«Να διδάσκουμε διαφορετικά: Η ισχύς της “έδρας” είναι κλονισμένη, και το κύρος εκπορεύεται μόνο από την ικανότητά του να εμπνέεις και να καθοδηγείς»
Νέες παιδαγωγικές προσεγγίσεις, μια «Ενιαία Υγεία», αλλά και αναζήτηση κοινών στόχων για τα εκπαιδευτικά και υγειονομικά συστήματα του πλανήτη «έδειξε» η προηγούμενη τριετία, που ανακάτεψε τη ζωή μας και πολλούς ανάμεσα μας τους ανάγκασε να αναζητήσουν νέες πορείες και διαφορετικές επαγγελματικές διεξόδους. Πως όμως πρέπει να διδάσκουμε σήμερα τους νέους; Και πως πρέπει να αντιμετωπίζουμε την δική μας πορεία μέσα στις σύγχρονες πόλεις μας, στην αναζήτηση της δικής μας ευεξίας και αίσθησης σκοπού;
Η καθηγήτρια παθολογικής ανατομίας και πρώην πρόεδρος της Ιατρικής Σχολής του πανεπιστημίου Ιωαννίνων Αννα Μπατιστάτου απαντάει σε μερικές ερωτήσεις για όλα τα παραπάνω:
Πως διδάσκουμε σήμερα τους νέους στα πανεπιστημιακά αμφιθέατρα; Και τι σας έδειξε η πρόσφατη «ψηφιακή» εμπειρία στα ΑΕΙ;
Η παιδεία είναι αγαθό που θεμελιώνεται πάνω στις αρχαίες αρχές του ανθρωπισμού, ο οποίος αποτελεί αμετακίνητη σταθερά. Ωστόσο ο κόσμος γύρω μας αλλάζει με μεγάλες ταχύτητες, που είναι ιδιαίτερα εμφανείς στον τομέα της τεχνολογίας. Η γενιά μας τις αφομοίωσε με μια πιο αργή διαδικασία, ενώ οι νεότεροι, ως digital natives, έχουν μια ζηλευτή εξοικείωση με μέσα και εργαλεία έξυπνα και αποτελεσματικά, που έχουν αλλάξει ριζικά μεταξύ άλλων και τον τρόπο μάθησης. Η απεριόριστη πρόσβαση που έχουν δε στην πληροφορία τους δίνει την δυνατότητα μιας συνολικής οπτικής, που τους καθιστά ευαισθητοποιημένους για τα περιβαλλοντικά ζητήματα και κριτικούς απέναντι στα κατεστημένα.
Απέναντι σε τέτοιον φοιτητικό πληθυσμό, η ισχύς της “έδρας” είναι κλονισμένη, και το κύρος του διδάσκοντος εκπορεύεται περισσότερο παρά ποτέ από την ικανότητά του να εμπνέει και να καθοδηγεί. Το ζητούμενο δεν είναι ο καθηγητής-αυθεντία, αλλά ο καθηγητής-μέντορας, που ανοίγει τους ορίζοντες και δείχνει το δρόμο για την έρευνα, για την αναζήτηση της γνώσης που είναι περισσότερο μια διαδικασία παρά ένα αποτέλεσμα και στην οποία ο ρόλος των διδασκομένων είναι ενεργητικός. Κάτω από την πίεση της πανδημίας, η φυσική ετοιμότητα των digital natives συμπαρέσυρε όλο το σύστημα σε ένα γρήγορο τεχνολογικό εγγραμματισμό, και επέτρεψε την εξ αποστάσεως διδασκαλία, παρά την ένδεια των υποδομών. Η κεφαλαιοποίηση αυτής της εμπειρίας επιτρέπει να οραματιστούμε ένα μεγαλύτερο, πιο ανοιχτό πανεπιστήμιο, με αλληλεπίδραση ανθρώπων από μακρινές γεωγραφικές περιοχές και επιστημόνων από ποικίλα γνωστικά πεδία. Στο επίπεδο των επιστημών της υγείας, η πανδημία ανέδειξε δυο τουλάχιστον διαστάσεις, που υπήρξαν εξαιρετικά διδακτικές για φοιτητές και καθηγητές: αφ’ ενός τη δοκιμασία στην οποία μπήκαν τα παραδοσιακά σχήματα της δια ζώσης επαφής με το κλινικό περιβάλλον και της εμπειρικής διάστασης της γνώσης, αφ’ ετέρου την όξυνση της αίσθησης του κοινωνικού καθήκοντος και την επανεξέταση πολύπλοκων ζητημάτων δεοντολογίας, που χρειάστηκε να απαντηθούν μέσα σε συνθήκες επείγοντος.
