Η πανδημία του κορωνοϊού COVID-19 που έχει ενσκήψει τους τελευταίους μήνες με τα γνωστά αποτελέσματα ανά την υφήλιο, έχει επιφέρει και μια σειρά δραματικών αλλαγών στην καθημερινότητα μας, μεταξύ των οποίων και ο αναγκαστικός εγκλεισμός στο σπίτι με λίγες συγκεκριμένες εξαιρέσεις για την έξοδο από αυτό. Το μέτρο αυτό του εγκλεισμού, που λαμβάνεται από τις κυβερνήσεις σε όλο και περισσότερες χώρες μεταξύ των οποίων και στη χώρα μας προκειμένου να περιορίσει τη μετάδοση της νόσου μεταξύ του πληθυσμού, επιφέρει δυστυχώς σαν αποτέλεσμα και μια σειρά άλλες σοβαρές δυσμενείς επιδράσεις αλλά και ενδεχόμενα παράπλευρα οφέλη.
Στην παρούσα ενημέρωση θα σας παρουσιάσω σε βασικές γραμμές συνδυαστικά τις σκέψεις και τους σχολιασμούς του Pr. Giuseppe Lippi από την Ιταλία, και του Pr. Tommaso Gori από την Γερμανία, χώρες που πλήττονται επίσης δραματικά από την πανδημία, όπως δημοσιεύθηκαν πρόσφατα στα περιοδικά European Journal of Preventive Cardiology (1) και Basic Research in Cardiology (2).
Τα περισσότερα προγράμματα εγκλεισμού «Μένουμε σπίτι» κατά παρόμοιο με το δικό μας τρόπο, προβλέπουν περιορισμένη έξοδο από το σπίτι και για συγκεκριμένους λόγους, περιλαμβανομένης συνήθως και της άσκησης μέχρι 2 άτομα με απόσταση 1-2 μέτρων μεταξύ τους. Στις περισσότερες χώρες όπως και στην Ελλάδα έχουν απαγορευθεί όλες οι μαζικές, ομαδικές αθλητικές δραστηριότητες και κάθε είδους άλλη μαζική κοινωνική εκδήλωση. Εκτός αυτών έχει δοθεί προτεραιότητα στην τηλε-εργασία που επιτείνει τον εγκλεισμό και αποτρέπει τον πληθυσμό ακόμα και από την κίνηση για τη μετάβαση και την επιστροφή από την εργασία του.Οι επιπτώσεις του εγκλεισμού αυτού και της αδυναμίας μιας τακτικής εξόδου από το σπίτι εμφανίζονται με ένα καλειδοσκόπιο από δυσμενείς μεταβολικές επιδράσεις που αυξάνουν δραματικά τον κίνδυνο πολλών σοβαρών οργανικών διαταραχών όπως οι καρδιαγγειακές παθήσεις, ο σακχαρώδης διαβήτης, η οστεοπόρωση, ο καρκίνος, αλλά και οι ψυχικές παθήσεις, επιπτώσεις που οφείλονται στον εγκλεισμό αυτόν καθαυτόν, αλλά και στην οφειλόμενη σε αυτόν έλλειψη έστω και στοιχειώδους φυσικής δραστηριότητας (1).
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει θεσπίσει σαφείς οδηγίες σχετικά με το ελάχιστο ποσό σωματικής άσκησης που απαιτείται για τη διατήρηση επαρκούς υγείας και φυσικής κατάστασης. Για παράδειγμα, συνιστάται οι ενήλικες με ηλικία μεταξύ 18 και 64 ετών, δηλαδή η ηλικιακή ομάδα που πλήττεται περισσότερο από το COVID-19 σύμφωνα με πρόσφατα στατιστικά στοιχεία (πάνω από το 70% όλων των σοβαρών περιπτώσεων), να συμμετέχουν σε εβδομαδιαία άσκηση που να περιλαμβάνει τουλάχιστον 150 λεπτά φυσικής δραστηριότητας μέτριας έντασης ή 75 λεπτά σωματικής δραστηριότητας έντονης έντασης ή αντίστοιχου συνδυασμού δραστηριότητας μέτριας και έντονης έντασης (3). Πρόσφατα στοιχεία μαρτυρούν επίσης τα οφέλη της τακτικής σωματικής δραστηριότητας στην επιβίωση, καθώς σωματική δραστηριότητα στον ελεύθερο χρόνο των ανθρώπων συσχετίστηκε αρνητικά με τον κίνδυνο καρδιαγγειακής θνησιμότητας ανεξάρτητα από την ηλικία, το φύλο και την παρουσία ή την έλλειψη προϋπάρχουσας καρδιαγγειακής νόσου (4). Η φυσική κατάσταση έχει συσχετιστεί σαν ανεξάρτητος παράγοντας με τον κίνδυνο πρόωρου καρδιαγγειακού θανάτου σε πληθυσμό ηλικίας 50 ετών και άνω, γεγονός που υποδηλώνει ότι η φυσική κατάσταση μπορεί όχι μόνο να ρυθμίσει τον κίνδυνο καρδιαγγειακού θανάτου, αλλά και η βελτίωση της φυσικής κατάστασης που οφείλεται στην τακτική σωματική άσκηση να συσχετισθεί με αντίστοιχη μείωση του καρδιαγγειακού κινδύνου (5).
Πρόσφατη μετα-ανάλυση προοπτικών μελετών από συνολικά 36 έρευνες και πάνω από τρία εκατομμύρια άτομα που παρακολουθηθήκαν για ένα μέσο διάστημα 12 ετών, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η επίτευξη των συνιστώμενων από τον ΠΟΥ επιπέδων σωματικής δραστηριότητας συσχετίστηκε με 17% χαμηλότερο κίνδυνο καρδιαγγειακών συμβάντων, 23% χαμηλότερο κίνδυνο καρδιαγγειακής θνησιμότητας και 26% χαμηλότερη συχνότητα εμφάνισης διαβήτη τύπου 2 (6). Αυτά τα ευρήματα επιβεβαιώθηκαν πιο πρόσφατα από συγκεντρωτικά δεδομένα 19 προοπτικών μελετών παρατήρησης, που περιλάμβαναν συνολικά 404.840 άτομα. Συνολικά, η σωματική αδράνεια συσχετίστηκε με 24% υψηλότερο κίνδυνο στεφανιαίας νόσου, 16% αυξημένο κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου και 42% υψηλότερο κίνδυνο σακχαρώδη διαβήτη (7).
Οι επιπτώσεις της σωματικής αυτής αδράνειας και της μειωμένης φυσικής δραστηριότητας που οφείλονται στον εγκλεισμό, επιτείνονται ακόμη περισσότερο από την οξεία παύση της σωματικής δραστηριότητας, από την απότομη εγκατάσταση καραντίνας, που επιβλήθηκε για την αντιμετώπιση του COVID-19. Η ξαφνική διακοπή της άσκησης έχει συσχετιστεί με την ταχεία έναρξη της αντίστασης στην ινσουλίνη στο μυϊκό ιστό και τη μειωμένη χρήση της γλυκόζης των μυών, με επακόλουθη μυϊκή ατροφία (8). Έχει αποδειχθεί ότι πολλές ευεργετικές μεταβολικές και καρδιαγγειακές προσαρμογές σε απόκριση στη σωματική άσκηση μπορούν να χαθούν με μόνο δύο εβδομάδες αδράνειας, μειώνοντας την αερόβια ικανότητα και/ή αυξάνοντας την αρτηριακή πίεση. Η μειωμένη κατανάλωση ενέργειας από τους μη χρησιμοποιούμενους μύες οδηγεί σε ανακατανομή μεταβολικών υποστρωμάτων στο ήπαρ, όπου μπορεί να ενισχυθεί η παραγωγή αθηρογόνων λιποπρωτεϊνών, προάγοντας έτσι την παχυσαρκία και τη συγκέντρωση λιπιδίων στο αίμα επιταχύνοντας την αθηροσκληρωτική νόσο (8). Η απότομη διακοπή της σωματικής δραστηριότητας μπορεί επίσης να οδηγήσει σε μειωμένη φλεβική επιστροφή και μειωμένη στεφανιαία αιμάτωση, η οποία μπορεί στη συνέχεια να προδιαθέτει τα άτομα να καταρρέουν κατά την επανάληψη της άσκησης (9). Τέλος, ο καρδιακός ρυθμός ανάπαυσης έχει αποδειχθεί ότι αυξάνεται ταχύτατα μετά από οξεία διακοπή της σωματικής δραστηριότητας, γεγονός που μπορεί να ενισχύσει περαιτέρω τον κίνδυνο καρδιαγγειακών επεισοδίων και θνησιμότητας (9).
