Η Ιατρική έχει σημειώσει τόσο μεγάλη πρόοδο σήμερα, ώστε πριν από μερικές δεκαετίες θα ήταν αδύνατο να την προβλέψει ακόμα κι ο νους με την πιο τολμηρή φαντασία. Η πρόοδος αυτή είναι εφάμιλλη ή και ακόμα μεγαλύτερη σε σχέση με την πρόοδο που έχει σημειωθεί σε άλλους τομείς, όπως π.χ. αυτή που έδωσε τη δυνατότητα στον άνθρωπο να πάει στο φεγγάρι.
Οι συγγραφείς, κλινικοί ιατροί, ερευνητές, και δάσκαλοι της ιατρικής, παρουσιάζουν την εμπειρία τους όπως την έχουν ζήσει σε διάφορες ιατρικές σχολές και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού και σε δύο διαφορετικές γενεές. Για να τονισθεί η πρόοδος της Ιατρικής, σε αυτό το βραχύ άρθρο, στην αρχή θα αναφερθούν ορισμένα χτυπητά παραδείγματα, στη συνέχεια θα περιγραφεί η επίπτωση που είχε αυτή η πρόοδος στα διάφορα νοσήματα και στη διάρκεια ζωής του ανθρώπου και στο τέλος θα επισημανθεί ο ρόλος του ιατρού μέσα σε αυτή την αέναη αλλαγή.
«ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΡΕΙ» − Ηράκλειτος −
Μέχρι τα μέσα του περασμένου αιώνα, εμβόλια, αντιβιοτικά και άλλα φάρμακα που χρησιμοποιούνται σήμερα για τη θεραπεία πολλών νόσων (υπέρταση, έλκος στομάχου, στηθάγχη, έμφραγμα, καρκίνος κ.λπ.) και σώζουν ζωές δεν υπήρχαν. Αξονική τομογραφία, μαγνητικός συντονισμός, υπερηχοκαρδιογράφημα, πυρηνική ιατρική, στεφανιογραφία, εγχειρήσεις καρδιάς και πολλά άλλα που σήμερα γνωρίζουν ακόμα και άτομα που δεν έχουν καμιά σχέση με την ιατρική, ήταν άγνωστα στα μέσα του περασμένου αιώνα. Η διάγνωση σε παιδιά με πολύπλοκη συγγενή καρδιοπάθεια, συχνά γινόταν με τη νεκροτομή, δηλαδή μετά το θάνατο του άτυχου ασθενή. Σήμερα η διάγνωση σε αυτά τα νοσήματα δυνατόν να γίνει ακόμα και κατά την ενδομήτριο ζωή και μάλιστα σε ορισμένες περιπτώσεις δυνατόν να γίνει και διορθωτική εγχείρηση κατά την ενδομήτριο ζωή. Για τη θεραπεία του έλκους γινόταν αφαίρεση του μεγαλύτερου μέρους του στομάχου με εκτεταμένη εγχείρηση, ενώ σήμερα αυτό θεραπεύεται εύκολα με αντιβιοτικά. Για τη θεραπεία της φυματίωσης γινόταν τεχνητός πνευμοθώρακας, γιατί δεν υπήρχαν τα φάρμακα που σήμερα θεραπεύουν τη νόσο. Ο πρώτος βηματοδότης που είχε χρησιμοποιηθεί σε άνθρωπο στα μέσα της δεκαετίας του 1950, ήταν τόσο μεγάλος (ίσος με ένα μικρό τραπέζι) και για να μετακινηθεί ο ασθενής έπρεπε το νοσηλευτικό προσωπικό να σπρώχνει το βηματοδότη, ενώ σήμερα άρχισαν να χρησιμοποιούνται βηματοδότες με βάρος μόνο 2 γραμμαρίων. Ασθενείς με βαλβιδοπάθειες πέθαιναν στα μέσα του περασμένου αιώνα, γιατί δεν