Η πανδημία Covid 19 έφερε στο προσκήνιο την τεράστια κλινική συνεισφορά των Μονάδων Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ). Η πρώτη εικόνα μιας ΜΕΘ όταν έρχεται στο μυαλό μας περιλαμβάνει ασθενείς βαρέως πάσχοντες που επικοινωνούν ελάχιστα ή καθόλου, διασωληνωμένους σε καταστολή, κεντρικές φλεβικές και περιφερικές φλεβικές /αρτηριακές γραμμές. Πολλά monitor με alarm να χτυπούν συνέχεια και ανεξέλεγκτα, το νοσηλευτικό, τεχνικό και ιατρικό προσωπικό να μπαινοβγαίνει προβαίνοντας διαρκώς σε πολλαπλές (αιματηρές και αναίμακτες) παρεμβάσεις ή απεικονιστικές διαγνωστικές εξετάσεις.
Πολλοί κλινικοί γιατροί και ερευνητές προβληματίζονται ιδιαίτερα, εδώ και αρκετές δεκαετίες, πάνω στον εξανθρωπισμό και την βελτίωση των συνθηκών που επικρατούν σήμερα στις ΜΕΘ με γνώμονα την μελλοντική δημιουργία ενός περιβάλλοντος το οποίο θα είναι αφενός ευχάριστο-φιλικό στον ασθενή αφετέρου περισσότερο χρηστικό για το προσωπικό με έμφαση στον εσωτερικό αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, την εφαρμογή νέας αναίμακτη τεχνολογίας monitoring και επιστράτευση της τεχνητής νοημοσύνης (artificial intelligence). Οι μελλοντικές ΜΕΘ θα προάγουν την καλύτερη επικοινωνία και επαφή νοσηλευτή-ασθενή και γιατρού-ασθενή αλλά με πλήρως αναίμακτο monitoring, μειωμένες αιματηρές θεραπευτικές ή διαγνωστικές παρεμβάσεις με φυσική παρουσία και όλα αυτά (προφανώς) με λιγότερο αλλά περισσότερο εξειδικευμένο προσωπικό.
Θυμάμαι την αείμνηστη μέντορα μου Celia Oakley, καθηγήτρια Κλινικής Καρδιολογίας στο Hammersmith Hospital, RPMS, London όταν της μιλούσα για την πρόθεση μου να μελετήσω την επίδραση της μουσικής ακρόασης σε ασθενείς ΜΕΘ μου δώσει μια προφητική για την εποχή εκείνη (1990-1994) απάντηση: ” Thanos, I am very supporting and enthusiastic about your project, we should definitely make efforts to humanize intensive care units in the future”. Η σπουδαία αυτή και μοναδική προσωπικότητα για την ιστορία της Καρδιολογίας είχε αντιληφθεί πλήρως το ανθρωπολογικό κενό στην φροντίδα των κριτικά πασχόντων ασθενών. Η τότε παρότρυνση της συνέβαλλε πιστεύω καταλυτικά στο να προχωρήσω οριστικά σε μακροχρόνια μελέτη των βιολογικών επιδράσεων της μουσικής σε καρδιαγγειακούς ασθενείς.
Ο αμερικανός καθηγητής καρδιολογίας στο πανεπιστήμιο Emory και ποιητής John Stone (1936-2008), σε εισαγωγική του ομιλία σε φοιτητές της ιατρικής, είχε κάποτε δώσει την εξής απάντηση στο ερώτημα κατά πόσον η τέχνη μπορεί να συνεισφέρει επίσης στη θεραπεία ασθενών μαζί με την επιστήμη: «For there will be the arts, and some will call them soft data-whereas, in fact, they are hard data by which our lives are lived».
Σήμερα υπάρχουν επιστημονικά δεδομένα και κλινικές μελέτες που αποδεικνύουν την ευεργετική επίδραση της τέχνης (μουσική, χορός, δράμα, εικαστικές τέχνες). Οι παρεμβάσεις μέσω τέχνης μπορούν σε κλινικό επίπεδο να μειώσουν το άγχος και το καταθλιπτικό συναίσθημα, να ανακουφίσουν τον πόνο, για παράδειγμα η ακρόαση χαλαρωτικής-ονειρικής μουσικής μπορεί να μειώσει την αρτηριακή πίεση και τους καρδιακούς παλμούς ασθενών οι οποίοι νοσηλεύονται σε θαλάμους ή και στη μονάδα εντατικής θεραπείας.
Τεκμηριωμένες μελέτες δείχνουν ότι μέσα από έκθεση στην τέχνη μπορεί να ελαττωθεί η διάρκεια νοσηλείας στο νοσοκομείο μετά από χειρουργικές παρεμβάσεις. Πριν από αρκετά χρόνια ο καθηγητής αρχιτεκτονικής Roger Ulrich απέδειξε ότι και μόνον η θέα του φυσικού περιβάλλοντος από το παράθυρο του θαλάμου νοσηλείας μπορεί να επιταχύνει την ανάρρωση του ασθενή μετά από χειρουργικές επεμβάσεις. Επίσης οι παρεμβάσεις μέσω τέχνης μπορούν να διευκολύνουν την επικοινωνία του ασθενή με το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, να αυξήσουν την εμπιστοσύνη του ασθενή στο ιατρο-νοσηλευτικό προσωπικό, να βελτιώσουν τη συμμόρφωση των ασθενών στις θεραπευτικές οδηγίες. Ακόμη η έκθεση και δημιουργική συμμετοχή των ασθενών σε παρεμβάσεις μέσω τέχνης μπορεί να οδηγήσει, μέσω της απελευθέρωσης της δημιουργικής έκφρασης και της ελάττωσης του άγχους και της κατάθλιψης, σε ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος (έχουν δείξει οι μελέτες αύξηση επιπέδων ανοσοσφαιρινών IgA στο σίελο και στο αίμα, ενεργοποίηση πληθυσμού ανοσοκυττάρων Τ-helpers και ΝΚ, αύξηση ιντερλευκίνης, απελευθέρωση ενδορφινών, ελάττωση επιπέδων κορτιζόλης και κατεχολαμινών στο αίμα).
Το νοσοκομείο μέχρι σήμερα συνδέθηκε με θλίψη και θεωρήθηκε (υποσυνείδητα) ως ένας δυσάρεστος τόπος στον οποίο οδηγείται κανείς με αυξημένη πιθανότητα να πεθάνει και όχι να ζήσει. Έτσι κανείς δεν ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την αρχιτεκτονική των νοσοκομείων ώστε να γίνονται περισσότερο ευχάριστα στον πάσχοντα. Σήμερα όμως (κυρίως στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ) αποδίδεται πλέον μεγάλη σημασία στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό των σύγχρονων νοσοκομείων και ιδιαίτερα στις μονάδες εντατικής θεραπείας. Η παρουσία φυσικού φωτός και η οπτική επαφή του ασθενή με το φυσικό περιβάλλον, η δυνατότητα ακρόασης μουσικής μέσω ακουστικών, η ενσωμάτωση video walls, η κυριαρχία του ξύλου στην κατασκευή φαίνεται ότι στοχεύουν σε έναν «εξανθρωπισμό» του νοσοκομείου ώστε να είναι πλέον φιλικό και ευχάριστο στον πάσχοντα. Ιδιαίτερα στις μονάδες εντατικής θεραπείας η παρουσία των βιορρυθμών του φωτός, ο χρωματισμός και η εικαστική αισθητική και η δυνατότητα μουσικής ακρόασης αποδεικνύονται ευεργετικά για τον προσανατολισμό σε χρόνο και χώρο και για τη διευκόλυνση του ύπνου ο οποίος είναι συχνά διαταραγμένος σε νοσηλευόμενους στην εντατική αγωγή. Αυτή η αρχιτεκτονική αντίληψη που περιλαμβάνει και τις διάφορες μορφές τέχνης αποδεικνύεται ότι συνεισφέρει ευεργετικά στην κλινική πορεία και την ταχεία ανάρρωση των ασθενών. Επίσης ενισχύεται η ενεργός συμμετοχή ασθενών σε (καθοδηγούμενα από εκπαιδευμένους θεραπευτές) προγράμματα μουσικοθεραπείας, χοροθεραπείας, εικαστικής θεραπείας, δραματοθεραπείας τα οποία αποδεικνύονται πλέον πολύτιμο συμπλήρωμα της ενδεδειγμένης ιατρικής αγωγής στο νοσοκομείο.
Βιβλιογραφία και Χρήσιμοι Σύνδεσμοι
(1) Θανάσης Δρίτσας. Η μουσική ως φάρμακο. Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2018. https://www.politeianet.gr/books/9789600234619-dritsas-thanasis-papazisis-i-mousiki-os-farmako-291604
(2) Intesive care Medicine in 2050.
https://link.springer.com/article/10.1007/s00134-016-4556-4
(3) Future of critical care medicine BMC Reviews.
https://ccforum.biomedcentral.com/articles/supplements/volume-23-supplement-1
(4) What is the future of ICUs?
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6851914/
(5) Humanizing the patient experience of ICU. Video. https://youtu.be/7ceoi_o-GdA
(6) ICU Design Award, video
https://youtu.be/ogpVlYvHkW8
Επιμέλεια-Συγγραφή: Θανάσης Δρίτσας, Καρδιολόγος, Αναπληρωτής Διευθυντής, Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, Συνθέτης και Συγγραφέας. Διακεκριμένο Μέλος της Διεθνούς Εταιρείας Μουσικής στην Ιατρική (International Association of Music in Medicine). Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών (2019) για το επιστημονικό του έργο που αφορά την κλινική αξία της μουσικής στη θεραπεία καρδιολογικών ασθενών.