Η Χρησιμότητα της «Άχρηστης» Γνώσης

Τις τελευταίες δεκαετίες δίδεται ιδιαίτερη έμφαση  στην έρευνα που  έχει άμεσα πρακτική εφαρμογή ώστε να λύνονται  τα  προβλήματα που μας απασχολούν καθημερινά. Πόσο σωστή είναι  όμως  αυτή η άποψη; Από πολλές παρατηρήσεις  έχει βρεθεί ότι οι μεγάλες ανακαλύψεις, που άλλαξαν τη ζωή του ανθρώπου, είχαν ως κινητήρια δύναμη τη δημιουργική φαντασία  και την περιέργεια του ανθρώπινου νου και όχι την πρακτική εφαρμογή αυτών.  Η φαντασία δεν έχει όρια,  ενώ η γνώση είναι περιορισμένη. Φαντασία είναι η ικανότητα που έχει ένα άτομο να  μαντέψει τι κρύβεται στην άλλη πλευρά του λόφου, ενώ περιέργεια είναι η έμφυτη αίσθηση που υπάρχει ώστε να ωθήσει ένα άτομο να ανέβει στην κορυφή του λόφου για να δει τι κρύβεται στην πίσω πλευρά αυτού.

Αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να πάψουμε να ασχολούμαστε με προβλήματα που μας απασχολούν καθημερινά, αλλά ούτε και το αντίθετο, δηλαδή η έρευνα να εστιάζεται μόνο σε άμεσες πρακτικές εφαρμογές και να  ξεχνάμε ότι οι μεγάλες ανακαλύψεις που μεταμόρφωσαν την ανθρωπότητα δεν είχαν σχεδιαστεί με σκοπό την πρακτική εφαρμογή.   Όπως  συνοψίζει ο Abraham  Flexner σε άρθρο του το 1939, πρακτικές εφαρμογές αυτών των ανακαλύψεων δυνατόν να έλθουν (όχι όμως πάντα) μετά από πολλά χρόνια. Οι νέες ανακαλύψεις ή οι θεωρίες την εποχή που είχαν διατυπωθεί μπορεί να μην είχαν καμιά  πρακτική εφαρμογή  και κατά  συνέπεια  να θεωρούνταν  «άχρηστες», αργότερα όμως πολλές από αυτές αποδείχθηκαν πολύ χρήσιμες.  Είναι όπως όταν  φυτεύεις ένα οπωροφόρο δένδρο και δεν δίνει καρπούς άμεσα, να λες ότι το δένδρο είναι άχρηστο. Οι καρποί  θα έλθουν μετά από χρόνια, ποτέ όμως δεν θα ερχόταν αν δεν φύτευες το δένδρο.

«The scientist does not study nature because it is useful.     

He studies it because he takes pleasure in it,                                                                                                                                                                                                                          and he takes pleasure in it because it is beautiful”

(Ο επιστήμων δεν μελετά τη φύση επειδή είναι χρήσιμο.

Τη μελετά επειδή τον ευχαριστεί,

και τον ευχαριστεί επειδή είναι ωραία –Henri Poincare, Science and Method, 1908

Αναφέρονται μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα ώστε να γίνουν καλύτερα κατανοητές αυτές οι έννοιες.

Το 1865, ο Maxwell με την έρευνά του στο ηλεκτρομαγνητικό πεδίο, απέδειξε ότι ηλεκτρικά και μαγνητικά κύματα μεταδίδονται στο διάστημα με την ταχύτητα του φωτός. Οι μελέτες αυτές μαζί με τις παρατηρήσεις του Hertz κατά τη δεκαετία του 1880, ήταν η βάση που οδήγησε  στην εφεύρεση του ραδιοφώνου στις αρχές του εικοστού αιώνα από το Marconi ο οποίος κατόρθωσε να μεταδώσει ομιλίες, μουσική κλπ σε μεγάλες αποστάσεις,  χωρίς τη μεσολάβηση αγωγών,   με ηλεκτρομαγνητικά κύματα και τη λήψη αυτών από ειδικούς δέκτες. Ο Maxwell και  ο Hertz ήταν μεγαλοφυΐες  που ανέπτυξαν τη θεωρία των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων χωρίς να σκέπτονται πρακτικές εφαρμογές, ενώ ο Marconi ήταν έξυπνος εφευρέτης που στο μυαλό του  του είχε μόνο την πρακτική εφαρμογή. Όπως ο Marconi  στηρίχτηκε αποκλειστικά σε ανακαλύψεις άλλων για να εφεύρει το ραδιόφωνο, το ίδιο συνέβη και με τον Edison και τον ηλεκτρισμό, ο οποίος  γι’ αυτή την εφεύρεση    χρησιμοποίησε  ανακαλύψεις   άλλων ερευνητών και κυρίως του Faraday. Ο Faraday όμως ποτέ δεν είχε σκεφτεί την πρακτική εφαρμογή των ευρημάτων του και  η ιδέα  της χρησιμότητας  πιθανόν  να του  ανέστειλε την  ανεξάντλητη  περιέργεια  και τη δημιουργική του φαντασία.  Το  1900  ο  Planck έθεσε τα θεμέλια της κβαντικής μηχανικής στην οποία στηρίζονται πολλαπλές πρακτικές εφαρμογές,  όπως είναι οι ακτίνες laser,  transistors (χρησιμοποιούνται στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, τηλεφωνά, τηλεοράσεις κλπ), ο μαγνητικός συντονισμός και πολλά άλλα. Το 1919, όταν ο Einstein περιέγραφε τη θεωρία της γενικής σχετικότητας, δεν είχε στο νου του πρακτικές εφαρμογές, απλώς ήθελε να εξηγήσει τους νόμους με τους οποίους λειτουργεί το σύμπαν. Οι πρακτικές εφαρμογές ήλθαν αργότερα.  Στη θεωρία της σχετικότητας μεταξύ άλλων βασίζεται και το  GPS (Global Positioning System), το οποίο δίδει  με μεγάλη ακρίβεια πληροφορίες  μιας τοποθεσίας σε σχέση με το χρόνο. Και σ ’αυτή την περίπτωση ο Einstein ήταν η ιδιοφυΐα που όταν ανέπτυξε τη θεωρία της σχετικότητας δεν σκεφτόταν πρακτικές εφαρμογές, οι επόμενοι που στηρίχτηκαν στη θεωρία του για να αναπτύξουν τις πρακτικές εφαρμογές , ήταν έξυπνοι εφευρέτες που στο νου τους είχαν μόνο το πρακτικό μέρος της ανακάλυψης του Einstein. Το ίδιο συνέβη και με το Γαλιλαίο, το Νεύτωνα και πολλούς άλλους ερευνητές οι οποίοι   προσπαθούσαν  να καθορίσουν τους νόμους που λειτουργεί  η φύση  και όχι  να λύσουν πρακτικά προβλήματα.   

Ας πάμε τώρα στην Ιατρική. Ο Ehrlich, φοιτητής Ιατρικής στη Γερμανία το 1870,  όταν παρατηρούσε ιστολογικά παρασκευάσματα στο μάθημα της ιστολογίας, είχε χρησιμοποιήσει  όλα τα διαθέσιμα χρώματα με τα οποία χρωμάτιζε τους διαφόρους ιστούς. Είχε τελείως απορροφηθεί επί ώρες ολόκληρες κάνοντας παρατηρήσεις με τα χρώματα.  Όταν τον ρώτησε ο καθηγητής του τί κάνει  η απάντηση ήταν «Ich probiere»,  δηλαδή, προσπαθώ. Με αυτές τις χρώσεις ο Ehrlich μπόρεσε να ξεχωρίσει τα διάφορα κύτταρα του αίματος (ερυθρά, λευκά αιμοσφαίρια, άλλα), καθώς επίσης και να χρωματίσει διάφορα μικρόβια. Αυτή ήταν η αρχή της αιματολογίας και της μικροβιολογίας. Όταν ο Ehrlich έκανε αυτές τις χρώσεις ποτέ δεν είχε  σκεφθεί την  πρακτική εφαρμογή αυτών των παρατηρήσεων. Απλώς ικανοποιούσε την περιέργειά του.  Το 1937 είχε γίνει η πρώτη παρατήρηση ότι το RΝΑ συμβάλλει στη σύνθεση πρωτεϊνών. Αυτή η πληροφορία  πολλά χρόνια αργότερα χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή του εμβολίου εναντίον του κορωνοϊού. Εκείνη την εποχή κανείς δεν είχε σκεφθεί τη σημερινή πρακτική εφαρμογή αυτής της ανακάλυψης. 

Η επιστήμη είναι παγκόσμια και ενώνει τους ανθρώπους. Παγκόσμια γιατί βασίζεται σε γνώση και όχι σε γνώμη. Το μήλο πέφτει κάτω από τη μηλιά με τον ίδιο τρόπο παντού και πάντα σε όλα τα πλάτη και μήκη της γης. Η επιστήμη επίσης ενώνει τους ανθρώπους  γιατί η αναζήτηση της γνώσης, όπως είχε επισημάνει ο Αριστοτέλης,   είναι έμφυτη σε όλους τους ανθρώπους.  Η γνώση όταν βρεθεί δεν είναι κτήμα κανενός, αλλά ανήκει σε όλους. Η γνώση  όσο μεταδίδεται τόσο διατηρείται,  ποτέ δεν χάνεται και είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί και  από πολλούς ερευνητές,  όπου ο καθένας από αυτούς μπορεί  να βάλει το λιθαράκι του. Αυτή η διαδικασία δυνατόν να οδηγήσει σε μεγάλες και απρόβλεπτες  ανακαλύψεις. Είναι σαν ένα τεράστιο ποτάμι  όπως π.χ. ο  Μισισιπής, ο οποίος αρχίζει με ένα μικρό ρυάκι  και κατά την πορεία του προστίθενται χιλιάδες άλλα μικρά ποταμάκια και στο τέλος δημιουργείται ο τεράστιος ποταμός. Το ίδιο συμβαίνει και με τη γνώση, η οποία με τη συμβολή πολλών ατόμων πολλαπλασιάζεται. Επιπλέον  γνώση από έναν τομέα μπορεί να χρησιμοποιηθεί  σε πολλούς άλλους τομείς. Τα πολύπλοκα συστήματα π.χ. που χρησιμοποιούνται για τη πρόβλεψη του καιρού, δυνατόν να χρησιμοποιηθούν στην Ιατρική, στο χρηματιστήριο και  πολλά άλλα. Κατά τον ίδιο τρόπο  η γνώση που χρησιμοποιήθηκε για να πάει ο άνθρωπος στο διάστημα ,είχε (συνεχίζει να έχει) τεράστιες εφαρμογές στην Ιατρική για την καταγραφή φυσιολογικών φαινομένων του ανθρώπου  εκ του μακρόθεν και πολλά  άλλα. Με αυτό το  τρόπο η γνώση που παράγεται από την περιέργεια και τη δημιουργική φαντασία του ερευνητή διοχετεύεται παντού.  Ο ερευνητής  δημιουργεί για την αιωνιότητα  και ποτέ δεν μπορεί να ξέρει που σταματά η επιρροή του.  Έρευνα που γίνεται σήμερα  π.χ. σε διάφορους τομείς και ιδιαίτερα στην ανοσοβιολογία,  ενδεχομένως στο μέλλον να οδηγήσει στην επιβράδυνση του γήρατος και στη μακροζωία, διότι το ανοσοποιητικό σύστημα στους ηλικιωμένους υπολειτουργεί με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια φλεγμονώδη αντίδραση η οποία επιταχύνει τη  γήρανση.

Ο ερευνητής έχει ως κινητήρια δύναμη την περιέργεια και τη δημιουργική του φαντασία. Αυτά δεν πρέπει να κατασταλούν γιατί είναι βασικά στοιχεία που θα οδηγήσουν σε μεγάλες ανακαλύψεις οι οποίες  θα μεταμορφώσουν την ανθρωπότητα. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να ασχολούμαστε με έρευνα που έχει άμεσα πρακτική εφαρμογή. Το ίδιο όμως ισχύει και για την έρευνα που δεν στοχεύει στην άμεση πρακτική εφαρμογή, γιατί  χωρίς τις μεγάλες ανακαλύψεις ποτέ δεν θα υπήρχε  η πρακτική εφαρμογή αυτών.   Κατά συνέπεια άλλος είναι ο ρόλος και τα κίνητρα του επιστήμονα/ερευνητή από αυτά του εφευρέτη.  Όπως ο ποιητής, ο μουσικός, ο ζωγράφος,  αποδίδουν τα μέγιστα όταν  εργάζονται ελεύθερα χωρίς περιορισμούς σε ένα πεδίο που τους ευχαριστεί, χωρίς να σκέπτονται την πρακτική χρήση των έργων τους, κατά τον ίδιο τρόπο και ο επιστήμονας /ερευνητής θα πετύχει το μέγιστο όταν υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες για  να χρησιμοποιήσει ελεύθερα χωρίς περιορισμό  τη δημιουργική του φαντασία και την περιέργεια.  Με αυτό τον τρόπο οι επόμενες γενεές δεν θα χάσουν την προσφορά ενός πιθανού Einstein. Σε όλες όμως  αυτές τις προσπάθειες  ο ερευνητής ποτέ δεν πρέπει  να ξεχνάει τις βασικές ανθρωπιστικές αξίες. Όπως είχε επισημάνει ο Πλάτων «Πάσα τε επιστήμη χωριζομένη  δικαιοσύνης και της άλλης αρετής πανουργία ου σοφία φαίνεται».

Επιμέλεια:

Konstantinos  Dean  Boudoulas MD, Professor of Medicine/Cardiovascular Medicine, Section Head Interventional Cardiology, Director Cardiac Catheterization Laboratories,  The Ohio State University, Columbus Ohio, USA

Harisios K Boudoulas, MD, PhD, PhD Hon, Professor of Medicine/Cardiovascular Medicine and Pharmacy (emeritus), The Ohio State University, Columbus Ohio, USA,Honorary Professor, Academician (an.mem.)

Περισσότερα Άρθρα

Σχετικά Άρθρα

Νέες Δημοσιεύσεις

Αφρικανική σκόνη – Οδηγίες

Οι συγκεντρώσεις σκόνης αναμένεται να είναι αυξημένες σήμερα και αύριο. Τι αναφέρεται σε πρόγνωση του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. Η Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας της Περιφέρειας Κρήτης με...

Κρυφές εγκεφαλικές αλλαγές σε άτομα με καρδιακές παθήσεις

Αλλαγές στα αιμοφόρα αγγεία του εγκεφάλου που μπορούν να ανιχνευθούν μόνο με απεικόνιση εγκεφάλου. Μια νέα ανάλυση στην οποία συμμετείχαν πάνω από 13.000 άτομα έδειξε...

Επτά ερωτήσεις για τις Ιδιοπαθείς Φλεγμονώδεις Νόσους του Εντέρου

Στις πιο συχνές ερωτήσεις σχετικά με τις Ιδιοπαθείς Φλεγμονώδεις Νόσους του Εντέρου απαντά ο κύριος Αθανάσιος Σιούλας, Γαστρεντερολόγος, Αναπλ. Διευθυντής Γ’ Γαστρεντερολογικής Κλινικής ΥΓΕΙΑ 1. Τι...

Ετικέτες