Παράγοντες που Οδηγούν στην Ανάπτυξη Συστηματικού Ερυθηματώδη Λύκου (ΣΕΛ)
Ο λύκος προκαλείται από πολλαπλούς παράγοντες που δρουν ταυτόχρονα.
Εξειδικευμένες εξετάσεις εντοπίζουν τους παράγοντες που οδηγούν στην ανάπτυξη του και βελτιώνουν την πορεία της νόσου και την ποιότητα ζωής των ασθενών με λύκο.
Ο Συστηματικός Ερυθηματώδης Λύκος (ΣΕΛ), είναι μια αυτοάνοση ασθένεια που εμφανίζεται όταν το ανοσοποιητικό σύστημα λανθασμένα επιτίθεται σε δικά του όργανα και ιστούς. Η νόσος ονομάστηκε «λύκος», λόγω της ομοιότητας που έχουν οι ερυθρές δερματικές βλάβες με δαγκωματιά λύκου.
Ονομάζεται συστηματικός, γιατί η χρόνια φλεγμονή που προκαλείται από το λύκο μπορεί να επηρεάσει πολλά συστήματα του σώματος, όπως: οι αρθρώσεις, το δέρμα, τα αγγεία, κύτταρα του αίματος, εσωτερικά όργανα όπως ο εγκέφαλος, το νευρικό σύστημα, η καρδιά και οι πνεύμονες.
Η δυσκολία στην αντιμετώπιση του Λύκου έγκειται στο ότι οφείλεται σε πολλαπλούς παράγοντες που δρουν ταυτόχρονα και οδηγούν στην εκδήλωση του.
Αν και είναι ένα δύσκολο αυτοάνοσο νόσημα που μπορεί να δημιουργήσει πολλά προβλήματα στον ασθενή, η γενική προοπτική του είναι θετική. Με την κατάλληλη θεραπεία και συχνή παρακολούθηση υπολογίζεται ότι το 80-90% των ασθενών με λύκο θα έχουν φυσιολογικό προσδόκιμο ζωής[1]. Η βαρύτητα και η ένταση της νόσου εξαρτάται από τα όργανα που έχουν προσβληθεί και διαφέρει ανά περίπτωση.
Ένας κοινός φόβος που βιώνουν οι ασθενείς με συστηματικό ερυθηματώδη λύκο, είναι ο κίνδυνος να πληγεί κάποιο νέο όργανο από το νόσημα. Λόγω της φύσης της νόσου, που μπορεί απροειδοποίητα και αιφνίδια να πλήξει κάποιο όργανο, βρίσκονται σε συνεχή επαγρύπνηση για κάθε σύμπτωμα που νιώθουν και τους προξενεί ανησυχία, μήπως αφορά μια επιπλοκή σε νέο όργανο.
Απλά συμπτώματα που υπό φυσιολογικές συνθήκες δεν θα προκαλούσαν ανησυχία, όπως ένα σφίξιμο στο στήθος, ένας βήχας, μια λοίμωξη του αναπνευστικού, για τους ασθενείς με ΣΕΛ αποτελούν καμπανάκι για πιθανή υποτροπή της νόσου.
Η συμπτωματολογία της νόσου σε συνδυασμό με το άγχος της διαχείρισης της, επηρεάζουν σημαντικά την καθημερινότητα, την ποιότητα ζωής και την πορεία της υγείας ατόμων με ΣΕΛ.
Το πιο χαρακτηριστικό σύμπτωμα του λύκου είναι ένα εξάνθημα στο πρόσωπο, που απλώνεται και στα δύο μάγουλα και μοιάζει με τα φτερά μιας πεταλούδας. Το εξάνθημα εμφανίζεται σε πολλές, αλλά όχι σε όλες τις περιπτώσεις λύκου.
Τα πιο κοινά συμπτώματα που αντιμετωπίζουν οι ασθενείς με ΣΕΛ είναι:
- Έντονη κόπωση
- Πόνος ή πρήξιμο των αρθρώσεων
- Οίδημα (πρήξιμο) στα χέρια, στα πόδια και γύρω από τα μάτια
- Πονοκέφαλους
- Χαμηλός πυρετός
- Ευαισθησία στο ηλιακό φως (φωτοευαισθησία)
- Πόνος στο στήθος στη βαθιά αναπνοή
- Τριχόπτωση
- Έλκη στο στόμα
- Διαταραχή στην αιματική κυκλοφορία στα χέρια και στα πόδια, όπου οι άκρες των δακτύλων γίνονται ωχρές ή μπλε (σύνδρομο Ρεϊνό)
Σήμερα ο λύκος δε θεωρείται πλέον μια θανατηφόρα νόσος για την πλειοψηφία των περιπτώσεων. Νέες φαρμακευτικές θεραπείες και η διαχείριση των παραγόντων που οδηγούν στην ανάπτυξη του, έχουν βελτιώσει την πορεία της νόσου.
Η αγωγή στοχεύει στον έλεγχο των συμπτωμάτων και τη ρύθμιση της φλεγμονής. Για τον προσδιορισμό της αντιμετώπισης ή μη των συμπτωμάτων και ποια φάρμακα πρέπει να χρησιμοποιηθούν, απαιτείται προσεκτική συζήτηση για τα οφέλη και τους κινδύνους, μεταξύ του ασθενούς και του θεράποντα γιατρού.
Καθώς υποχωρούν τα συμπτώματα, μπορεί να χρειαστεί αλλαγή στα φάρμακα ή στις δοσολογίες.
Ωστόσο, για την αποτελεσματική διαχείριση του ΣΕΛ, δεν αρκεί η λήψη φαρμακευτικής αγωγής από μόνη της. Χρειάζεται να εντοπιστούν και να διαχειριστούν παράλληλα όλοι οι διαφορετικοί παράγοντες που οδηγούν στην εκδήλωση της νόσου και επηρεάζουν την πορεία της.
Σε διαφορετική περίπτωση, εάν δε διαχειριστούν οι παράγοντες που εμπλέκονται στην ανάπτυξη της νόσου, η πορεία της προχωρά σε σταθερή και σταδιακή επιδείνωση μέσα από εξάρσεις και υφέσεις, επιβαρύνοντας την καθημερινότητα και την κατάσταση υγείας του ασθενή.
Στο συστηματικό ερυθηματώδη λύκο, πέρα από τα συμπτώματα που συνδέονται με τη νόσο, ο ασθενής βιώνει και συμπτώματα όπως καταβολή, έλλειψη ενέργειας, διαταραχές στη διάθεση, μειωμένη πνευματική διαύγεια, διαταραχή του ύπνου, μειωμένη λίμπιντο και συμπτώματα από τη χρόνια φλεγμονή, όπως δέκατα και ευαισθησία στις λοιμώξεις, που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά μέσω φαρμακευτικής αγωγής.
Τα τελευταία χρόνια εξειδικευμένες εξετάσεις εντοπίζουν τους παράγοντες που οδηγούν στην εκδήλωση του Λύκου και επιτρέπουν τη διόρθωση τους, βελτιώνοντας σημαντικά την πορεία της υγείας και την καθημερινότητα των ασθενών που πάσχουν από αυτόν.
Παράγοντες που Συνδέονται με την Ανάπτυξη Συστηματικού Ερυθηματώδους Λύκου
Γενετικοί, περιβαλλοντικοί, ορμονικοί και μεταβολικοί παράγοντες, δρουν είτε διαδοχικά, είτε ταυτόχρονα στο ανοσοποιητικό σύστημα.
Η νόσος επηρεάζεται από τη λειτουργία του ορμονικού, του γαστρεντερικού, του νευρικού και του ανοσοποιητικού συστήματος. Πρόκειται για μια νόσο με σημαντικό μεταβολικό υπόβαθρο. Η ταυτόχρονη παρουσία πολλαπλών διαταραχών όπως:
- Αντίσταση στην ινσουλίνη
- Έλλειψη βιταμίνης D
- Ελλείψεις μικροθρεπτικών συστατικών
- Διαταραχή του μικροβιώματος
- Αδυναμία διαχείρισης της χρόνιας φλεγμονής
- Μειωμένη παραγωγή ενέργειας στα μιτοχόνδρια (οργανίδια που βρίσκονται στο εσωτερικό των κυττάρων)
επιδρούν για μεγάλα χρονικά διαστήματα, αλλοιώνουν τη σύσταση και τη μορφολογία των κυττάρων του οργάνου που βάλλεται και οδηγούν σε επιδείνωση της πορείας της νόσου[2-7].
Αυτός είναι και ο λόγος που η λήψη φαρμακευτικής αγωγής δεν αρκεί για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του νοσήματος. Είναι συχνό οι ασθενείς με Λύκο να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη ρύθμιση της νόσου τους και δεν καταφέρνουν να νιώσουν αισθητά καλύτερα, παρά την προσπάθεια που καταβάλλουν, να ακολουθούν σταθερά την αγωγή τους, να επισκέπτονται τακτικά το γιατρό τους για να κάνουν τις εξετάσεις τους και να μειώσουν το στρες της καθημερινότητας.
