).
Το νερό είναι απαραίτητο για τη ζωή
Περίπου το 40 με 60% του σωματικού μας βάρους είναι νερό. Το νερό μας είναι απαραίτητο για τη σταθεροποίηση της θερμοκρασίας του σώματος, για την μεταφορά τροφής και οξυγόνου μέσα στο κύτταρο, για την αποβολή άχρηστων ουσιών έξω από το κύτταρο, κ.α. Η λεπτή ισορροπία των υγρών του σώματος διατηρείται μέσω της απώλειας νερού με την μορφή των ούρων και της πρόσληψης ύδατος. Οι ανάγκες του οργανισμού σε νερό καλύπτονται μέσω της πρόσληψης φρούτων, του νερού των τροφών (νερό απελευθερώνεται κατά τον μεταβολισμό της γλυκόζης, λιπών και πρωτεϊνών) Οι απώλειες σε νερό οφείλονται στα ούρα, στα κόπρανα, την επιδερμίδα (κυρίως κατά την εφίδρωση) και κατά την αναπνοή. Φυσιολογικά οι ενήλικες πίνουν περίπου 1.2 λίτρα νερού ημερησίως. Όμως σε θερμό περιβάλλον, η ανάγκη για νερό είναι αυξημένη. Αυτό γίνεται ιδιαίτερα όταν κάποιος εργάζεται σε θερμό, υγρό περιβάλλον. Οι ανάγκες σε νερό λόγω του ιδρώτα υπό αυτές τις συνθήκες , είναι τόσο αυξημένες ώστε αν δεν καταναλωθεί νερό, η ικανότητα του σώματος να ρυθμίζει την θερμοκρασία του θα διαταραχθεί και μπορεί να προκληθεί σημαντική βλάβη ή ακόμα και θάνατος.
Η απώλεια νερού μέσω του ιδρώτα είναι ένα σημαντικό πρόβλημα για όποιον εργάζεται ή ασκείται σε θερμό περιβάλλον
Αυτό είναι ιδιαίτερα αισθητό κατά τις πρώτες 2 με 4 εβδομάδες, όπου ο οργανισμός δεν έχει ακόμα προσαρμοστεί. Σε ένα θερμό περιβάλλον οι απώλειες σε ιδρώτα αυξάνουν σημαντικά. Εάν το περιβάλλον έχει υψηλή υγρασία, τότε οι απώλειες σε ιδρώτα είναι πιο αυξημένες. Καθώς ιδρώνουμε, η ποσότητα νερού στο σώμα μας μειώνεται. Αυτό έχει σημαντικές επιπτώσεις στην σωματική και πνευματική μας απόδοση, καθώς και στην υγεία μας. Μια μείωση κατά 4% με 5% του σωματικού βάρους λόγω απώλειας νερού μειώνει την ικανότητα του οργανισμού κατά 20% με 30%. Μια απώλεια 10‑20% του σωματικού βάρους σε νερό οδηγεί σε καρδιακό επεισόδιο και πιθανό θάνατο. Να αποφεύγεται η κατανάλωση ποτών που περιέχουν πολύ σάκχαρη, αλάτι ή καφεΐνη. Αν το ποτό που καταναλωθεί είναι πιο συμπυκνωμένο από το υγρό του σώματος, τότε το ποτό θα παραμείνει στο στομάχι περισσότερο χρόνο και θα απορροφήσει νερό. Αυτό θα επιβαρύνει την αφυδάτωση. Αρκετές μελέτες έχουν αποδείξει ότι η κατανάλωση ποτών που περιέχουν περισσότερο από 2% σάκχαρο, καθυστερούν την αντικατάσταση του νερού που χάθηκε κατά την σκληρή άσκηση. Τέτοια ποτά είναι όλα τα αναψυκτικά. Τα ποτά που περιέχουν καφεΐνη δημιουργούν επιπρόσθετο πρόβλημα καθώς η καφεΐνη είναι διουρητικό (αυξάνει την αποβολή νερού με τη διούρηση). Έτσι η σάκχαρη στο ποτό κατακρατά νερό στο στομάχι εμποδίζοντας την απορρόφηση του ενώ η καφεΐνη προκαλεί απώλεια νερού. Μια ακόμα παραπλανητική άποψη είναι ότι η μπύρα αποτελεί καλό υποκατάστατο του νερού μετά από άσκηση. Δεν είναι αλήθεια. Το αλκοόλ είναι επίσης διουρητικό. Έτσι μπύρα ή οποιοδήποτε άλλο αλκοόλ προκαλεί μεγαλύτερη απώλεια νερού από οποιοδήποτε άλλο υποκατάστατο υγρών. Να θυμάστε πάντα ότι το καλύτερο υγρό που πρέπει να πίνουμε είναι το νερό.
Μπορεί να πείτε ότι αυτό δεν σαν αφορά καθώς δεν σκοπεύετε να γίνεται μαραθωνιοδρόμος. Αλλά δεν χρειάζεται να τρέξετε μαραθώνιο για να αφυδατωθείτε. Λίγο παραπάνω δουλειά στο κήπο σας σε μια ζεστή ημέρα μπορεί εύκολα να σας αφυδατώσει ειδικά αν δεν είστε εγκλιματισμένοι. Το καλύτερο που μπορείτε να κάνετε είναι να πίνετε αρκετό νερό. Το νερό δεν βλάπτει.
Βρισκόμαστε ακόμα όμως αντιμετώποι με την πανδημία του COVID19
Οι υψηλές θερμοκρασίες του περιβάλλοντος και η σταδιακή επαναφορά στην κανονικότητα δεν θα πρέπει να μας εφησυχάζουν. Έχουμε μπει σε νέα φάση κατά την οποία ο ιός μπορεί να μην φαίνεται, ωστόσο παραμένει και μας απειλεί. Θα πρέπει λοιπόν να υπάρχει αυξημένη εγρήγορση και να ακολουθούμε σχολαστικά τους κανόνες προστασίας τόσο σε ατομικό όσο και συλλογικό επίπεδο. Το θέμα της λειτουργίας των κλιματιστικών μηχανημάτων είναι ένα σοβαρό ζήτημα που μας απασχολεί γιατί δεν είναι ο κορωνοϊός ο μόνος κίνδυνος, αποτελούν και οι υψηλές θερμοκρασίες απειλή ειδικά για τις ευπαθείς ομάδες. Το σοβαρό θέμα της χρήσης κλιματιστικών που μπορούν να αποτελέσουν πηγή διασποράς του ιού έχει απασχολήσει την Πολιτεία και συνιστάται η χρήση νωπού αέρα και ο καλός εξαερισμός των χώρων. Έχει συστηθεί σε επαγγελματικούς χώρους να γίνεται ρύθμιση των κεντρικών μονάδων κατά τέτοιο τρόπο ώστε να διασφαλιστεί ότι δεν θα υπάρχει ανακυκλοφορία του αέρα.
Όσον αφορά τα οικιακά κλιματιστικά συστήνεται να παραμένει ανοιχτό το παράθυρο και να λειτουργούν σε υψηλότερη θερμοκρασία, ενώ να ρυθμίζετε η ροή του αέρα να μην έχει φορά πάνω στα άτομα που βρίσκονται στο χώρο.
Η Ελληνική Καρδιολογική Εταιρεία συνιστά στους πολίτες την τήρηση όλων των μέτρων μερικής κοινωνικής αποστασιοποίησης και προσωπικής ασφάλειας, τη αποφυγή έκθεσης σε περιβάλλον υψηλής θερμοκρασίας , όπως και παρατεταμένης παραμονής σε κλιματιζόμενους Δημόσιους χώρους, την καλή ενυδάτωση και καλή διατροφή και για ασθενείς με καρδιολογικά νοσήματα που λαμβάνουν αντιυπερτασική αγωγή και διουρητικά την αναζήτηση συμβουλής από τον θεράποντα καρδιολόγο τους για το ισοζύγιο υγρών που θα ακολουθούν.
Επιμέλεια-Συγγραφή: Χρυσοχόου Χριστίνα, Διευθύντρια ΕΣΥ Α’Καρδιολογική Κλινική, Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών,Σύμβουλος-Μέλος Δ.Σ Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας