Η χρήση μάσκας στην κοινότητα είναι το πιο αμφιλεγόμενο και πολυσυζητημένο μέτρο ανάσχεσης της πανδημίας. Παρότι η πλειονότητα των ειδικών συγκλίνει πως είναι καίριο, πολλές κυβερνήσεις ανά τον κόσμο εμφανίζονται διστακτικές, ενώ στις περισσότερες χώρες, όπως και στην Ελλάδα, το κοινό δεν έχει πειστεί. Τι δείχνουν οι επιστημονικές μελέτες;
Πάνε μήνες από τότε που γράφαμε ότι η πλειονότητα των επιστημονικών μελετών συγκλίνει στο ότι το λόκνταουν σώζει ζωές. Η υπόθεση αποδείχθηκε και στην πράξη, όπως έδειξαν και οι απολογιστικές επιδημιολογικές μελέτες που έγιναν στη χώρα μας και διεθνώς. Πλέον όμως, η πιθανότητα εφαρμογής νέου λόκνταουν για την αντιμετώπιση ενδεχόμενου επιδημικού κύματος φαντάζει από δύσκολη έως απίθανη. Η επόμενη φάση στη διαχείριση της πανδημίας επιτάσσει αφενός την εγρήγορση των κυβερνήσεων (ενίσχυση υγειονομικού συστήματος, μαζικοί διαγνωστικοί έλεγχοι, έγκαιρη ιχνηλάτηση) και αφετέρου αυτό που ακούγεται αφηρημένο, αλλά είναι απολύτως συγκεκριμένο και σαφές: την άσκηση ατομικής ευθύνης, που συνίσταται στην τήρηση των μέτρων. Εν ολίγοις, το πλύσιμο των χεριών, η αποφυγή επαφής των χεριών με το πρόσωπο, η διατήρηση φυσικής απόστασης με άτομα εκτός του νοικοκυριού και βέβαια η χρήση μάσκας προσώπου (ειδικά σε κλειστούς χώρους όπως εμπορικά κέντρα, σούπερ μάρκετ, εκκλησίες, χώρους εργασίας και μέσα μαζικής μεταφοράς).
Για τα υπόλοιπα μέτρα, η ομοφωνία είναι δεδομένη διεθνώς. Για τη χρήση της μάσκας όμως, οι προσεγγίσεις και οι συνεπόμενες οδηγίες ποικίλλουν. Σε αυτό συνέβαλε και η αντιφατική στάση του ΠΟΥ, που συνέστησε μόλις στις αρχές Ιουνίου την ευρεία χρήση μάσκας ως «μέσο περιορισμού εξάπλωσης της λοίμωξης στην κοινότητα». Δεν είναι τυχαίο ότι μετά τον ΠΟΥ, τόσο το CDCCenters στις ΗΠΑ όσο και το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου Λοιμώξεων (ECDCEuropean Centre for Disease Prevention and Control), έχουν αναθεωρήσει προτείνοντας τις υφασμάτινες μάσκες σε όλους.
Παρόλα αυτά, η οδηγία δεν ακολουθείται ομόθυμα από όλες τις κυβερνήσεις. Ορισμένες απαιτούν τη χρήση μάσκας από όλους τους πολίτες σε όλες τις περιστάσεις, σε άλλες χώρες είναι υποχρεωτική μόνο σε μέσα μεταφοράς και πολυσύχναστους χώρους, ενώ κάποιες κυβερνήσεις απευθύνουν απλώς «ισχυρή σύσταση» ή προτείνουν στους πολίτες να τη φορούν κατά βούληση.
Παράλληλα, ορισμένοι ειδικοί συμβουλεύουν να τη φοράμε μόνο αν δεν αισθανόμαστε καλά και πρέπει να βγούμε από το σπίτι, άλλοι λένε ότι έχει νόημα μόνο αν φροντίζουμε κάποιον ασθενή, ενώ κάποιοι ισχυρίζονται ότι η μη ιατρική μάσκα δεν παρέχει προστασία οπότε είναι παντελώς άχρηστη. Η σύγχυση εντείνεται από ορισμένους που ισχυρίζονται ότι η μάσκα μπορεί να έχει τα αντίθετα αποτελέσματα εφόσον δεν τη φοράμε και δεν τη μεταχειριζόμαστε με τον σωστό τρόπο. Αντί να μας προστατεύσει είναι πιθανό, όπως λένε, να οδηγήσει σε μόλυνση. Τους προβληματισμούς επιτείνουν και οι διάφοροι τύποι μασκών που κυκλοφορούν, αλλά και οι παραπλανητικοί ισχυρισμοί πολλών εταιρειών που προωθούν μάσκες στο εμπόριο .
Τι λένε όμως οι επιστημονικές μελέτες για το θέμα;
Μια ανασκόπηση 100+ μελετών βάζει φρένο στις αμφιβολίες
Ακόμη και αν ορισμένοι ερευνητές διαφωνούν για τον βαθμό αποτελεσματικότητας των μασκών, ουδείς διαφωνεί ότι ακόμη και η φαινομενικά μέτρια επίδραση του μέτρου μπορεί να έχει «ευεργετικά αποτελέσματα στο σύνολο λόγω του εκθετικού χαρακτήρα της διαδικασίας μετάδοσης». Αυτό τουλάχιστον συνάγεται από μια ανασκόπηση 100 και πλέον σχετικών μελετών και της διαθέσιμης βιβλιογραφίας, η οποία διενεργήθηκε πρόσφατα από 19 καθηγητές και ερευνητές μεγάλων αμερικανικών πανεπιστημίων. Το συμπέρασμα του άρθρου τους δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολίας: Η ευρεία χρήση μάσκας σε δημόσιους χώρους είναι ένα από τα βασικότερα εργαλεία για την ανάσχεση της πανδημίας. Όπως αναφέρεται στην προδημοσίευση της ερευνητικής εργασίας, βασική προϋπόθεση είναι να εφαρμόζεται το μέτρο συνδυαστικά με τους εκτεταμένους διαγνωστικούς ελέγχους, την ιχνηλάτηση επαφών, την απομόνωση φορέων και τον αυτοπεριορισμό υπόπτων, και βέβαια το σχολαστικό πλύσιμο των χεριών και τη διατήρηση της φυσικής απόστασης.