Η λήψη φαρμακευτικής αγωγής για τη ρύθμιση των συμπτωμάτων και τον έλεγχο της φλεγμονής είναι απαραίτητο κομμάτι της αντιμετώπισης στο Λύκο, ωστόσο δεν είναι αρκεί από μόνη της ώστε να επιτευχθεί πλήρης έλεγχος της νόσου.
Παράλληλα με την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων και τη ρύθμιση της φαρμακευτικής αγωγής, πρέπει να αντιμετωπιστούν οι μεταβολικές διαταραχές και οι ελλείψεις που επηρεάζουν την ποιότητα ζωής των ασθενών και επιδεινώνουν τη συμπτωματολογία και την πορεία του Λύκου.
Κατά την τελευταία κυρίως πενταετία, έχει βρεθεί ότι διαταραχές των μεταβολικών διεργασιών, είναι κεντρικός παράγοντας στην ανάπτυξη του λύκου και των αυτοάνοσων ασθενειών. Πρόκειται για ένα σημαντικό βήμα στη μάχη κατά του λύκου, που έχει αυξήσει την κατανόηση των μηχανισμών ανάπτυξης της νόσου και έχει βελτιώσει την αντιμετώπιση της[2-7].
Υπό φυσιολογικές συνθήκες, η δράση του ανοσοποιητικού συστήματος ρυθμίζεται και προσαρμόζεται συνεχώς με βάση τη(ν):
- Ικανότητα του οργανισμού να παράγει ενέργεια (μιτοχόνδρια)
- Φυσική δραστηριότητα
- Ποσότητα και την ποιότητα της τροφής
- Σύσταση της μικροβιακής χλωρίδας
- Επάρκεια ή έλλειψη βιταμινών, αμινοξέων (γλουταμίνη, Ν-ακετυλκυστεΐνη ), λιπαρών οξέων (ωμέγα 3, 6 και 9), αντιοξειδωτικών και άλλων μικροθρεπτικών συστατικών
- Δράση της ινσουλίνης
Διαταραχές στις παραπάνω μεταβολικές διαδικασίες οδηγούν σε υπερδιέγερση του ανοσοποιητικού συστήματος και απώλεια της ικανότητας του να ξεχωρίζει ξένα στοιχεία από τα δικά του όργανα και ιστούς.
Πώς η Κλινική μας Βοηθά τους Ασθενείς με ΣΕΛ να Αλλάξουν την Πορεία τους με τη Νόσο
Πολλοί ασθενείς με συστηματικό ερυθηματώδη λύκο αντιμετωπίζουν συμπτώματα που δεν μπορούν να ελέγξουν. Στην κλινική μας διενεργούμε εξειδικευμένες εξετάσεις που απευθύνονται σε όσους έχουν διαγνωστεί με αυτοάνοσο νόσημα, όπως ο ΣΕΛ.
Η διενέργεια ειδικών εξετάσεων επιτρέπει στους ασθενείς να αλλάξουν την πορεία τους με τη νόσο και να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής τους.
Οι εξετάσεις που διενεργούνται ονομάζονται μεταβολομικές αναλύσεις. Απευθύνονται σε ασθενείς με αυτοάνοσο, όπως ο ΣΕΛ και εντοπίζουν τις διαταραχές που επηρεάζουν την πορεία της νόσου[7-9,13-15].
Πρόκειται για μια κατηγορία εξειδικευμένων εξετάσεων που ανιχνεύουν περισσότερους από 80 δείκτες, που αφορούν:
- Σε ελλείψεις μικροθρεπτικών συστατικών: ελλείψεις σε βιταμίνη D, βιταμίνη C, σελήνιο, ψευδάργυρο, αντιοξειδωτικά και ωμέγα-3 συνδέονται με επιδείνωση της λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος, της εμφάνισης φλεγμονής και της κατάστασης της υγείας ασθενών με ΣΕΛ.
- Στην παραγωγή ενέργειας στα μιτοχόνδρια (οργανίδια όπου παράγεται ενέργεια στα κύτταρα): η μιτοχονδριακή δυσλειτουργία συνδέεται με κακή λειτουργία του ανοσοποιητικού και του ορμονικού συστήματος και ανάπτυξη αυτοανοσίας. Η μειωμένη απόδοση των μιτοχονδρίων, οδηγεί το ανοσοποιητικό σε υπερ-λειτουργία και σταδιακή έκπτωση της λειτουργίας του.
- Σε δυσχέρεια στο μεταβολισμό των απλών ζαχάρων: κατανάλωση απλών ζαχάρων μεγαλύτερη από αυτή που μπορεί να μεταβολίσει ο κάθε οργανισμός, πυροδοτεί φλεγμονές και είναι σημαντικός δείκτης για την πορεία της νόσου.
- Στην αντίσταση στην ινσουλίνη: η ινσουλίνη λειτουργεί ως κατασταλτικός παράγοντας στη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Αυξημένα επίπεδα ινσουλίνης διαταράσσουν τη λειτουργία του ανοσοποιητικού, επιδεινώνουν την αυτοανοσία και επιταχύνουν την καταστροφή των οργάνων που πλήττονται από το νόσημα.
- Στο μεταβολισμό των νευροδιαβιβαστών: ουσίες όπως η ντοπαμίνη, η σεροτονίνη και η αδρεναλίνη μεταβιβάζουν μηνύματα μεταξύ των κυττάρων και ρυθμίζουν τη λειτουργία του νευρικού και ορμονικού συστήματος. Οι μεταβολομικές αναλύσεις παρέχουν ακριβή εικόνα για την έκκριση των συγκεκριμένων νευροδιαβιβαστών.
- Στο μεταβολισμό των λιπαρών οξέων: η σχέση μεταξύ ωμέγα-3 και ωμέγα-6 λιπαρών είναι σημαντικός δείκτης για την ικανότητα του οργανισμού να διαχειρίζεται τις φλεγμονές, ενώ παράλληλα παίζουν κεντρικό ρόλο στη ρύθμιση της φυσιολογικής απόκρισης του ανοσοποιητικού συστήματος.
- Στην κατάσταση της μικροβιακής χλωρίδας του οργανισμού: αλλοίωση του μικροβιώματος συνδέεται με επιδείνωση της λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος και της ικανότητας του να ξεχωρίζει μεταξύ των δικών του ιστών και εξωγενών στοιχείων, όπως παθογόνα μικρόβια και ιοί.
Η στοχευμένη διόρθωση των ελλείψεων και η αποκατάσταση των μεταβολικών παραγόντων κινδύνου είναι απαραίτητες για την αντιμετώπιση:
- του κινδύνου εκδήλωσης επιπλοκών
- του κινδύνου εκδήλωσης άλλου αυτοάνοσου νοσήματος
- του κινδύνου εκδήλωσης καρδιαγγειακού νοσήματος και διαβήτη
- της φλεγμονής και του χρόνιου πόνου
- της εξέλιξης της νόσου
- του περιορισμού της δραστηριότητας στην καθημερινή ζωή
- της έκπτωσης του ανοσοποιητικού συστήματος
- του αισθήματος κόπωσης και των χαμηλών επιπέδων ενέργειας
Η διενέργεια των εξετάσεων είναι το πρώτο βήμα.
Στη συνέχεια, τα αποτελέσματα των εξετάσεων αξιολογούνται από την επιστημονική ομάδα της κλινικής μας, ώστε να διαμορφωθεί το θεραπευτικό πλάνο, που ταιριάζει στον κάθε ασθενή.
Συνήθως απαιτούνται 6-8 μήνες για την επίτευξη μιας σημαντικής αλλαγής και ένα έτος για να σταθεροποιηθεί ο οργανισμός σε ένα καλύτερο επίπεδο λειτουργίας.
Είναι κάτι που χρειάζεται χρόνο και προσπάθεια, ωστόσο η επιστημονική μας ομάδα είναι δίπλα σε κάθε ασθενή που δεν είναι ικανοποιημένος με την κατάσταση της υγείας του και θέλει να πλησιάσει όσο πιο κοντά γίνεται στο πώς ήταν πριν την εκδήλωση της νόσου του.
Στο Λύκο το ανοσοποιητικό πλήττει διαφορετικά όργανα και συστήματα κάθε φορά. Τα όργανα που προσβάλλονται κυρίως είναι τα νεφρά, το αναπνευστικό, η καρδιά. Προσβάλλονται όμως και αλλά όργανα και συστήματα όπως το συκώτι, τα οστά, το δέρμα και τα μάτια.
Η άμεση διαχείριση των παραγόντων που ενισχύουν τη βλάβη είναι επιτακτική στο συστηματικό ερυθηματώδη λύκο, ώστε να μειωθεί έγκαιρα το μέγεθος της καταστροφής των οργάνων και των ιστών που πλήττονται.
Η επιστημονική μας ομάδα έχει διαχειριστεί περισσότερα από 25.000 περιστατικά με αυτοάνοσα και χρόνια νοσήματα.
