Η Ελληνική γλώσσα είναι η ομορφότερη στον κόσμο – και δεν το λέμε μόνον εμείς – και υπάρχει λόγος γι΄ αυτό. Κάνομε ό,τι μπορούμε για να κρύψουμε την ομοφριά της. Με σοβαρή εθνική ζημιά.
“Τα Ελληνικά έχουν όλα τα πλεονεκτήματα: Δεν έχουν την τραχύτητα των Λατινικών, στα οποία τόσες πολλές λέξεις καταλήγουν σε um, ur, us. Έχουν όλη τη λαμπρότητα των Ισπανικών και όλη τη γλυκύτητα των Ιταλικών. Έχουν πάνω από όλες τις γλώσσες του κόσμου την έκφραση της μουσικής με μακρές και βραχείες συλλαβές και με τον αριθμό και την ποικιλία των τόνων της. Έτσι, παραμορφωμένα όπως είναι σήμερα στην Ελλάδα, μπορούν ακόμα να θεωρηθούν ως η ΟΜΟΡΦΟΤΕΡΗ ΓΛΩΣΣΑ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ.” (Voltaire). Όποτε κρίνεται ένα έργο τέχνης, ιδιαίτερα μουσικό, χρησιμοποιούνται μεταφορικές εκφράσεις. Τα επίθετα που χρησιμοποιεί ο Γάλλος σοφός, είτε αρνητικά, όπως η “τραχύτητα” των Λατινικών είτε θετικά, όπως η “λαμπρότητα” των Ισπανικών και η “γλυκύτητα” των Ιταλικών, είναι μεταφορές. Η γλώσσα είναι ακουστή, ενώ η τραχύτητα απτική, η λαμπρότητα οπτική και η γλυκύτητα γευστική. Υπάρχουν αντικειμενικά στοιχεία στη γλώσσα μας που αντιστοιχούν σε τέτοια περιγραφή;
Σήμερα έχομε 25 κύριους φθόγγους (με τις ποικίλες ντοπιολαλιές, ο Μπαμπινιώτης λέει, ακριβέστερα, 37 φθόγγους). Οι φθόγγοι προφέρονται με τη συμμετοχή (ηχηρά) ή όχι (άηχα) του λάρυγγα. Τα φωνήεντα (α,ε,η,ο,ου) και τα ημίφωνα σύμφωνα (λ,ρ,μ,ν) μπορούν να προφέρονται και άηχα και ηχηρά. Τα σύμφωνα είναι είτε ηχηρά (μπ,β,γκ,γ,ντ,δ,τζ,ζ) είτε άηχα (π,φ,κ,χ,τ,θ,τσ,σ). Αν, ενώ προφέρομε ένα άηχο σύμφωνο προσθέσουμε τη συμμετοχή του λάρυγγα, ακούεται το αντίστοιχο ηχηρό. Επιπλέον, αυτά τα σύμφωνα είναι είτε στιγμιαία (π,μπ,τ,ντ,κ,γκ,τσ,τζ), προφερόμενα τη στιγμή που ανοίγεται η έξοδος του αέρα από το στόμα, ή εξακολουθητικά βαστώντας όσο θέλομε τη φωνή μας (β,φ,δ,θ,γ,χ,ζ,σ). Γενικά, το απότομο, το στιγμιαίο διεγείρει, το συνεχές ηρεμεί. Αν επαναλαμβάνονται συχνά στιγμιαία σύμφωνα, διεγείρουν σαν το κροτάλισμα ενός πολυβόλου εκφράζοντας την οργή κάποιου. Λέει έξαλλος ο Οιδίπους στον Τειρεσία: “τυφλὸς τά τ’ ὦτα τόν τε νοῦν τά τ ὄμματ εἶ”. Οι δυτικές γλώσσες υστερούν σε συνεχή σύμφωνα. Τα δ,θ,γ,χ δεν υπάρχουν στα Λατινικά και Ιταλικά, σπανίζουν στα Ισπανικά και Αγγλικά. Αντίθετα στις Σημιτικές γλώσσες επικρατούν τα συνεχή σύμφωνα. Λέξεις κοινές που έχουν στη γλώσσα μας ένα στιγμιαίο, έχουν αντίστοιχο συνεχές στην Εβραϊκή. Π.χ. “Ιαπετός-Ιάφεθ, Παλαιστίνιοι-Φιλισταίοι, Ιώσηπος-Ιωσήφ, ήτα-hεθ, κάπα-κάφ”. Μόνη η δική μας γλώσσα έχει ισορροπία, με ίσο αριθμό στιγμιαίων και συνεχών συμφώνων. Αυτή η ισορροπία είναι ένα από τα στοιχεία που καθιστούν εύηχη τη γλώσσα μας σε όποιον την ακούει χωρίς να κατανοεί τις λέξεις.