Οι συντάκτες της μελέτης επισημαίνουν ότι ακόμη και οι απλές υφασμάτινες μάσκες μπορούν να βοηθήσουν στον περιορισμό της πανδημίας, καθώς εμποδίζουν τα σταγονίδια που μεταφέρουν τον ιό. Ο βασικός λόγος που συστήνουν τις μάσκες και για τον γενικό πληθυσμό, είναι γιατί οι φορείς του ιού είναι περισσότερο μεταδοτικοί στην αρχική περίοδο μετά τη μόλυνση, όταν έχουν ήπια ή και καθόλου συμπτώματα – επομένως, είναι πολύ πιθανό να κυκλοφορούν κανονικά στην κοινότητα χωρίς να λαμβάνουν μέτρα προστασίας.
Πρόσφατα, 100 ειδικοί του κλάδου της υγείας συνυπέγραψαν ανοιχτή επιστολή προς τους κυβερνήτες των αμερικανικών πολιτειών, συστήνοντας την επιβολή του μέτρου της (υφασμάτινης) μάσκας σε όλους τους δημόσιους χώρους.
Έχουμε ελάχιστα να χάσουμε, αλλά πολλά να κερδίσουμε
Οι περισσότερες δημοσιεύσεις βέβαια, βασίζονται σε παλαιότερα δεδομένα από την ανάλυση των επιπτώσεων άλλων ιών και προηγούμενων επιδημιών. Επιστημονικές ομάδες των πανεπιστημίων Cambridge και Greenwich όμως, μελέτησαν το ζήτημα κατά τη διάρκεια της τρέχουσας πανδημίας. Από τα συμπεράσματα της μελέτης τους προκύπτει ότι η ευρεία χρήση μάσκας θα μπορούσε να περιορίσει αισθητά τον δείκτη μετάδοσης του νέου κορονοϊού, αρκεί να συνδυάζεται απαραιτήτως με τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης.
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν οι ερευνητές, ακόμα και τα αυτοσχέδια καλύμματα προσώπου, όπως ένα παλιό μπλουζάκι ή μια μαξιλαροθήκη, μπορεί να μειώσουν δραματικά τη μετάδοση του ιού, με την προϋπόθεση βέβαια η χρήση τους να είναι μαζική. «Έχουμε ελάχιστα να χάσουμε από τη μαζική υιοθέτηση των μασκών, αλλά τα οφέλη θα είναι πολύ σημαντικά» τονίζει η συν-συγγραφέας της μελέτης, Ρενάτα Ρετκούτε.
Όπως δήλωσε ο καθηγητής Μάριο Μολίνα, συντονιστής μιας άλλης μελέτης για τους τρόπους μετάδοσης του ιού, όλα τα ευρήματα συγκλίνουν στο ότι η χρήση μάσκας δεν είναι απλώς χρήσιμη για την αποτροπή προσβολής υγιών ατόμων από μολυσμένα αεροσταγονίδια, αλλά είναι επίσης ζωτικής σημασίας ώστε τα μη μολυσμένα άτομα να μην εισπνεύσουν τα αερολύματα που εκπέμπουν οι φορείς του ιού όταν μιλούν. Αυτά ενδέχεται, όπως αναφέρουνοι ερευνητές, «να παραμείνουν στην ατμόσφαιρα δεκάδες λεπτά και να ταξιδέψουν δεκάδες μέτρα μακριά».
Η ομάδα του Μολίνα εκτίμησε επίσης ότι η χρήση μάσκας προσώπου είναι το πιο αποτελεσματικό μέσο για την πρόληψη της μετάδοσης στην κοινότητα. «Αυτή η φθηνή πρακτική, σε συνδυασμό με τις κοινωνικές αποστάσεις και τα άλλα προτεινόμενα μέτρα, συνιστούν την πιο βάσιμη ελπίδα μας να ανακόψουμε την πανδημία», δήλωσε ο διακεκριμένος καθηγητής Ρενίι Ζανγκ από το πανεπιστήμιο Texas A&MTexas A&M University.
Απόσπασμα από τη μελέτη «Identifying airborne transmission as the dominant route for the spread of COVID-19» («Προσδιορισμός της αερομεταφερόμενης μετάδοσης ως κυρίαρχης οδού για την εξάπλωση της Covid-19»)
Στο ίδιο πλαίσιο, οι ερευνητές των κορυφαίων βρετανικών πανεπιστημίων προτείνουντην άμεση και καθολική υιοθέτηση μασκών προσώπων από το ευρύ κοινό. Συστήνουν μάλιστα στην κυβέρνηση του Ην. Βασιλείου να εκπαιδεύσει το κοινό στην κατασκευή και την ασφαλή χρήση αυτοσχέδιων μασκών, ενώ παράλληλα την καλούν να μεριμνήσει για την άμεση αύξηση της διαθεσιμότητας χειρουργικών μασκών ή αναπνευστικών συσκευών N95, με στόχο τη χρήση τους από το κοινό.
Όπως μάλιστα προτείνουν οι ειδικοί, οι κυβερνήσεις, οι οργανισμοί και οι επιχειρήσεις που συναλλάσσονται με το κοινό θα κληθούν εκ των πραγμάτων να εφαρμόσουν την πολιτική «αν δεν υπάρχει μάσκα, δεν παρέχεται υπηρεσία». Προτείνουν να αρνούνται πχ την είσοδο σε ένα μέσο μεταφοράς, σε μια δημόσια υπηρεσία ή ένα σούπερ μάρκετ σε όποιον δεν φοράει μάσκα, όπως γίνεται ήδη σε αμερικανικές πολιτείες και ορισμένες ασιατικές χώρες. Επισημαίνουν βέβαια ότι για να λειτουργήσει το μέτρο θα πρέπει απαραιτήτως να διασφαλιστεί η πρόσβαση του κοινού σε μάσκες και η διανομή τους να γίνεται χωρίς να εμπλέκονται κερδοσκοπικά και άλλα κίνητρα, με μοναδικό μέλημα την προστασία της δημόσιας υγείας.
Πόσοι πρέπει να φορούν μάσκες για να είναι το μέτρο αποτελεσματικό;
Σε όλες τις σχετικές μελέτες, η λέξη-κλειδί για το μέτρο χρήσης μάσκας είναι το επίθετο «ευρεία», καθώς όπως ισχυρίζονται οι ειδικοί, μόνο έτσι μπορεί να ανασχεθεί ένα δεύτερο κύμα της πανδημίας και συνακόλουθα να αποφευχθεί η υπερφόρτωση ή ακόμη και η κατάρρευση των τοπικών συστημάτων υγείας. Όλες οι ενδείξεις συγκλίνουν στο ότι όσο υψηλότερη είναι η συμμόρφωση του τοπικού πληθυσμού, τόσο πιο μεγάλη είναι η μείωση της μετάδοσης.
Ο συντονιστής της προαναφερθείσας μελέτης, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Cambridge Ρίτσαρντ Στρατ, επισημαίνειτην αναγκαιότητα της άμεσης και μαζικής χρήσης των μασκών προσώπου από το κοινωνικό σύνολο ως μέτρο ανάσχεσης της διάδοσης του ιού, ειδικά σε περιοχές όπου έχει επανεκκινήσει η οικονομική δραστηριότητα. Ως «μαζική» προσδιορίζει τη χρήση από ποσοστό του πληθυσμού άνω του 50%.
Από άλλες μελέτες πάντως, που βασίζονται σε μαθηματικά μοντέλα, προκύπτει ότι η επιδημία μπορεί να ανασχεθεί αν το 80% του πληθυσμού φοράει συστηματικά μάσκες σε όλους τους δημόσιους χώρους, αλλά δεν συμβαίνει το ίδιο αν μάσκα φοράει μόνο το 50% του πληθυσμού.
Μια πρόσφατη συγκριτική μελέτη της πορείας των επιδημιών σε τοπικό επίπεδο αποκαλύπτει ότι η μαζική χρήση της μάσκας ήταν καθοριστική για την «επιπέδωση» της καμπύλης. Όπως αποδείχθηκε, στη Γουχάν, στη Βόρεια Ιταλία αλλά και στη Νέα Υόρκη, τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης και παραδόσεων προϊόντων και εμπορευμάτων κατ’ οίκον δεν ήταν από μόνα τους αρκετά για τον περιορισμό, τουλάχιστον όχι εξίσου με την καθολική χρήση μάσκας από τον γενικό πληθυσμό. Η γραφική απεικόνιση αναδεικνύει τις διαφορές στην πορεία της πανδημίας μεταξύ της Ν. Υόρκης και άλλων πολιτειών των ΗΠΑ, όπου η χρήση της μάσκας ήταν προαιρετική.
Πόσο θα ρίξουν οι μάσκες τον δείκτη R0;
Όπως αναφέρει ο καθηγητής Ρίτσαρντ Στρατ, σε όλα τα σενάρια που εξετάζονται στη μελέτη των Πανεπιστημίων του Cambridge και του Greenwich, η ευρεία χρήση μάσκας στην κοινότητα μπορεί να ρίξει τον δείκτη R0 κάτω από το 1,0 – όριο το οποίο σύμφωνα με τους επιδημιολόγους είναι κρίσιμο για τυχόν αναζωπύρωση της πανδημίας. Αν το σύνολο του πληθυσμού καλύπτει το πρόσωπό του με υφασμάτινες μάσκες –ακόμη και αν η αποτελεσματικότητά τους στη συγκράτηση σταγονιδίων φτάνει στο 75%–, ο δείκτης μεταδοτικότητας R μπορεί να πέσει από τα επίπεδα του 4.0 (όπου έφτασε στο Ην. Βασίλειο στην πρώτη φάση της επιδημίας) κοντά στο 1.0, ακόμη και χωρίς να απαιτηθεί νέο λόκνταουν. Όπως επισημαίνεται μάλιστα, αν όλοι χρησιμοποιούν με σωστό τρόπο τη μάσκα συστηματικά (κάθε φορά που βρίσκονται σε δημόσιο χώρο) ο δείκτης μεταδοτικότητας υποδιπλασιάζεται συγκριτικά με το σενάριο χρήσης της μάσκας από άτομα στην κοινότητα μετά την εμφάνιση ύποπτων συμπτωμάτων.
Αντίστοιχα είναι τα συμπεράσματα νεότερης μελέτης, στην οποία αναφέρεται ότι στην πλειονότητα των χωρών όπου η χρήση μάσκας είναι υποχρεωτική (ή προαιρετική, αλλά εκτεταμένη), η μετάδοση στην κοινότητα καταγράφεται σε αισθητά χαμηλότερα επίπεδα. «Η σχεδόν καθολική υιοθέτηση μη ιατρικών μασκών, σε συνδυασμό με συμπληρωματικά μέτρα δημόσιας υγείας, θα μπορούσε να μειώσει επιτυχώς τον δείκτη R0 κάτω από το 1» αναφέρουν χαρακτηριστικά οι ερευνητές, συμπληρώνοντας τον οικονομικό αντίκτυπο του μέτρου, καθώς θα επιτρέψει την επαναλειτουργία της οικονομίας: «να εξοικονομηθούν χιλιάδες δολάρια ανά άτομο».
Χειρουργικές ή υφασμάτινες;
Οι διαφορές στην αποτελεσματικότητα μεταξύ των διαφόρων τύπων μάσκας είναι μία ακόμη πηγή επιστημονικών διχογνωμιών αλλά και της πολιτικής και εμπορικής διάστασης του ζητήματος.
Όλες οι σχετικές έρευνες επιβεβαιώνουν το προφανές: οι χειρουργικές μάσκες φιλτράρουν πολλά περισσότερα σωματίδια και πολύ πιο αποτελεσματικά, σε σύγκριση με τις απλές υφασμάτινες.
Η χειρουργική μάσκα, εφόσον είναι πιστοποιημένη, είναι αρκετά αποτελεσματική στο φιλτράρισμα μικροοργανισμών, όπως και του κορονοϊού που προκαλεί τη νόσο Covid-19. Συνήθως κατασκευάζεται από τρία στρώματα ειδικών υλικών: το εσωτερικό στρώμα απορροφά τους υδρατμούς της εκπνοής, το μεσαίο (μη ορατό) φιλτράρει, ενώ το εξωτερικό στρώμα είναι υγροαπωθητικό, ώστε να αποτρέπει την είσοδο βιολογικών υγρών στο ανώτερο αναπνευστικό σύστημα. Γι’ αυτό και απαιτείται προσοχή ώστε να μη φοριέται ανάποδα. Εύκολος κανόνας: Η χρωματιστή πλευρά να είναι πάντα προς τα έξω.
Ακόμη πιο αποτελεσματική είναι η μάσκα υψηλής αναπνευστικής προστασίας με ή χωρίς βαλβίδα (οι πλέον δημοφιλείς είναι οι Ν95, που θεωρητικά φιλτράρουν το 95% των σωματιδίων, αλλά και οι FFP 1, 2, 3). Όπως τονίζει ο ΠΟΥ, η επαγγελματικού τύπου μάσκα προορίζεται για χρήση από επαγγελματίες υγείας και δεν συνιστάται για χρήση από το κοινό. Ο βασικότερος λόγος είναι ότι η μαζική ζήτηση θα μπορούσε να οδηγήσει σε ελλείψεις, αλλά και ότι ο μέσος χρήστης ενδέχεται να μολυνθεί λόγω λανθασμένης εφαρμογής ή χρήσης (ειδικά των μασκών με φίλτρα που συγκρατούν τους μικροοργανισμούς). Επισημαίνεται επίσης ότι οι μάσκες με βαλβίδα δεν αποτρέπουν την εκπομπή σταγονιδιών από το άτομο που τη φορά.
Τι γίνεται όμως με το ευρύ κοινό;
Όπως συμφωνούν οι περισσότεροι επιστήμονες που ασχολήθηκαν με το ζήτημα, ακόμη και μια απλή αυτοσχέδια μάσκα, κατασκευασμένη από ένα παλιό T-shirt ή μια μαξιλαροθήκη, μπορεί να φιλτράρει έως και το 50 τοις εκατό των εκπνεόμενων σταγονιδίων. Δεν είναι πολλά, αλλά δεν είναι και λίγα. Ειδικά αν το μέτρο εφαρμοστεί από μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού.
Μία κοινή μελέτη του Εθνικό Ινστιτούτου Δημόσιας Υγείας της Ολλανδίας και της Σχολής Δημόσιας Υγείας Rollins στις ΗΠΑ συνέκρινε τους διαφόρους τύπους μασκών. Παρότι και αυτή η έρευνα κατάληξε στην προφανή διαπίστωση ότι οι ιατρικές μάσκες είναι προτιμότερες από τις απλές υφασμάτινες, οι ερευνητές συμπέραναν ότι η μείωση της μετάδοσης του ιού είναι αξιοσημείωτη, ανεξαρτήτως χρόνου χρήσης και δραστηριότητας. Οι πλέον αποτελεσματικές ήταν οι επαγγελματικές μάσκες FFP 2.
Αποτελεσματικότητα των χειρουργικών μασκών προσώπου στη μείωση της συχνότητας ανίχνευσης ιών του αναπνευστικού και της απόρριψης ιού σε αναπνευστικά σταγονίδια και αερολύματα συμπτωματικών ατόμων με ιούς κορονοϊού, γρίπης ή ρινοϊού
Μια μελέτη που εξετάζει τις αυτοσχέδιες μάσκες ως εναλλακτική λύση στις εμπορικές μάσκες, αφού αξιολόγησε αρκετά οικιακά υλικά ως προς την ικανότητα αποκλεισμού βακτηριακών και ιογενών αερολυμάτων, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η χειρουργική μάσκα είναι τρεις φορές πιο αποτελεσματική στο φιλτράρισμα μικροοργανισμών (τουλάχιστον ποσοτικά) σε σύγκριση με τη χειροποίητη μάσκα. Παρόλα αυτά ακόμη και η χειροποίητη μάσκα κατάφερε να συγκρατήσει ικανό αριθμό σωματιδίων, οδηγώντας τους επιστήμονες στο συμπέρασμα ότι «θα πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο ως έσχατη λύση για την αποτροπή της μετάδοσης σταγονιδίων από μολυσμένα άτομα, αλλά είναι σαφώς προτιμότερη από τη μη προστασία».
Γι’ αυτό και οι υφασμάτινες δεν συστήνονται για χρήση από το υγειονομικό προσωπικό, καθώς όπως προέκυψε από παλαιότερη μελέτη η πιθανότητα μόλυνσης ιατρών που φορούν απλές υφασμάτινες μάσκες είναι πολλαπλάσια (έως και 13 φορές πιθανότερη).
Ανεξαρτήτως τύπου μάσκας πάντως, οι ερευνητές κατέληξαν ότι παρέχουν σημαντική προστασία κατά την έκθεση στον παθογόνο παράγοντα, ακόμη και στα παιδιά, παρά την ατελή εφαρμογή τους.
Ο ΠΟΥ επισημαίνει πάντως ότι η μάσκα δεν πρέπει να χρησιμοποιείται σε παιδιά κάτω των τριών ετών.
Τα διαφωτιστικά πειράματα
Μια επιστημονική δημοσίευσηστο Nature συνοψίζει τα ευρήματα του πειράματος που διεξήγαγε ο επιδημιολόγος Μπεν Κόουλινγκ,Cowling, Benjamin John ο οποίος έφερε στο εργαστήριο 100 ανθρώπους με λοιμώξεις του αναπνευστικού, προκειμένου να διακριβώσει την προστασία που προσέφεραν οι μάσκες προσώπου. 20 εξ αυτών υπέφεραν από κοινό κρυολόγημα το οποίο προκαλείται από παλαιότερους κορονοϊούς. Το πείραμα απέδειξε ότι η χειρουργική μάσκα «μπλόκαρε» όλα τα ιικά σωματίδια που εκλύονταν με τον βήχα ή την ομιλία. Και μπορεί, όπως επισημαίνει εκ των υστέρων ο καθηγητής, η μελέτη να μην αφορά τον νέο κορονοϊό, αλλά τα ευρήματα είναι καταφανή για τη δυνατότητα της μάσκας να μπλοκάρει τα σωματίδια.
Ένα άλλα σχετικό πείραμα διεξήχθη πριν μερικές εβδομάδες από ερευνητές του National Institutes of HealthNational Institutes of Health (NIH). Χρησιμοποιώντας λέιζερ ακριβείας κατόρθωσαν να αποτυπώσουν και να καταγράψουν τον αριθμό των σταγονιδίων σάλιου που εκτινάσσονται στον αέρα όταν ένα άτομο μιλάει. Η διαφορά μεταξύ των σταγονιδίων που εκτινάσσονται από όσους δεν φοράνε μάσκα σε σχέση με όσους φοράνε, είναι αν μη τι άλλο δηλωτική.
Ο αριθμός των σωματιδίων που εκτινάσσονται στον αέρα, αυξάνεται όσο πιο δυνατά μιλάει κάποιος και πολλαπλασιάζεται αν πχ φωνάζει ή τραγουδάει δυνατά, καθιστώντας ακόμη πιο απαραίτητη τη χρήση μάσκας σε συγκεκριμένες κοινωνικές περιστάσεις.
Αντίστοιχα είναι τα ευρήματα από το πείραμα που διεξήχθη στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου:
Ο αντίλογοςTesting the Efficacy of Homemade Masks: Would They Protect in an Influenza Pandemic? | Disaster Med Public Health Prep. στα πειράματα είναι ότι η υφασμάτινη μάσκα είναι μεν αποτελεσματική με τα μεγάλα σωματίδια, αλλά δεν μπορεί να ανακόψει τα σωματίδια μικρότερου μεγέθους (κάτω από 5 microns). Σύμφωνα με άρθρο που έχει προδημοσιευθεί και αναμένει αξιολόγηση από ομοτίμους, ακόμη και τα μικροσταγονίδια που δεν «συλλαμβάνονται» από το ύφασμα διανύουν μικρότερη απόσταση – 1,5 μέτρο σε σύγκριση με τα 5 μ. που διανύουν τα αντίστοιχα από το στόμα ενός ατόμου που δεν φοράει μάσκα. Αντίστοιχα είναι τα συμπεράσματα παλαιότερης μελέτης που εστίαζε στη μεταδοτικότητα της εποχιακής γρίπης.
Σε κάθε περίπτωση, έστω και μερικό φιλτράρισμα είναι προτιμότερο από το καθόλου φιλτράρισμα. Ειδικά αν συνδυαστεί με το μέτρο της κοινωνικής απoστασιοποίησης.
Το «πείραμα» στον πραγματικό κόσμο: Πόσους κόλλησαν οι μασκοφόροι κομμωτές φορείς του ιού;
Δύο κομμωτές που εργάζονταν στο κομμωτήριο S. Glenstone στο Great Clips των ΗΠΑ, ενώ ήταν συμπτωματικοί, διαγνώστηκαν θετικοί στον SARS-CoV-2. Όπως είπαν στις αρμόδιες αρχές, φορούσαν διαρκώς μάσκες προστασίας και τηρούσαν όλα τα μέτρα υγιεινής των χεριών και του εξοπλισμού που χρησιμοποιούσαν. Μάσκες φορούσαν και όλοι οι πελάτες τους, όταν και όσο ήταν αυτό εφικτό. Στο πλαίσιο της ιχνηλάτησης, οι αρχές του Σπρίνγκφιλντ εξέτασαν 45 από τους πελάτες των δύο κομμωτών. Πόσοι λέτε ότι βρέθηκαν θετικοί στον ιό;
Μηδέν. Ναι, ούτε ένας από τους δεκάδες πελάτες που παρέμειναν σε απόσταση λίγων εκατοστών από τον κομμωτή, δεν κόλλησε τον ιό. Όπως τονίζουν οι ειδικοί, αυτή είναι μία σημαντική απόδειξη για τη χρηστική αξία της μάσκας στον «πραγματικό κόσμο» και όχι στο εργαστήριο. Θεωρούν μάλιστα άκρως σημαντική την εξέλιξη, σε βαθμό που οι επιστήμονες θα δημοσιεύσουν σύντομα τα ευρήματά τους για την υπόθεση του κομμωτηρίου (τύπος μάσκας, αποστάσεις κλπ) σε επιστημονική επιθεώρηση.
Οι επιστημονικές αντιρρήσεις
Ο καθηγητής Ντέιβιντ Χέιμαν του LSHTM, τέως πρόεδρος της επιστημονικής και τεχνικής συμβουλευτικής ομάδας του ΠΟΥ για τους μολυσματικούς κινδύνους, δήλωσε ότι οι μάσκες προστατεύουν μόνο τους άλλους και όχι εμάς. Η δήλωση αυτή επαναλαμβάνεται με μικρές παραλλαγές από πληθώρα ειδικών παγκοσμίως, με αποτέλεσμα να εντείνεται η σύγχυση του κοινού.
Άλλοι βέβαια ισχυρίζονται ότι οι μάσκες για το κοινό απλώς δεν λειτουργούν και είναι εντελώς περιττές. Ο καθηγητής Ουίλιαμ Κίβιλ από το Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον, δήλωσε ότι οι υφασμάτινες μάσκες και οι κακής ποιότητας χειρουργικές μάσκες δεν φιλτράρουν τα μικρά σταγονίδια και «σίγουρα όχι τα αερολύματα», τα οποία ορισμένοι ισχυρίζονται ότι αποτελούν κίνδυνο μόλυνσης. Το σημαντικότερο ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί είναι: τι γίνεται με την προστασία των ματιών, μιας γνωστής οδού εισόδου του ιού;
Μια μετα-ανάλυση πολλών σχετικών μελετών (που ακόμη δεν έχει κριθεί από ομοτίμους) καταλήγει στο ότι η χρήση μάσκας προσώπου ενδέχεται να είναι «ελαφρώς προστατευτική έναντι πρωτογενούς λοίμωξης από απλή επαφή στην κοινότητα και μέτρια προστατευτική έναντι λοιμώξεων στο νοικοκυριό», με την προϋπόθεση τόσο τα μολυσμένα όσο και τα μη μολυσμένα μέλη να φορούν μάσκες. Όπως καταγράφουν οι ερευνητές, τα στοιχεία υπέρ της χρήσης μάσκας ήταν ισχυρότερα, αλλά τα αποδεικτικά στοιχεία δεν είναι αρκετά σαφή ώστε να υποστηρίξουν την ευρεία χρήση μάσκας ως προστατευτικό μέτρο κατά της νόσου Covid-19. Επισημαίνουν πάντως ότι υπάρχουν αρκετά στοιχεία που να υποστηρίζουν τη χρήση μάσκας για μικρές χρονικές περιόδους, κυρίως από τα ιδιαίτερα ευάλωτα άτομα.
Ακόμη και οι υπέρμαχοι της χρήσης μάσκας αναγνωρίζουν ότι τα στοιχεία δεν είναι επαρκή, αλλά «δεδομένης της σοβαρότητας αυτής της πανδημίας και της δυσκολίας ελέγχου της, προτείνουμε ότι το πιθανό όφελος από μια μέτρια μείωση του ρυθμού μετάδοσης, πιθανώς υπερτερεί της πιθανότητας βλάβης»,όπως αναφέρουν χαρακτηριστικά, επισημαίνοντας το στοιχείο του αλτρουισμού και της ανάγκης προστασίας άλλων.
Εξάλλου, αρκετοί ειδικοί επισημαίνουν ότι η χρήση μάσκας ενδέχεται να δημιουργεί ψευδαίσθηση ασφάλειας που ίσως οδηγήσει σε αγνόηση άλλων ωφέλιμων προληπτικών μέτρων, όπως η φυσική απόσταση και η υγιεινή των χεριών. Στο επιχείρημα αυτό έχει αναφερθεί κατ’ επανάληψη και ο καθηγητής Σωτήρης Τσιόδρας, ο οποίος τονίζει ότι το σημαντικότερο μέσο πρόληψης είναι η σχολαστική υγιεινή των χεριών. Σχολιάζοντας μάλιστα την απόφαση της επιτροπής εμπειρογνωμόνων για την υποχρεωτική χρήση της μάσκας σε ορισμένους χώρους, ο καθηγητής Τσιόδρας επεσήμανε ότι πρόκειται για ένα συμπληρωματικό μέτρο που στοχεύει στον περιορισμό μετάδοσης του SARS-CoV-2 από ασυμπτωματικούς ή προσυμπτωματικούς ασθενείς.
Τέλος, οι ειδικοί του ΠΟΥ επισημαίνουν ότι αναλόγως με τον τύπο και την ποιότητα της μάσκας που χρησιμοποιείται, ενδέχεται να προκληθεί δυσκολία στην αναπνοή ή/ και δερματοπάθειες.
Το μεθοδολογικό πρόβλημα
Αρκετοί επιστήμονες παραμένουν επιφυλακτικοί με τη σύσταση της εκτεταμένης χρήσης μάσκας στην κοινότητα, με βασικό επιχείρημα ότι η χρήση της δεν διασφαλίζει απόλυτα αυτόν που τη φοράει. Σε αυτό δεν έχουν άδικο. Οι περισσότερες μελέτες που δοκιμάζουν τις απλές υφασμάτινες μάσκες, καταλήγουν ότι δεν φιλτράρουν αποτελεσματικά όλα τα εισερχόμενα σταγονίδια που ενδέχεται να μεταφέρουν σωματίδια του ιού.
Μήπως όμως αυτό είναι ένα λανθασμένο ερώτημα; Μήπως σε αυτή τη φάση της επιδημίας δεν πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις μάσκες ως εξοπλισμό ατομικής προστασίας αλλά ως μέσο προστασίας της κοινότητας; Αν λοιπόν τις αξιολογούμε με αμιγώς ιατρικά και κλινικά κριτήρια, πράγματι η αποτελεσματικότητά τους είναι περιορισμένη. Αν όμως τις αντιμετωπίζουμεως μέσο για τον περιορισμό της εξάπλωσης, τότε είναι αν μη τι άλλο αποτελεσματικές και απολύτως απαραίτητες. Εκτός όμως από μεθοδολογικό/επιστημονικό πρόβλημα, το συγκεκριμένο αναδεικνύεται και σε επικοινωνιακό. Πώς θα πείσουν οι κυβερνήσεις και οι αρμόδιοι φορείς τον γενικό πληθυσμό να φοράει μάσκα εκτός σπιτιού, αν καταστεί απολύτως σαφές ότι αυτός που τη φοράει δεν προστατεύει τόσο τον εαυτό του από τη μόλυνση, όσο τους άλλους από εκείνον;
Η επικίνδυνη αμφισημία του ΠΟΥ
Ένας από τους λανθασμένους χειρισμούς που καταλογίζονται στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας είναι οι οδηγίες του για τη χρήση μασκών στην κοινότητα. Κατά την πρώτη φάση της πανδημίας, στελέχη του Οργανισμού επέμεναν ότι οι μάσκες έχουν νόημα μόνο για ασθενείς και όσους τους φροντίζουν, αλλά στη συνέχεια έκανε μια εντυπωσιακή στροφή προτείνοντας την ευρεία χρήση στην κοινότητα ως τμήμα μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής μέτρων για τον περιορισμό της μετάδοσης. Στις επίσημες ανακοινώσεις, επισημαίνεται ότι η χρήση μάσκας από μόνη της δεν αρκεί για να παρέχει επαρκές επίπεδο προστασίας έναντι του νέου κορονοϊού.
Όσον αφορά τις μη ιατρικές υφασμάτινες μάσκες, οι ιθύνοντες του ΠΟΥ δεν συνιστούν την ευρεία χρήση τους από το κοινό, εκτός από τις περιοχές όπου καταγράφεται εκτεταμένη μετάδοση του ιού στην κοινότητα και ιδίως σε χώρους όπου δεν είναι δυνατή η φυσική απόσταση τουλάχιστον ενός μέτρου (δημόσιες συγκοινωνίες, καταστήματα ή σε άλλους πολυσύχναστους χώρους). Αντίστοιχη είναι η σύσταση και για χώρους όπου παρατηρείται έντονος συγχρωτισμός (φυλακές, κέντρα φιλοξενίας μεταναστών, καταυλισμοί κ.ά.).
Επιπρόσθετα, ο ΠΟΥ συστήνει τη χρήση ιατρικών μασκών από:
- Όσους έχουν ύποπτα συμπτώματα της νόσου Covid-19, ανεξαρτήτως αν είναι ήπια.
- Όσους φροντίζουν ύποπτα ή επιβεβαιωμένα κρούσματα Covid-19 εκτός υγειονομικών εγκαταστάσεων.
- Όσους ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες (άτομα ηλικίας άνω των 60 ετών και άτομα κάθε ηλικίας με υποκείμενα νοσήματα) όταν βρίσκονται σε περιοχές ευρείας μετάδοσης και δεν μπορούν να μείνουν σε απόσταση τουλάχιστον 1 μέτρου από άλλους.
Σε νεότερη ενημέρωση, ο ΠΟΥ διευκρινίζει ότι οι οδηγίες αυτές ισχύουν στην περίπτωση που υπάρχει επάρκεια μασκών, καθώς προτεραιότητα στην προμήθειά τους πρέπει να δίδεται στους επαγγελματίες υγείας, τα συμπτωματικά άτομα και όσους φροντίζουν ασθενείς κατ’ οίκον.
Πού είναι υποχρεωτική η χρήση μάσκας;
Στην Ταϊβάν, η καθολική υιοθέτηση του μέτρου θεωρείται ότι έθεσε υπό έλεγχο την επιδημία παρά την εισροή κρουσμάτων από την Κίνα. Η τοπική παραγωγή μασκών μάλιστα, σύντομα θα φτάσει τα 13 εκατομμύρια μάσκες καθημερινά, προκειμένου να υπερκαλυφθούν οι ανάγκες του τοπικού πληθυσμού. Το μέτρο της υποχρεωτικής χρήσης μάσκας σε δημόσιους χώρους ισχύει στη Νότια Κορέα, το Βιετνάμ και την Ταϊλάνδη. Σε άλλες χώρες της ΝΑ Ασίας, το κοινό φοράει μάσκα παρότι δεν είναι υποχρεωτική.
Στην Ευρώπη, η πρώτη χώρα που επέβαλε τη χρήση μάσκας σε σούπερ μάρκετ, φαρμακεία και μέσα μαζικής μεταφοράς ήταν η Τσεχία, ενώ σύντομα ακολούθησε η Σλοβακία, η Βοσνία και η Αυστρία. Η Πολωνία επέκτεινε την υποχρεωτική χρήση και σε άλλους δημόσιους χώρους όπως τα πάρκα και οι παραλίες. Στη Γερμανία η υποχρέωση αφορά μόνο τους επιβάτες δημόσιων συγκοινωνιών.
Στην Τουρκία, οι πολίτες είναι υποχρεωμένοι να φορούν μάσκα σε όλα τα πολυσύχναστα μέρη και τα μέσα μεταφοράς, ενώ αντίστοιχα μέτρα εφαρμόζονται στο Ισραήλ. Στην Κεντρική και Νότια Αμερική, η χρήση της μάσκας είναι υποχρεωτική στη Βενεζουέλα (ήδη από τα μέσα Μαρτίου), στην Κολομβία, την Κούβα, τον Ισημερινό, το Ελ Σαλβαδόρ, τη Χιλή, την Αργεντινή κ.ά.
Στο Μαρόκο η μη συμμόρφωση με το μέτρο επισύρει ποινή φυλάκισης (έως και τρεις μήνες) και πρόστιμο. Αντίστοιχα μέτρα επιβάλλονται σε δεκάδες αφρικανικές χώρες, παρότι η πανδημία δεν τις έχει πλήξει σφοδρά. Αντιμέτωποι με φυλάκιση είναι και όσοι δεν φορούν μάσκα σε δημόσιους χώρους στο Κατάρ αλλά και στον Λίβανο.
Η υποχρεωτική χρήση επιβλήθηκε στη Γαλλία μετά την άρση του λόκνταουν, όπως και στην Ισπανία, με την υποσημείωση ότι η μάσκα είναι υποχρεωτική όταν οι πολίτες είναι αδύνατο να κρατήσουν απόσταση περισσότερο από δύο μέτρα.
Σε χώρες όπου η χρήση μάσκας είναι προαιρετική, όπως η Δανία και η Σουηδία, τα ποσοστά συμμόρφωσης είναι πιο χαμηλά, όπως προκύπτει από έρευνα του Imperial.
Αρκετές χώρες διστάζουν πάντως να υιοθετήσουν την οδηγία της υποχρεωτικής χρήσης μάσκας σε δημόσιους χώρους λόγω των ελλείψεων που παρατηρούνται στην αγορά. Το πρόβλημα έχει αμβλυνθεί σε έναν βαθμό σε αυτή τη φάση, αλλά ουδείς μπορεί να πει με βεβαιότητα τι θα συμβεί σε ενδεχόμενο νέο πανδημικό κύμα, ειδικά σε χώρες όπου χρησιμοποιούνται ευρέως οι μάσκες.
Καλή μάσκα μόνο η καθαρή μάσκα
Οι μάσκες πολλαπλών χρήσεων είναι αν μην τι άλλο πιο βολικές και πιο προσιτές. Ενέχουν όμως κινδύνους αν δεν τις μεταχειριζόμαστε καταλλήλως – και κυρίως αν δεν τις πλένουμε. Το πλύσιμο, σύμφωνα με τους ειδικούς, είναι το βασικότερο βήμα πριν τη βάλετε και αφού τη βγάλετε. Ο λόγος είναι προφανής: ο ιός ή οποιοσδήποτε άλλος παθογόνος παράγοντας έχει «παγιδευτεί» στο ύφασμα, μπορεί να σας μολύνει, αν την ξαναφορέσετε χωρίς να την πλύνετε ή αν την πιάσετε και στη συνέχεια αγγίξετε το πρόσωπό σας. Ναι, είναι κουραστικό, είναι χρονοβόρο, αλλά και ταυτόχρονα απαραίτητο: Κάθε φορά που βγάζετε την υφασμάτινη μάσκα πρέπει να την απολυμαίνετε ή να την πλένετε με σαπούνι, απορρυπαντικό και ζεστό νερό (θερμοκρασίας άνω των 60). Μπορείτε βέβαια να την πλένετε και στο πλυντήριο ρούχων και στη συνέχεια να την αφήνετε να στεγνώνει στον ήλιο ή στο στεγνωτήριο. Απαραίτητο (και τελευταίο βήμα) πριν τη φορέσετε είναι το σιδέρωμα.