Στα περιστατικά με ΣΕΛ που αναλαμβάνουμε, η πορεία της νόσου και η εξέλιξή της εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το στάδιο που βρίσκεται η νόσος τη στιγμή που ο ασθενής επισκέπτεται την κλινική μας. Επίσης, εξαρτάται από το ποια όργανα – στόχοι έχουν πληγεί από τη νόσο. Η πορεία των ασθενών είναι καλύτερη όταν ο ασθενής προσέρχεται πρόωρα και είναι πιο δύσκολη όταν έχουν ήδη πληγεί περισσότερα όργανα από τη νόσο.
Οι τομείς που οι ασθενείς μας παρατηρούν τη μεγαλύτερη βελτίωση είναι η μείωση της έντασης και της διάρκειας των φλεγμονών, μείωση της συχνότητας των εξάρσεων, βελτίωση του εξανθήματος που συνοδεύει το Λύκο, μείωση του πόνου και του οιδήματος, μείωση της ανάγκης λήψης αντιφλεγμονωδών.
Επιπλέον, μειώνεται ο κίνδυνος εκδήλωσης θρομβώσεων, παρατηρείται καλύτερη ανταπόκριση στη φαρμακευτική αγωγή, αυξάνονται τα επίπεδα ενέργειας και η ποιότητα ζωής των ασθενών.
Παρότι δεν υφίσταται μόνιμη θεραπεία για το λύκο, μέσα από την κλινική μας εμπειρία έχουμε διαπιστώσει ότι ο έλεγχος των συμπτωμάτων και η παράλληλη αντιμετώπιση των μεταβολικών διαταραχών της νόσου με τη χρήση ειδικών εξετάσεων, βελτιώνουν σημαντικά την πορεία της υγείας ασθενών με ΣΕΛ, βοηθούν στον καλύτερο έλεγχο των συμπτωμάτων και στη μείωση της συχνότητας των υποτροπών.
Βιβλιογραφικές Αναφορές:
- Prognosis and life expectancy. National Resoirce Center on Lupus.
- Immunometabolism in systemic lupus erythematosus. Laurence Morel. Nature Reviews Rheumatology, 2017 May.
- New insights into the immunopathogenesis of systemic lupus erythematosus. George C. Tsokos et al. Nature Reviews Rheumatology. December 2016.
- The Microbiome and Systemic Lupus Erythematosus List of authors. James T. Rosenbaum, M.D., and Gregg J. Silverman, M.D. N Engl J Med 2018.
- Metabolism and Autoimmune Responses: The microRNA Connection. Alessandra Colamatteo, Veronica de Rosa et al. Frontiers in Immunology. August 2019.
- Immunometabolism in the pathogenesis of systemic lupus erythematosus. Chen-xingZhang et al. Journal of Translational Autoimmunity, 2020.
- Metabolic pressure and the breach of immunological self-tolerance Veronica De Rosa, Antonio La Cava & Giuseppe Matarese. 18 October 2017. Nature Immunology.
- Systemic Lupus Erythematosus (SLE). Centers for Disease Control and Prevention.
- What is lupus? Lupus Foundation of America
- Metabolic profiling of organic and fatty acids in chronic and autoimmune diseases. Evangelia Sarandi, Dimitris Tsoukalas et al. Advances in Clinical Chemistry. July 15, 2020. Elsevier Inc.
- Targeted Metabolomic Analysis of Serum Fatty Acids for the Prediction of Autoimmune Diseases. Tsoukalas, D, Saranti E, Fraggkoulakis V, et al. Front. Mol. Biosci. 6, 1–14 (2019).
- Metabolism as a Target for Modulation in Autoimmune Diseases. Nick Huang Andras Perl. Cell, Trends in ImmunologyMay 05, 2018
- Chronic Inflammation in the Context of Everyday Life: Dietary Changes as Mitigating Factors. Margină, D.; Ungurianu, A.; Purdel, C.; Tsoukalas, D.; Sarandi, E.; Thanasoula, M.; Tekos, F.; Mesnage, R.; Kouretas, D.; Tsatsakis, A. Int. J. Environ. Res. Public Health 2020, 17, 4135.
- Non-communicable Diseases in the Era of Precision Medicine: An Overview of the Causing Factors and Prospects. Dimitris Tsoukalas, Evangelia Sarandi, Maria Thanasoula. Bio#Futures. Springer, Cham. May 2021.
- Prediction of Autoimmune Diseases by Targeted Metabolomic Assay of Urinary Organic Acids. Dimitris Tsoukalas et al. Metabolites. 2020 Dec 8. DOI: 10.3390/metabo10120502
Επιμέλεια Κειμένου: Επιστημονική Ομάδα Metabolomic Medicine