ήταν δυνατόν να γίνει εγχείρηση για να διορθωθεί ή να αντικατασταθεί η βαλβίδα, ενώ σήμερα αντικατάσταση ή/και διόρθωση βαλβίδας, δυνατόν να γίνει ακόμα και χωρίς εγχείρηση στο εργαστήριο καθετηριασμών. Χειρουργική επαναιμάτωση των στεφανιαίων (bypass) ήταν άγνωστη μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1960, ενώ αγγειοπλαστική των στεφανιαίων είχε γίνει για πρώτη φορά το 1978. Ασθενείς με έμφραγμα του μυοκαρδίου στα μέσα του περασμένου αιώνα έπρεπε να μείνουν για 40 ημέρες καθηλωμένοι στο κρεβάτι, γιατί απαγορευόταν κάθε μετακίνηση, ενώ σήμερα επιβάλλεται άμεση μεταφορά σε νοσοκομείο για να γίνει αγγειοπλαστική. Το αποτέλεσμα ήταν να ελαττωθεί η θνητότητα του εμφράγματος του μυοκαρδίου από το 40% στο 5% περίπου. Επί πλέον σε ορισμένους από αυτούς τους ασθενείς, εφόσον κριθεί απαραίτητο, γίνεται τοποθέτηση απινιδωτή (χωρίς εγχείρηση) για να προληφθεί αιφνίδιος θάνατος στο μέλλον. Το γονιδίωμα του ανθρώπου ήταν άγνωστο μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα, ενώ σήμερα είναι δυνατόν να γίνει χαρτογράφηση γονιδίων που συμβάλουν στην ανάπτυξη νόσων (π.χ. έμφραγμα, στηθάγχη, καρκίνος και άλλων), σε ορισμένες δε περιπτώσεις δυνατόν να γίνει και θεραπεία ανάλογη με το γενετικό υπόστρωμα κάθε ατόμου, δηλαδή εφαρμόζεται φαρμακογενετική και το πιο σημαντικό υπάρχει δυνατότητα ακόμα και να αλλάξουμε τη σύνθεση παθολογικών γονιδίων και να προλάβουμε ορισμένες αρρώστιες. Επίσης η Ιατρική έχει παγκοσμιοποιηθεί σήμερα. Λοιμώδη νοσήματα μεταδίδονται από τη μια στην άλλη άκρη του πλανήτη μέσα σε λίγες μέρες (π.χ. η πανδημία του κορωνοϊού που ζούμε σήμερα), ενώ στις αρχές του περασμένου αιώνα είχε χρειασθεί ένας χρόνος περίπου για να μεταδοθεί η επιδημία της γρίπης από την Ευρώπη στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ). Νέες ανακαλύψεις μεταφέρονται ταχύτατα από τη μια στην άλλη άκρη του κόσμου. Νοσήματα που επιδημούσαν σε νοτιότερες περιοχές άρχισαν να εμφανίζονται σε βορειότερα τμήματα του πλανήτη, λόγω των κλιματολογικών αλλαγών. Επιπλέον υπάρχει δυνατότητα σήμερα, μέσω του «συστήματος διάγνωσης», ιατρός να ζητήσει τη συμβουλή συναδέλφων του από όλα τα μέρη του κόσμου για την αντιμετώπιση των ασθενών του. Απλούστατα τα συμπτώματα κι οι εργαστηριακές εξετάσεις του ασθενούς εισάγονται στο σύστημα, μέσω του οποίου στη συνέχεια ο ιατρός δέχεται τις απόψεις άλλων συναδέλφων. Χρήση αυτού του συστήματος μπορεί να γίνει από οποιοδήποτε μέρος της γης, αρκεί να υπάρχει internet.