Απαράβατος κανόνας: Κάθε μα κάθε φορά, τόσο πριν όσο και μετά την εφαρμογή της μάσκας, πρέπει να πλένετε τα χέρια με σαπούνι ή να τα απολυμαίνετε με αλκοολούχο αντισηπτικό.
Να θυμάστε επίσης ότι η μάσκα πρέπει να καλύπτει πλήρως τη μύτη, το στόμα και το πηγούνι και να μην υπάρχουν κενά μεταξύ της μάσκας και προσώπου.
Και βέβαια, να θυμάστε ότι δεν πρέπει να αγγίζετε το μπροστινό μέρος της μάσκας. Αν υπάρχουν σωματίδια του ιού, εκεί θα βρίσκονται.
Από ποια υλικά πρέπει να κατασκευάζεται η μάσκα
Το υλικό της αυτοσχέδιας μάσκας είναι μια ακόμη πτυχή της στρατηγικής του ΠΟΥ που αναδεικνύει ασυνέπεια και ανακολουθία. Ενώ αρχικά διατυπώθηκε η άποψη ότι ακόμη κι ένα απλό ύφασμα είναι αρκετό (ένα φουλάρι ή ένα παλιό T-shirt), με νεότερες τοποθετήσεις στελεχών του ΠΟΥ, η κατάσταση περιπλέκεται. Αρκετά. Όπως μας ενημερώνουν πλέον οι ιθύνοντες του ΠΟΥ, προκειμένου να είναι ασφαλής μια αυτοσχέδια μάσκα, θα πρέπει να αποτελείται από τρεις στρώσεις υλικού: το πρώτο εσωτερικό στρώμα πρέπει να είναι κατασκευασμένο από κάποιο απορροφητικό υλικό όπως το βαμβακερό ύφασμα, το μεσαίο στρώμα θα πρέπει να αποτελείται από μη υφασμένο υλικό (π.χ. πολυπροπυλένιο) και το τρίτο εξωτερικό στρώμα να είναι φτιαγμένο από μη απορροφητικό υλικό, όπως ο πολυεστέρας.
*Όσον αφορά τη χρήση γαντιών πάντως ο ΠΟΥ επιμένει στην αρχική του θέση: Δεν συνιστά τη χρήση τους από άτομα στην κοινότητα, καθώς ενδέχεται να αυξήσει τον κίνδυνο μόλυνσης, λόγω της ψευδαίσθησης προστασίας. Αντίθετα, συστήνει τη σχολαστική υγιεινή των χεριών.
| Ορισμένοι ειδικοί εκφράζουν αμφιβολίες για τη μαζική χρήση μάσκας, λόγω των αισθημάτων φόβου και κοινωνικής απομόνωσης που ενδέχεται να συνδέονται με τη χρήση της. Στο Πανεπιστήμιο του Μέιν μάλιστα, καλούν το κοινό να λάβει μέρος σε ένα πρωτότυπο πείραμα ώστε να αποτιμηθούν οι ψυχολογικές επιπτώσεις της «μασκοφορίας». Ορισμένοι επιστήμονες όμως αντιλέγουν, ισχυριζόμενοι ότι είναι ένα μέτρο που μετατοπίζει την εστίαση από την αυτοπροστασία στον αλτρουισμό, καθώς «εμπλέκει ενεργά κάθε πολίτη και αποτελεί σύμβολο κοινωνικής αλληλεγγύης στην παγκόσμια αντίδραση στην πανδημία». |
Μήπως οι ασπίδες και οι προσωπίδες είναι πιο αποτελεσματικές
Το γεγονός ότι η μάσκα κάνει πολλούς να αισθάνονται άβολα ή τους ενοχλεί στην αναπνοή, έχει οδηγήσει στη χρήση προσωπίδων και άλλων μέσων ατομικής προστασίας που μέχρι πρότινος χρησιμοποιούσαν αποκλειστικά οι επαγγελματίες υγείας. Σε πρόσφατο επιστημονικό άρθρο αναφέρεται ότι υπό προϋποθέσεις οι προσωπίδες είναι πιο ασφαλείς από τις μάσκες. Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγει και παλαιότερη μελέτη για τον ιό της γρίπης. Η προσωπίδα απέτρεψε την εισπνοή του 96% των ιικών σωματιδίων από το ρομπότ που χρησιμοποιήθηκε στο επιστημονικό πείραμα.
Ένας πρόσθετος λόγος που συνηγορεί υπέρ των προσωπίδων είναι ότι εμποδίζουν την επιμόλυνση μέσω της οφθαλμικής οδού που είναι πιθανή με τον ιό SARS-CoV-2. Είναι εξάλλου, ευκολότερο να πλυθούν και να απολυμανθούν, ενώ δεν μπορούν να φορεθούν με λανθασμένο τρόπο, όπως οι μάσκες.
Οι ειδικοί πάντως επισημαίνουν ότι απαιτούνται μελέτες για να προσδιοριστεί κατά πόσον οι προσωπίδες μπορούν να προστατεύσουν αποτελεσματικά τους άλλους από έναν φορέα του ιού. Και σε αυτή την περίπτωση πάντως, ισχύει ο εμπειρικός κανόνας ότι είναι προτιμότερες από τη μη προστασία.
Αφού ξοδέψατε τόσο χρόνο και φτάσατε μέχρι εδώ, σας οφείλουμε ένα συμπέρασμα απ’ όλα αυτά τα ενδεχομένως αντικρουόμενα επιστημονικά ευρήματα και τα αντιφατικά μηνύματα: Να φοράτε τη μάσκα σας. Δεν σας διασφαλίζει απόλυτα, ούτε εγγυάται 100% ότι δεν θα μολυνθείτε. Είναι όμως ένα από τα μέτρα που μπορείτε να λάβετε προκειμένου να συμβάλλετε στον περιορισμό της πανδημίας. Μπορεί να αισθάνεστε άβολα φορώντας διαρκώς τη μάσκα, αλλά θα αισθανθείτε και μια ακαταμάχητη αίσθηση αλτρουισμού.
Πηγή: https://insidestory.gr/article/Covid19-maskes-sozoyn-zoes