Ο εγκλεισμός αυτός καθαυτός και η μείωση της σωματικής δραστηριότητας μπορεί επίσης να επηρεάσει την ψυχική υγεία του ατόμου, η οποία μπορεί να εμφανισθεί με μορφή δυσάρεστων συναισθημάτων όπως θλίψη, θυμός, απογοήτευση ή διέγερση, τα οποία επιτείνονται δραματικά εάν σε αυτά προστεθούν η θλίψη και το άγχος της απώλειας εργασίας ή ενδεχόμενης ανεργίας, όπου το ενδεχόμενο αυτό υπάρχει σαν αποτέλεσμα των κοινονικοοικονομικών μεταβολών που προκάλεσε η πανδημία. Σε μια ανασκόπηση σχετικά με την ψυχολογική επίδραση της καραντίνας που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα διαπιστώθηκε ότι ο εγκλεισμός που προκύπτει από αυτήν, μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα μετατραυματικού στρες, κατάθλιψης ή/και σύγχυσης, μεταξύ άλλων (10). Οι καταστάσεις αυτές από κοινού με το άγχος, θλίψη από φάσμα της ανεργίας και η στέρηση των κοινωνικών επαφών, είναι επίσης σημαντικοί παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακές παθήσεις και στις μεσαίες ηλικίες αλλά και ιδιαίτερα στους ηλικιωμένους (11). Σε έρευνα καταδείχθηκε ότι η έλλειψη οικονομικών δυνατοτήτων και κοινωνικών επαφών συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο 1,3-1,5 μεγαλύτερης καρδιαγγειακής και συνολικής θνησιμότητας. Η ίδια έρευνα καταλήγει ότι η μοναξιά και το αίσθημα εγκατάλειψης σχετίζεται με αυξημένους κινδύνους ισχαιμικών καρδιακών παθήσεων και εγκεφαλικών επεισοδίων (12).
Επειδή όμως πάντοτε ισχύει το «ουδέν καλόν αμιγές κακού» και αντιστρόφως, ο εγκλεισμός και η μειωμένη κοινωνική και εργασιακή δραστηριότητα λόγω του κορωνοιού, έχουν επιφέρει ως θετικό επακόλουθο τη μείωση στις συγκεντρώσεις ορισμένων ρύπων έως και το ήμισυ σε βιομηχανικές περιοχές γεγονός που μπορεί να έχει έμμεσες, θετικές επιπτώσεις στην υγεία. Η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι γνωστό ότι είναι ένας από τους κύριους παγκόσμιους κινδύνους για την υγεία, που μειώνει το μέσο προσδόκιμο ζωής κατά 2,9 χρόνια, περισσότερο από ότι το κάπνισμα, το HIV/AIDS και κάθε μορφή βίας, συμπεριλαμβανομένων των πολέμων μαζί (13). Προκαλεί 8,9 εκατομμύρια πρόωρους θανάτους ετησίως παγκοσμίως, ιδιαίτερα μέσω της επίδρασής του στις καρδιαγγειακές παθήσεις (14). Ο θόρυβος που σχετίζεται με την κυκλοφορία είναι ένας άλλος σημαντικός παράγοντας κινδύνου για καρδιαγγειακή ασθένεια. Με τον υπολογισμό του Burke (15), η αναστολή όλων των οικονομικών δραστηριοτήτων και κυκλοφορίας στην Κίνα και η επακόλουθη μείωση του
περιβαλλοντικού στρες μπορεί να έχει μειωμένη πρόωρη θνησιμότητα σε παιδιά και ηλικιωμένους πολίτες σε περισσότερες από 70.000 περιπτώσεις. Εάν αυτές οι εκτιμήσεις αποδειχθούν ρεαλιστικές, οι έμμεσες ευεργετικές επιπτώσεις της διακοπής της κοινωνικής δραστηριότητας θα μπορούσαν πιθανώς να υπερβούν τον άμεσο αριθμό θανάτων από τον ιό COVID-19 (2).
Καθώς ο εγκλεισμός για λόγους προστασίας της δημόσιας υγείας από τον κορωνοιό θεωρείται αναπόφευκτος προτείνεται εναλλακτικά, κατά τη διάρκεια της καραντίνας η διατήρηση της ενεργητικότητας και η συστηματική εκτέλεση μιας σωματικής άσκησης που είναι απαραίτητη για την ψυχική και σωματική υγεία. Ευτυχώς, ένα ευρύ φάσμα ασκήσεων, όπως αερόμπικ χωρίς εξοπλισμό ή προπόνηση με οδηγό βίντεο ή εφαρμογές, μπορεί να πραγματοποιηθεί στο σπίτι και πρέπει να ενθαρρυνθεί. Από την άλλη και σαν ιατρική κοινότητα οφείλουμε να ενθαρρύνουμε τις υπεύθυνες κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο να συμπεριλάβουν σαφείς εξαιρέσεις για τη σωματική δραστηριότητα στην καραντίνα, κάτι που ευτυχώς περιλαμβάνεται στο Ελληνικό πρόγραμμα και να επιτρέπουν την ασφαλή εκτέλεση φυσικών δραστηριοτήτων σε εξωτερικούς χώρους (π.χ. περπάτημα, τρέξιμο ή άλλα ατομικά αθλήματα, όπου μπορεί να διατηρηθεί επαρκής διαπροσωπική απόσταση), και έτσι ο εγκλεισμός να αποτρέπει την πανδημία COVID-19 με τις μικρότερες δυνατές δυσμενείς καρδιαγγειακές συνέπειες λόγω οξείας παύσης της σωματικής δραστηριότητας.
