Η υγεία μας εξαρτάται σχεδόν κατά 50% από τη συμπεριφορά μας και από το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον που επιδρά στην υγεία και καθορίζει σε σημαντικό βαθμό την ανθρώπινη συμπεριφορά. Η κακή διατροφή, το κάπνισμα, το αλκοόλ και γενικότερα οι κάθε είδους εξαρτήσεις, το στρες, καθώς και η έλλειψη άθλησης, αποτελούν τις βασικές αιτίες της σύγχρονης νοσηρότητας. Τα καρδιαγγειακά νοσήματα, οι περισσότεροι καρκίνοι, ο σακχαρώδης διαβήτης, καθώς και πολλά άλλα σωματικά και ψυχικά νοσήματα, είναι σε μεγάλο βαθμό προλήψιμα με την υιοθέτηση υγειών συμπεριφορών. Μόνο που οι υγιείς συμπεριφορές δεν προκύπτουν κατά κανόνα από την ελεύθερη βούληση του καθένα, αλλά διαμορφώνονται υπό την επίδραση που ασκούν στην ανθρώπινη συμπεριφορά πολλοί άλλοι παράγοντες, κοινωνικοί, ψυχολογικοί, πολιτισμικοί, θρησκευτικοί, κ.ά. Η επίδραση αυτή είναι πολύ πιο καθοριστική κατά την παιδική και εφηβική ηλικία, στο πλαίσιο πρωτίστως του οικογενειακού και του σχολικού περιβάλλοντος και δευτερευόντως του κοινωνικού περίγυρου.
Για τον λόγο αυτό, η υιοθέτηση υγειών συμπεριφορών στα παιδιά και στους εφήβους δεν επιτυγχάνεται μόνο με την παροχή πληροφοριών. Απαιτείται η απόκτηση των απαραίτητων γνώσεων και η διαμόρφωση σωστών απόψεων και στάσεων με την υλοποίηση οργανωμένων εκπαιδευτικών προγραμμάτων Αγωγής Υγείας. Απαιτείται επίσης η δημιουργία του αναγκαίου υποστηρικτικού περιβάλλοντος στο σχολείο και στην οικογένεια, με την οργάνωση ευρύτερων προγραμμάτων Προαγωγής Υγείας, τα οποία στοχεύουν στην αναβάθμιση των κοινωνικών και περιβαλλοντικών προσδιοριστών της υγείας.
Τα προγράμματα Προαγωγής-Αγωγής Υγείας θα πρέπει να παρέχονται καθ΄ όλη τη διάρκεια της προσχολικής και σχολικής ηλικίας, και ιδιαίτερα κατά την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, από κατάλληλα καταρτισμένο εκπαιδευτικό προσωπικό. Στα κρίσιμα ζητήματα υγείας, για τα οποία τα παιδιά θα πρέπει να αποκτήσουν τις απαραίτητες γνώσεις και να διαμορφώσων τις σωστές αντιλήψεις και συμπεριφορές, περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, η σωστή διατροφή, η αποχή από τις εξαρτήσεις, η σημασία της άθλησης, η σεξουαλική αγωγή, αλλά και η πρόληψη των ατυχημάτων, η παροχή πρώτων βοηθειών, η τήρηση των εμβολιαστικών πρωτοκόλλων και των προληπτικών εξετάσεων. Ιδιαίτερο βάρος, ειδικά στην εποχή μας, θα πρέπει να δοθεί και στα θέματα που αφορούν τη ψυχική υγεία, διότι το άγχος και η κατάθλιψη, αλλά και η άσκηση βίας, αποτελούν ολοένα και μεγαλύτερες απειλές για την υγεία των παιδιών και των εφήβων.
Πάνω απ όλα όμως, απαιτείται κάθε παιδί να κατανοήσει τη λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού, να υιοθετήσει μια ολιστική-οικολογική αντίληψη για την υγεία και το πώς αυτή καθορίζεται από τις συμπεριφορές και από το περιβάλλον, και κυρίως να συνειδητοποιήσει τη μεγάλη ευθύνη που του αντιστοιχεί για την προστασία της υγείας του.
Για όλα αυτά δεν αρκεί η σημαντική αύξηση που πρέπει να υπάρξει στις σημερινές ώρες διδασκαλίας των μαθημάτων που αφορούν την υγεία. Θα απαιτηθεί η ανάπτυξη συστηματικών δραστηριοτήτων που να προάγουν καθημερινά την υγεία σε κάθε πτυχή της σχολικής ζωής, καθώς και η αναβάθμιση του σχολικού περιβάλλοντος με την ενεργό συμμετοχή των μαθητών, των εκπαιδευτικών, των γονέων ή κηδεμόνων. Αλλά και το Υπουργείο Παιδείας θα πρέπει να θέσει σε υψηλότερη προτεραιότητα τα θέματα υγείας, να διαθέσει περισσότερους πόρους, να φροντίσει για την αναγκαία κατάρτιση του εκπαιδευτικού προσωπικού, να σχεδιάσει ολοκληρωμένα προγράμματα Προαγωγής-Αγωγής Υγείας με πολύπλευρες δράσεις.
Επιμέλεια: Γιάννης Τούντας, Ομότιμος καθηγητής Ιατρικής, ΕΚΠΑ
Διευθυντής του Ινστιτούτου Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής