Αρχικά ας δώσουμε το ορισμό. Η γονιδιακή θεραπεία αποβλέπει στη θεραπεία γενετικών ασθενειών, ασθένειες δηλαδή που προκαλούνται λόγω γενετικής “ανωμαλίας” (ή μετάλλαξης). Στοχεύει στην αποκατάσταση ενός παθολογικού φαινοτύπου με μία διεργασία η οποία περιλαμβάνει πλήρη αλλαγή γενετικού υλικού στα κύτταρα του ιστού του ανθρώπου που πάσχει.
Από την άλλη, γνωρίζουμε ότι υπάρχουν πολλοί αβάσιμοι φόβοι σχετικά με τα εμβόλια έναντι της COVID-19 και ένας από τους πιο διαδεδομένους είναι η εντύπωση ότι αυτά τα νέα εμβόλια δεν είναι πραγματικά εμβόλια, αλλά ότι θα αλλάξουν κάπως τα γονίδια μας ή θα εισαχθούν στο DNA των κυττάρων μας. Με απλά λόγια, και ίσως βγάλω και ουρά…. Είναι αρκετά συχνό, ειδικά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να αναφέρεται ότι αυτά εμβόλια είναι ένα είδος γονιδιακής θεραπείας.
Τα εμβόλια mRNA που σχεδιάστηκαν και παράγονται από τις εταιρείες Pfizer και τη Moderna χρησιμοποιούν λιπιδικά νανοσωματίδια για να εισάγουν ένα μόνο κομμάτι (περίπου 4.000 από τα 30.000 νουκλεοτίδια) γενετικού υλικού που ονομάζεται πληροφοριοφόρο RNA (mRNA – ή αγγελιαφόρο RNA) στo κυτταρόπλασμα των κυττάρων μας. Αυτό περιέχει την πληροφορία για την βιοσύνθεση της πρωτεΐνης της ακίδας του ιού. Μόλις μπει μέσα στο κυτταρόπλασμα του κυττάρου, αυτές οι οδηγίες διαβάζονται και μεταφράζονται σε mRNA. Εκεί, στα ριβοσώματα του κυτταροπλάσματος μεταφράζονται και συναρμολογούνται περίπου 200.000 άλλα κομμάτια αγγελιαφόρου RNA (mRNA) που βρίσκονται επίσης στο κυτταρόπλασμα κάθε κυττάρου, καθώς τα κύτταρα μας παράγουν πρωτεΐνες και ένζυμα συνεχώς. Οι αλυσίδες του mRNA είναι βασικά ένα κωδικός που περιγράφει τις οδηγίες για την παραγωγή των πρωτεϊνών. Στην περίπτωση των εμβολίων περιέχει τις οδηγίες για την παραγωγή των πρωτεϊνών των ακίδων με τις οποίες ο κορωνοϊός προσδένεται στα κύτταρα μας για να τα μολύνει. Η πρωτεΐνη της ακίδας είναι ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά του ιού από το ανοσοποιητικό μας σύστημα. Οι ακίδες στην συνέχεια μεταναστεύουν στο εξωτερικό περίβλημα των κυττάρων μας όπου αναγνωρίζονται από ανοσοποιητικό μας σύστημα το οποίο πλέον αποκτά μνήμη για αυτές (τις «θυμάται»).
Το εμβόλιο των εταιρειών Johnson & Johnson και της Astra Zeneca/Οξφόρδης είναι ελαφρώς διαφορετικά. Χρησιμοποιούν ένα δίκλωνο μόριο DNA που εισάγεται σε έναν κοινό, αλλά αδρανή ιό που ονομάζεται αδενοϊός. Αυτό το κομμάτι DNA περιέχει επίσης τις οδηγίες για την οικοδόμηση της πρωτεΐνης της ακίδας του ιού. Η όλη κατασκευή εισέρχεται στον πυρήνα του κυττάρου δια μέσω του κυτταροπλάσματος. Η πληροφορία μεταγράφεται σε mRNA, ταξιδεύει στο κυτταρόπλασμα και από εκεί και πέρα ακολουθείται ίδια διαδικασία με τα εμβόλια mRNA.