Αυτή η πρόοδος της Ιατρικής είχε ως αποτέλεσμα ορισμένα νοσήματα που παλαιότερα ήταν μάστιγα για την ανθρωπότητα, όπως π.χ. τα λοιμώδη νοσήματα της παιδικής ηλικίας, ο ρευματικός πυρετός με τις ρευματικές βαλβιδοπάθειες, η σύφιλη, το έλκος στομάχου, η ελονοσία, η φυματίωση και πολλά άλλα, να ελαττωθούν σημαντικά ή/και να εξαφανιστούν στα ανεπτυγμένα κράτη με συνέπεια να αυξηθεί ο μέσος όρος ζωής από 40 με 45 χρόνια που ήταν το 1850 με 1900 σχεδόν στα 80 χρόνια σήμερα. Ο μέσος όρος ζωής από το 1840 αυξάνει κατά 2.5 χρόνια ανά δεκαετία. Μέχρι πότε θα γίνεται αυτό δεν είναι γνωστό. Μερικοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι το ανώτερο όριο ζωής στον άνθρωπο δεν μπορεί να ξεπεράσει τα 114 χρόνια. Ανάλογες όμως προβλέψεις για την αύξηση του μέσου όρου ζωής στο παρελθόν αποδείχθηκαν λανθασμένες. Στο Βελβεντό (από όπου είναι οι ρίζες μας) ο μέσος όρος ζωής το 1947 (από τότε υπάρχουν αξιόπιστα στοιχεία) ήταν 59.2 χρόνια, το 2009 είχε φτάσει 78.3 χρόνια (δύο χρόνια παραπάνω από το μέσο όρο του Ελληνικού πληθυσμού) και από το 1947 ως το 2009 αυξανόταν κατά 3.1 χρόνια ανά δεκαετία.
Η αύξηση του μέσου όρου ζωής συνετέλεσε ώστε νοσήματα που εμφανίζονται σε μεγάλη ηλικία όπως π.χ. στένωση της αορτικής βαλβίδας που οφείλεται σε ασβέστωση των πτυχών της βαλβίδας, ασβέστωση του μιτροειδικού δακτυλίου, ανεπάρκεια της μιτροειδούς βαλβίδας, ανευρύσματα της αορτής, κολποκοιλιακοί αποκλεισμοί που χρειάζονται βηματοδότη, έμφραγμα του μυοκαρδίου, διάφορες μορφές καρκίνου, η νόσος του Alzheimer και άλλα να αυξηθούν σημαντικά. Όταν μια αρρώστια εμφανίζεται σε ηλικία μεγαλύτερη των 60 ή 70 ετών, φυσικό είναι να μην υπάρχει ή να είναι σπάνια όταν οι άνθρωποι πέθαιναν πριν φθάσουν στην ηλικία των 50 ετών. Επιπλέον έχουν εμφανισθεί νέες ασθένειες που έχουν σχέση με την πρόοδο της Ιατρικής, π.χ. ασθενείς με τεχνητή βαλβίδα, βηματοδότη, bypass, αυτοί που είναι σε αιμοκάθαρση ή έχουν κάνει μεταμόσχευση οργάνου (νεφρού, ήπατος, καρδιάς). Όλοι αυτοί ζουν χάρη στις νέες μορφές θεραπείας (αλλιώς θα πέθαιναν) δεν παύουν όμως να είναι άρρωστοι. Επιπρόσθετα ασθένειες άγνωστες στο παρελθόν, όπως π.χ. το σύνδρομο επίκτητης ανοσολογικής ανεπάρκειας (AIDS), η νόσος των τρελών αγελάδων, η γρίπη των πτηνών ή των χοίρων, ο κορωνοϊός, έχουν περιγραφεί σήμερα.
Λίγα λόγια για το μέλλον – «Quo Vadis»: H πτώση των καρδιαγγειακών νόσων και η άνοδος του καρκίνου
Το παρελθόν αποτελεί μια χρήσιμη πηγή για να βγάλουμε συμπεράσματα το τι θα συμβεί στο μέλλον. Αν ρίξουμε μια ματιά στο σχετικά πρόσφατο παρελθόν, θα δούμε ότι οι θάνατοι από τα καρδιαγγειακά νοσήματα έχουν ελαττωθεί κατά 70% περίπου από το 1958 ως το 2010 στις ΗΠΑ, ενώ οι θάνατοι από καρκίνο έχουν ελαττωθεί μόνο κατά 10% κατά την ίδια χρονική περίοδο. Με καλύτερη πρόληψη και θεραπεία της αθηροσκλήρωσης, οι θάνατοι από τα καρδιαγγειακά νοσήματα θα ελαττωθούν ακόμα περισσότερο και πιθανώς στο απώτερο μέλλον να περιορισθούν σημαντικά όπως συνέβη με τους θανάτους που οφείλονταν στις ρευματικές βαλβιδοπάθειες, τη σύφιλη και άλλα. Σε ορισμένα κράτη της Ευρώπης και σε πολλές πολιτείες των ΗΠΑ, ο καρκίνος (όχι τα καρδιαγγειακά νοσήματα) αποτελεί την πρώτη αιτία θανάτου σήμερα. Τα καρδιαγγειακά νοσήματα κι ο καρκίνος που σκοτώνουν τους πιο πολλούς ανθρώπους, συνήθως εμφανίζονται σε μεγαλύτερες ηλικίες. Συνεπώς όσο θα ελαττώνονται οι θάνατοι από τα καρδιαγγειακά νοσήματα, τόσο θα αυξάνονται οι θάνατοι από καρκίνο (έστω σε μεγαλύτερη ηλικία), αν θεωρήσουμε ως δεδομένο ότι κανείς δεν θα είναι αθάνατος.
Επομένως στο προσεχές κι απώτερο μέλλον, ο καρκίνος θα εξακολουθεί να αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της Ιατρικής. Η νόσος του Alzheimer, που κι αυτή εμφανίζεται στις μεγάλες ηλικίες, επίσης θα αποτελέσει ένα άλλο πρόβλημα. Επιδημίες (όπως π.χ. αυτή που αντιμετωπίζουμε σήμερα ) θα έρχονται κατά περιόδους αλλά θα φεύγουν όπως έγινε και στο παρελθόν, θα είναι δηλαδή παροδικά φαινόμενα. Η ανάπτυξη όμως του καρκίνου έχει την ιδιαιτερότητα ότι σχετίζεται άμεσα με τη φυσιολογική λειτουργία των κυττάρων. Ο ανθρώπινος οργανισμός έχει περίπου 30 τρισεκατομμύρια κύτταρα και από αυτά δισεκατομμύρια πεθαίνουν κάθε μέρα. Για να ζήσει ο οργανισμός τα κύτταρα που πεθαίνουν πρέπει να αντικατασταθούν. Έτσι δισεκατομμύρια κύτταρα διαιρούνται καθημερινά για να αναπληρώσουν αυτά που έχουν πεθάνει (γίνεται ακριβής αντιγραφή των παλαιών). Μέσα όμως σε αυτή τη διαδικασία της μαζικής αναπαραγωγής κυττάρων, υπάρχει πιθανότητα κάποια από τα νέα κύτταρα να μην είναι πανομοιότυπα με αυτά που έχουν πεθάνει (μη ακριβή αντίγραφα). Αυτά τα «μη ακριβή αντίγραφα» κύτταρα δυνατόν να είναι καρκινογόνα. Όσο πιο πολλά κύτταρα αναπαράγονται τόσο περισσότερο αυξάνονται και οι πιθανότητες να παραχθούν καρκινογόνα κύτταρα. Άρα όσο πιο πολλά χρόνια ζει ο άνθρωπος, τόσο πιο πολύ αυξάνονται κι οι πιθανότητες να πάθει καρκίνο.
Ο ρόλος του ιατρού
«ΙΑΤΡΟΣ ΓΑΡ ΑΝΗΡ ΠΟΛΛΩΝ ΑΝΤΑΞΙΟΣ ΑΛΛΩΝ». – Όμηρος
Μέσα σε αυτή την αέναη εξέλιξη της Ιατρικής και τη μεταμόρφωση των νόσων που έχουν σχέση με αυτή, ο ρόλος του ιατρού που είναι να διατηρεί το συνάνθρωπο του υγιή παραμένει σταθερός. Ο ιατρός για να πετύχει το σκοπό του πρέπει να έχει την απαραίτητη εμπειρία και γνώση αλλά και τη δυνατότητα να εφαρμόζει αυτή την εμπειρία και γνώση άμεσα κι αποτελεσματικά στο συγκεκριμένο ασθενή. Ο σπουδαστής της Ιατρικής αρχίζει να αποκτά κλινική εμπειρία και γνώση της ιατρικής επιστήμης/τεχνολογίας από τα πρώτα χρόνια της εκπαίδευσής του. Κλινική εμπειρία αποκτάται μόνο με συνεχή παρακολούθηση αμέτρητων ασθενών σε καθημερινή βάση και επί πολλά χρόνια. Η εμπειρία δεν διδάσκεται αλλά αποκτάται. Ο ιατρός ασχέτως εποχής και μέσων που διαθέτει, στηρίζει την ιατρική κλινική πράξη στην εμπειρία του και την επιστημονική γνώση και τεχνολογία της εποχής. Άρνηση της τεχνολογίας ισοδυναμεί με άρνηση της προόδου, παράλληλα όμως άρνηση της ιατρικής εμπειρίας ισοδυναμεί με άρνηση της ίδιας της ιατρικής.
Ο ιατρός ποτέ δεν πρέπει να χάνει την επαφή του με τον ασθενή. Δεν πρέπει δηλαδή να ασχολείται μόνο με τις εργαστηριακές εξετάσεις και να ξεχνά τον ασθενή. Ο ιατρός πρέπει να έχει υπόψη του ότι η Ιατρική είναι κάτι περισσότερο από τεχνολογία κι επιστήμη. Αυτη περιλαμβάνει τον ασθενή, την ασθένεια, την επίδραση της ασθένειας στον ασθενή, τη σχέση του ασθενή με το οικογενειακό του και το ευρύτερο περιβάλλον, το άγχος του ασθενή και πολλά άλλα. Όπως είχε επισημάνει ο Francis Peabody σε μια διάλεξη του στους φοιτητές της Ιατρικής Σχολής του πανεπιστημίου του Harvard, ο ιατρός δεν πρέπει να ξεχνά ότι το μυστικό της ιατρικής περίθαλψης είναι η φροντίδα για τον ασθενή, “…the secret of the care of the patient is in caring for the patient”. Έτσι ιδανικός ιατρός δεν είναι αυτός που κατά την εκτέλεση της ιατρικής πράξης εφαρμόζει άριστο συνδυασμό κλινικής εμπειρίας-τεχνολογίας και επιστημονικής γνώσης, αλλά ο ιατρός που στηρίζει αυτό τον άριστο συνδυασμό πάνω σε σταθερή ηθική βάση.
Η Ιατρική επιστήμη και τεχνολογία θα εξελίσσονται στο διηνεκές. Εφαρμογή αυτών των εξελίξεων στην κλινική θα έχει ως αποτέλεσμα τη μεταμόρφωση των νόσων (όπως έγινε στο παρελθόν), την αύξηση του μέσου όρου ζωής αλλά και τη βελτίωση της ποιότητας αυτής. Μέσα σ᾽ αυτή την αέναη αλλαγή το μόνο που θα παραμένει σταθερό είναι ο ρόλος του ιατρού που είναι να διατηρεί το συνάνθρωπό του υγιή.
Επιμέλεια-Συγγραφή:
Konstantinos Dean Boudoulas, MD, Professor of Medicine/Cardiovascular Medicine, Section Head Interventional Cardiology, Director Cardiac Catheterization Laboratories, The Ohio State University, Columbus Ohio, USA
Harisios K Boudoulas, MD, Dr., Dr. Hon.
Professor of Medicine/Cardiovascular Medicine and Pharmacy (emeritus)
The Ohio State University, Columbus Ohio, USA
Honorary Professor, Academician (an. men)