Στο σημείο αυτό θα ήθελα να προσθέσω στα παραπάνω τον προβληματισμό και για την επόμενη ημέρα, όταν θα λήξει η καραντίνα και ο εξ’ αυτής υποχρεωτικός εγκλεισμός και οι άνθρωποι θα κληθούν να επιστρέψουν στις πρότερες ασχολίες τους και την εργασία τους. Η επανένταξη και η απότομη έναρξη δραστηριότητας, από κοινού με την επάνοδο των ρύπων, ενδεχομένως να συνδυαστεί με μια απότομη αύξηση καρδιαγγειακών συμβαμάτων, για τα οποία πρέπει να είμαστε σε επιφυλακή.
Βιβλιογραφία
1. Giueppe Lippi, Brandon Henry, Fabian Sanchis-Gomar Physical activity and cardiovascular disease at the time of coronavirus disease 2019 (COVID-19) European Journal of Preventive Cardiology 0(0) 1-3 2020
2. Tommaso Gori, Jos Lelieved, Thomas Munzen Perspective: cardiovascular disease and the COVID-19 pandemic Basic Research in Cardiology 115:32-37 2020
3. World Health Organization. Physical activity, https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/physical-activity (2018, accessed 12 March 2020).
4. Cheng W, Zhang Z, Cheng W, et al. Associations of leisure-time physical activity with cardiovascular mortality: A systematic review and meta-analysis of 44 prospective cohort studies. Eur J Prev Cardiol 2018; 25: 1864–1872.
5. Engeseth K, Prestgaard EE, Mariampillai JE, et al. Physical fitness is a modifiable predictor of early cardiovascular death: A 35-year follow-up study of 2014 healthy middle-aged men. Eur J Prev Cardiol 2018; 25: 1655–1663.
6. Wahid A, Manek N, Nichols M, et al. Quantifying the association between physical activity and cardiovascular disease and diabetes: A systematic review and meta-analysis. J Am Heart Assoc 2016; 5: e002495
7. Kivimaki M, Singh-Manoux A, Pentti J, et al. Physical inactivity, cardiometabolic disease, and risk of dementia: An individual-participant meta-analysis. BMJ 2019; 365: l1495.
8. Charansonney OL. Physical activity and aging: A lifelong story. Discov Med 2011; 12: 177–185.
9. Thompson PD, Franklin BA, Balady GJ, et al. Exercise and acute cardiovascular events placing the risks into perspective: A scientific statement from the American Heart Association Council on Nutrition, Physical Activity, and Metabolism and the Council on Clinical Cardiology. Circulation 2007; 115: 2358–2368
10. Brooks SK, Webster RK, Smith LE, et al. The psychological impact of quarantine and how to reduce it: Rapid review of the evidence. Lancet 2020; 395: 912–920.
11. Lima CKT, Carvalho PMM, Lima I, Nunes J, Saraiva JS, de Souza RI, da Silva CGL, Neto MLR (2020) The emotional impact of Coronavirus 2019-nCoV (new Coronavirus disease). Psychiatry Res. 287:112915.
12. Valtorta NK, Kanaan M, Gilbody S, Hanratty B (2018) Loneliness, social isolation and risk of cardiovascular disease in the english longitudinal study of ageing. Eur J Prev Cardiol 25:1387– 1396
13. Lelieveld J, Pozzer A, Poschl U, Fnais M, Haines A, Munzel T (2020) Loss of life expectancy from air pollution compared to other risk factors: a worldwide perspective. Cardiovasc Res
14. Lelieveld J, Klingmuller K, Pozzer A, Poschl U, Fnais M, Daiber A, Munzel T (2019) Cardiovascular disease burden from ambient air pollution in Europe reassessed using novel hazard ratio functions. Eur Heart J 40:1590–1596
15. Panza JA, Laurienzo JM, Curiel RV, Unger EF, Quyyumi AA, Dilsizian V, Cannon RO 3rd (1997) Investigation of the mechanism of chest pain in patients with angiographically normal coronary arteries using transesophageal dobutamine stress echocardiography. J Am Coll Cardiol 29:293–301
Επιμέλεια-Συγγραφή: Αθανάσιος Γ. Θεοχάρης,Πρόεδρος της ΟΕ Πρόληψης και Αποκατάστασης , Δ/ντής Καρδιολογικού Τμήματος Νοσοκομείου «ΠΑΜΜΑΚΑΡΙΣΤΟΣ»
Πηγή: https://www.hcs.gr/default.aspx?pageid=1132