Αυτές οι ακίδες, από μόνες τους δεν μπορούν να προκαλέσουν νόσο, και συνήθως δεν είναι πλήρεις (κυρίως μικρά κομμάτια τους βγαίνουν στην επιφάνεια του κυττάρου). Πρόκειται ουσιαστικά για «αποτυπώματα» του ιού που βοηθούν το ανοσοποιητικό να αναγνωρίσει και να καταπολεμήσει τον πραγματικό ένοχο (το ιό SARS-CoV-2) όταν εισβάλλει. Οι αλυσίδες mRNA από τα εμβόλια έχουν μικρή διάρκεια ζωής και παραμένουν έως δύο μέρες προτού αποδομηθούν και τα κομμάτια τους ανακυκλωθούν από το σύστημα διάθεσης απορριμμάτων των κυττάρων.
Επειδή όμως αγγελιαφόρο RNA είναι γενετικό υλικό, μόνο υπό την έννοια αυτή, τα εμβόλια είναι μια θεραπεία με βάση στις αρχές της γενετικής και όχι βέβαια μια γονιδιακή θεραπεία. Έτσι και ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) τα ταξινομεί ως εμβόλια, όχι ως γονιδιακή θεραπεία.
Όμως πολλοί άνθρωποι ακούν ή διαβάζουν την έκφραση «γενετική» ή «γονιδιακή» και πιστεύουν ότι θα αλλάξει το DNA τους. Όμως αυτό δεν είναι δυνατό. Προκειμένου τα εμβόλια να αλλάξουν τα γονίδια ενός ατόμου, οι οδηγίες που περιέχονται στο mRNA θα πρέπει να εισέλθουν στο κέντρο ελέγχου του κυττάρου, δηλαδή στον πυρήνα και στο DNA μας. Ο πυρήνας χωρίζεται από το υπόλοιπο κύτταρο από τη δική του μεμβράνη. Για να ξεπεράσει αυτή τη μεμβράνη, ειδικά το mRNA των εμβολίων των εταιρειών Pfizer και τη Moderna θα πρέπει να έχει ένα ειδικό ένζυμο το οποίο όμως δεν έχει. Αλλά ακόμα και αν μπορούσε να μπει στον πυρήνα, το μονόκλωνο μόριο του mRNA θα πρέπει να μεταφραστεί ξανά σε ένα μόριο DNA.
Ορισμένοι ιοί όπως ο HIV, ο ιός που προκαλεί το AIDS, μπορεί να το κάνει αυτό. Το πετυχαίνει χρησιμοποιώντας ένα ένζυμο που ονομάζεται αντίστροφη μεταγραφάση, που μετατρέπει το RΝΑ σε DNA για να εισαχθεί στο DNA των χρωμοσωμάτων μας. Όμως, το mRNA που περιέχεται στα εμβόλια στερείται αυτού του ενζύμου, οπότε δεν μπορεί να μεταγραφεί σε DNA. Ο αδενοϊός DNA που χρησιμοποιείται στα εμβόλια της Johnson & Johnson και της Astra Zeneca/Οξφόρδης εισέρχεται στον πυρήνα των κυττάρων μας, αλλά ποτέ δεν ενσωματώνεται στα χρωμοσώματά μας.
Ακόμα όμως και μετά από αυτά τα δύο βήματα, υπάρχει ένα τρίτο τείχος προστασίας μεταξύ των εμβολίων και των γονιδίων μας: Ένα άλλο ένζυμο, που ονομάζεται ενσωματάση (ιντεγκράση), θα χρειαζόταν για τη συρραφή του νέου DNA στο DNA των κυττάρων μας. Αυτό επίσης δεν υπάρχει στα εμβόλια. Συνεπώς, οι πιθανότητες να συμβεί ενσωμάτωση του mRNA των εμβολίων στο γενετικό μας υλικό είναι μηδενικές.
Επιμέλεια:
Κωνσταντίνος Δ.Τριανταφυλλίδης Γενετιστής, Ομότιμος Καθηγητής Α.Π.Θ. Έχει διατελέσει Πρόεδρος Τμήματος Βιολογίας Α.Π.Θ επί 6 έτη, Δ/ντής του Τομέα Γενετικής, Ανάπτυξης και Μοριακής Βιολογίας, και δ/ντής Εργαστηρίου Γενικής Βιολογίας του Τμήματος Βιολογίας Α.Π.Θ.