Η ποίηση έχει μουσικότητα, ρυθμό. Ο ρυθμός εξασφαλίζεται με τακτική εναλλαγή μακρών με βραχείες συλλαβές στην αρχαία εκδοχή της γλώσσας μας ή τονιζόμενων με άτονες στη σύγχρονη. Οι τονιζόμενες στο τραγούδι είναι μακρές. Ο αριθμός των συλλαβών είναι γραμματικά ίσος με τον αριθμό των φωνηέντων. Στη στιχουργία όμως υπάρχουν μακρές και βραχείες συλλαβές “φύσει” και “θέσει”. Οι φύσει μακρές ή βραχείες οφείλονταν σε αντίστοιχη διάρκεια φωνηέντων, που δεν ισχύει πια• οι θέσει, στον αριθμό των συμφώνων μεταξύ των φωνηέντων. Προσέξτε στην Οδύσσεια: “Άνδρ-α-μοι, ένν-ε-πε, μού-σα-πο, λύτρ-ο-πον, ώςμ-αλλ-α, πόλλ-α”. Ο αριθμός των συμφώνων σε κάθε πρώτη από τις ομάδες των μετρικών συλλαβών είναι ίσος ή μεγαλύτερος από των υπολοίπων. Μεγαλύτερος αριθμός φθόγγων αναγκάζει σε μακρότερη διάρκεια εκφώνησης την πρώτη από τις υπόλοιπες συλλαβές. Οι θέσει μακρές και βραχείες συλλαβές διατηρούνται στη σύγχρονη στιχουργία. Ο στίχος που ακολουθεί έχει γραμματικά 9 συλλαβές, αλλά μετρικά έχει οκτώ, διότι δύο συλλαβές είναι βραχείες. “Σέ-γνω, ρί-ζωα, πό-την, κόψη…”.
Η μουσική είναι ακουστικό φαινόμενο. Μπορεί όμως να αναπαρασταθεί γραπτά με νότες στο πεντάγραμμο. Και η μουσικότητα της γλώσσας μπορεί να αποδοθεί γραπτά, εφόσον η γραφή είναι πιστή αναπαράσταση των φθόγγων, σαν τις νότες στο πεντάγραμμο, όπως ήταν στην κλασική αρχαία περίοδο (φωνητική γραφή). Από την Αλεξανδρινή εποχή έπαψε η διάκριση σε μακρά και βραχέα φωνήεντα. Κρίμα! Χωρίς ηχογράφηση, κανένας δεν ξέρει πώς ακριβώς ήταν η προφορά για να την ανασυστήσουμε και η Ερασμιακή προσπάθεια δεν πείθει. Η σύγχρονη γλώσσα διατηρεί μουσικότητα με εναλλαγή τονιζόμενων και άτονων συλλαβών, ομοιοκαταληξία, φωνητική ομοιότητα εννοιολογικά αντίθετων εννοιών (π.χ. η χαρά εκλάμψει, η αρά εκλείψει) κλπ. Η ποίηση όμως έχει και νοητική ποιητικότητα, μεταχειριζόμενη νοητές αναλογίες με αντίστοιχες αισθητές έννοιες, όπως έκανε ο Βολταίρος μιλώντας για τη γλώσσα μας. Αφότου η δυνατότητα ανάγνωσης επεκτάθηκε στο σύνολο του πληθυσμού, υποβαθμίστηκαν βαθμιαία τα μουσικά στοιχεία της ποίησης (ρυθμός, ομοιοκαταληξία κλπ), διατηρώντας κυρίως νοητά στοιχεία, όπως παρομοίωση, μεταφορά, προσωποποίηση, ασύνδετο κλπ.
Στα πλεονεκτήματα της γλώσσας μας περιλαμβάνεται και η ύπαρξη ποικιλίας καταλήξεων που επιτρέπουν την αλλαγή στη θέση των λέξεων σε μια πρόταση, χωρίς να αλλάζει το νόημα, αλλά τονίζοντας κάτι συναισθηματικά διαφορετικό. Η Αγγλική π.χ. δεσμεύεται να τοποθετεί το υποκείμενο πριν και το αντικείμενο ή το κατηγορούμενο μετά το ρήμα. Όχι η Ελληνική. “Ο Γιώργος έδωσε ένα βιβλίο στο Γιάννη ” τονίζει πως ο Γιώργος ήταν ο δοτήρας του βιβλίου. “Στο Γιάννη έδωσε ένα βιβλίο ο Γιώργος” τονίζει ότι το έδωσε στο Γιάννη (όχι σε άλλον). “Ένα βιβλίο έδωσε ο Γιώργος στο Γιάννη” επισημαίνει το είδος του δώρου.
Η εξέλιξη της γλώσσας, επειδή είναι ζωντανή, την έκανε να αλλάζει, χωρίς να διακοπεί η συνέχειά της. Στην κλασική περίοδο, η αλλαγή της γλώσσας συνδεόταν με αντίστοιχη αλλαγή της γραφής της, έτσι που πάντοτε υπήρχε αντιστοιχία ενός γραπτού συμβόλου για κάθε φθόγγο και ενός φθόγγου για κάθε γράμμα. Αυτή η αντιστοιχία έπαυσε στην Ελληνιστική περίοδο. Οι παλιοί, όταν το “ποιέομεν” άρχισαν να το προφέρουν “ποιούμεν” έγραψαν “ποιούμεν”. Οι νεότεροι, όταν το “αίμα” άρχισαν να το προφέρουν “έμα” συνέχισαν να το γράφουν “αίμα”, κλονίζοντας το στήριγμα της γλώσσας, τη μεγαλοφυή φωνητική γραφή. Η απώλεια αντιστοιχίας γλώσσας-γραφής επικράτησε.
“Τα ελληνικά σχολεία που στήθηκαν παντού σε πόλεις και χωριά (Μακεδονία αρχές 20ού αιώνα) δεν ήταν σε θέση να λειτουργήσουν αφομοιωτικά εξαιτίας ακριβώς της δύσκολης γραπτής γλώσσας, η οποία διαφέρει εντελώς από την διαδεδομένη λαϊκή γλώσσα. Αν η λαϊκή ελληνική ήταν και η γραπτή ελληνική, τότε θα γίνονταν η κοινή γλώσσα όλων των χριστιανικών λαών της Μακεδονίας” (G.Weigand).
Η νεοελληνική είναι δυνητικά πλουσιότερη από την αρχαία. Διαφορετικές λέξεις με κοινή καταγωγή έχουν λεπτές συναισθηματικές ή και ταξικές παραλλαγές της ίδιας έννοιας. Από το “καλώ” έχομε την “κλήση” που μας δίνει ο τροχαίος και το “κάλεσμα” για γλέντι. Γραφή φωνητική της σύγχρονης γλώσσας, με δυνατότητα ανάγνωσης (όχι γραφής) της αρχαίας είναι, θεωρώ, μαζί, τα απαραίτητα για να ξαναπάρει η γλώσσα μας την υψηλή παραδοσιακή θέση της.
ΜΟΥΣΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
Δημ. Α. Σιδερής, Ομ. Καθηγητής Καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com
Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 2 Ιουλίου 2020