Στέκεται και στα ελληνικά πανεπιστημιακά …εδάφη το κύμα της περίφημης «Μεγάλης παραίτησης» (της παραίτησης δηλαδή πολλών εργαζόμενων από τις δουλειές τους σε αναζήτηση νέου νοήματος που είναι ένα σύγχρονο φαινόμενο μετά την πανδημία); Είναι αυτή μια οδός προς την …ευεξία;
Οι ειδικοί φαίνεται να αμφισβητούν την ανταπόκριση της έκφρασης αυτής στην ελληνική πραγματικότητα, και ακόμα περισσότερο στον ελληνικό ακαδημαϊκό χώρο. Αλλά και διεθνώς, φαίνεται ότι μάλλον αυξήθηκαν οι μετακινήσεις διδασκόντων ανάμεσα στα πανεπιστήμια, παρά οι παραιτήσεις. Στο πλαίσιο αυτό, φαίνεται ότι γεννήθηκε ένα ρεύμα μεταξύ των Ελλήνων επιστημόνων στο εξωτερικό, που είχαν φύγει με το brain drain, ότι η Ελλάδα είναι ο χώρος που θα ήθελαν να ζήσουν, άρα επιθυμούν να επιστρέψουν. Αν και είναι νωρίς για να αποτιμήσουμε τις πραγματικές επιπτώσεις που είχε η πανδημία στον επαναπροσδιορισμό της ευεξίας και γενικότερα της ποιότητας ζωής, νομίζω ότι μπορούμε να πάψουμε να απαξιώνουμε το οικείο οικοσύστημα και μάλιστα να του δώσουμε την ευκαιρία να αναβαθμιστεί. Όπως ακριβώς συμβαίνει και στη φύση, η χρόνια υποστελέχωση και υποχρηματοδότηση έχει οδηγήσει σε εξάντληση των ενδογενών, φυσικών συστατικών του πανεπιστημιακού εδάφους, που είναι απαραίτητα για την αειφορία.
Γι’ αυτό δεν αρκεί η αυθόρμητη παλινόστηση, χρειάζεται μια δυναμική πολιτική παροχής κινήτρων, δημιουργίας νέων θέσεων, διαμόρφωσης συνθηκών ανάπτυξης σε όλα τα επίπεδα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, που υφίσταται πάγια λιτότητα και αλλεπάλληλες συρρικνώσεις. Χρειάζεται πίστη στην σημασία και την αξία του ελληνικού δημόσιου πανεπιστημίου προκειμένου να κρατηθεί όρθιο σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς και είναι ευθύνη της Πολιτείας και του καθενός από μας να το παραδώσουμε στην νέα γενιά ακαδημαϊκών και στους φοιτητές του μέλλοντος όχι απλά βιώσιμο, αλλά αξιοβίωτο.
Τι είναι η περίφημη «one health» που …ζητάει την εκπαιδευτική αλληλεπίδραση μεταξύ των ανθρώπων, των ζώων και του περιβάλλοντος.
Κατά τα τελευταία χρόνια, λόγω της μεγαλύτερης παρουσίας αστικών συνθηκών πολύ υψηλού συγχρωτισμού, της διευκόλυνσης των διεθνών μετακινήσεων από μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες, της κλιματικής αλλαγής και της αλλαγής της χρήσης γης, καθώς και της εντατικοποίησης της ζωικής παραγωγής και του ρόλου που παίζουν τα ζώα στην μετάδοση ασθενειών, έχει γίνει αναγκαία μια κοινή θεώρηση της υγείας των ανθρώπων, των ζώων και του περιβάλλοντος. Η έννοια της «Ενιαίας Υγείας», One Health κατά τον διεθνή όρο της, αποτελεί κοινό στόχο όλων των διεθνών οργανισμών που συμμετέχουν στη χάραξη πολιτικών υγείας και δείχνει για μια ακόμη φορά την ανάγκη διεπιστημονικότητας και ευρύτερου διαλόγου στην επιστήμη και την κοινωνία.
Και πως συνδέονται όλα αυτά με την εξάπλωση μολυσματικών ασθενειών;
Για κάποιες μολυσματικές νόσους, τα ζώα λειτουργούν ως ενδιάμεσοι ξενιστές. Μεταξύ άλλων, η μεταβολή του φυσικού τους περιβάλλοντος, η κλιματική αλλαγή, οι επέκταση της ανθρώπινης δραστηριότητας σε εκτάσεις που ζουν άγρια ζώα, οι συχνές ανθρώπινες μετακινήσεις, και η εισαγωγή στην ανθρώπινη διατροφή ειδών τα οποία βασίζονται σε διεθνείς εισαγωγές, κάνουν μεγαλύτερες ομάδες πληθυσμού ευάλωτες σε νόσους που μεταδίδονται μέσω των ζώων ή προέρχονται από ζωικά είδη.
Διαβάζω ότι κάθε χρόνο, τουλάχιστον ένα είδος στη φύση εξαφανίζεται… Τι σημαίνει αυτό για το ανθρώπινο είδος;
Η ζωή και ο θάνατος είναι ζεύγμα άρρηκτο, η δε ποικιλία των ειδών στην φύση εξελίσσεται με τρόπο πολύ πιο σύνθετο από όσο φαίνεται με την πρώτη ματιά. Ωστόσο, είναι προφανές ότι η εξέλιξη της ζωής στον πλανήτη επηρεάζεται καταλυτικά από την αναγνωρισμένη αμετροέπεια που χαρακτηρίζει πολλές από τις πτυχές του πολιτισμού μας. Έτσι, μια από τις πιο σημαντικές διαστάσεις της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι τελικά ακριβώς η ενσυνειδησία, που επιτρέπει στον άνθρωπο να ελέγξει τους όρους και τα όρια της καθολικής διάδρασής του με το περιβάλλον.