Είναι ακόμα νωπό το συγκλονιστικό γεγονός του αιφνίδιου θανάτου ενός χιονοδρόμου στο Πισοδέρι της Φλώρινας, με παριστάμενους ιατρούς να πραγματοποιούν καρδιοπνευμονική αναζωογόνηση (ΚΑΡΠΑ) για σχεδόν στα 50 λεπτά, ώσπου να καταφθάσει το ΕΚΑΒ, χωρίς όμως ευνοϊκό αποτέλεσμα για τη ζωή του συνανθρώπου μας.
Είχαμε θίξει και παλαιότερα (στην εφημερίδα ΝΕΑ ΚΑΣΤΟΡΙΑ, φύλλο της 2ης Νοεμβρίου 2017) το θέμα των εξωνοσοκομειακών καρδιακών ανακοπών και των αυτόματων εξωτερικών απινιδωτών, και είχαμε επισημάνει την αναγκαιότητα να αυξηθεί η τοποθέτηση απινιδωτών σε καίρια σημεία στην κοινότητα. Μάλιστα, είχαμε υπογραμμίσει την απαίτηση οι κρατικές πρωτοβουλίες να υπερκεράσουν τις όποιες σποραδικές ιδιωτικές δωρεές. Έξι χρόνια αργότερα, ας προσπαθήσουμε άλλη μια φορά να προσεγγίσουμε το γεγονός του αιφνιδίου θανάτου, τις αιτίες του και τις δυνατότητες να αποτρέψουμε τη μοιραία κατάληξη παρόμοιων τέτοιων περιστατικών στο μέλλον.
ΠΟΥ ΟΦΕΙΛΕΤΑΙ Ο ΑΙΦΝΙΔΙΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ; Εξαρτάται από την ηλικιακή ομάδα του ατόμου. Σε ηλικίες άνω των 40, η βασική αιτία είναι η στεφανιαία νόσος, οι στενωμένες δηλαδή αρτηρίες της καρδιάς, φαινόμενο που οδηγεί σε οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου. Μεγάλο ποσοστό των εμφραγμάτων, ιδιαίτερα σε σχετικώς νέα άτομα, οδηγεί σε κοιλιακές αρρυθμίες, οι οποίες οδηγούν σε καρδιακή ανακοπή και επακόλουθο αιφνίδιο θάνατο. Η πορεία αυτή ανακόπτεται προσωρινά με την ΚΑΡΠΑ, δηλαδή με τις συμπιέσεις του θώρακα και τις εμφυσήσεις (και μόνες τους οι συμπιέσεις μπορούν να έχουν αποτέλεσμα), ενώ με τη χρήση της συσκευής που αποκαλείται «αυτόματος εξωτερικός απινιδωτής» μπορεί να σταματήσει η επικίνδυνη αρρυθμία και το άτομο να επιβιώσει μέχρι την άφιξή του στο νοσοκομείο, όπου θα λάβει τις απαραίτητες θεραπείες (θρομβόλυση, πρωτογενή αγγειοπλαστική κοκ).
Σε ηλικίες μικρότερες, κυρίως κάτω των 40 ετών, οι αιτίες του αιφνίδιου θανάτου είναι άλλες. Συχνότερα, ο αιφνίδιος θάνατος οφείλεται σε μυοκαρδιοπάθειες, με κυριότερο εκπρόσωπο την υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια (γονιδιακή νόσο που οδηγεί σε υπερτροφική καρδιά και θανατηφόρες κοιλιακές αρρυθμίες), και σε κάποιες ηλεκτρικές νόσους της καρδιάς, όπου η καρδιά είναι μορφολογικά φυσιολογική, αλλά το ηλεκτροκαρδιογράφημα (ΗΚΓ) αναδεικνύει «ηλεκτρολογικό» πρόβλημα (όπως το σύνδρομο του μακρού QT, το σύνδρομο Brugada κ.ά.). Οι περισσότεροι θάνατοι αθλητών οφείλονται στις αιτίες αυτές, καθώς και σε μία άλλη, το commotio cordis. Στην περίπτωση αυτή, ο αιφνίδιος θάνατος προκαλείται από την έντονη πλήξη στο στήθος του αθλητή, είτε από μπαλάκι (baseball, tennis) / μπάλα είτε από αγκώνα συναθλητή ή από κάποιο όργανο του αθλήματος (πχ μπαστούνι του ice-hockey). Αν η πλήξη πετύχει την καρδιά σε μια «ευάλωτη» χρονική στιγμή (απειροελάχιστες οι πιθανότητες να συμβεί αυτό, αλλά σε εκατομμύρια ασκούμενους το συνολικό πλήθος των συμβάντων δεν είναι αμελητέο), μπορεί να ξεκινήσει επικίνδυνη αρρυθμία που να οδηγήσει σε αιφνίδιο θάνατο.
Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις αιφνιδίου θανάτου, κοινός παρονομαστής είναι η κοιλιακή αρρυθμία, που μπορεί να αναταχθεί από τον αυτόματο απινιδωτή, ένα μηχάνημα απλό στην χρήση και σωτήριο. Ο χρήστης του απινιδωτή δεν χρειάζεται καμία εξειδικευμένη γνώση, καθώς οι συσκευές είναι απλοποιημένες ώστε να χρησιμοποιούνται από τον μέσο πολίτη. Συγκεκριμένα, για να χρησιμοποιήσουμε τον απινιδωτή, διακόπτουμε για λίγα δευτερόλεπτα την ΚΑΡΠΑ και εφαρμόζουμε γρήγορα δύο μεγάλα αυτοκόλλητα στο πρόσθιο μέρος του κορμού του ατόμου και πατούμε το κουμπί που θα εκκινήσει την λειτουργία του απινιδωτή. Επισημαίνουμε ότι οι απινιδωτές έχουν σχεδιάγραμμα στο εσωτερικό τους που μας καθοδηγεί. Το μηχάνημα αυτόματα αναγνωρίζει τον καρδιακό ρυθμό του ατόμου, και αυτόματα λαμβάνει την απόφαση (αν πράγματι ο ρυθμός αυτός είναι κατάλληλος προς απινίδωση) να χορηγήσει ηλεκτροσόκ στην καρδιά, με αποτέλεσμα τη διακοπή της κοιλιακής αρρυθμίας και την επιστροφή του ατόμου στον κανονικό καρδιακό ρυθμό, και τις πιο πολλές φορές στη ζωή. Ο απινιδωτής δίνει προφορικές εντολές (στα ελληνικά) για τις ενέργειες που πρέπει να κάνουμε κατά την προσπάθεια ανάνηψης του ατόμου. Τέλος, το άτομο παραμένει συνδεδεμένο στον απινιδωτή, μέχρι να καταφτάσει το ΕΚΑΒ.
ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΜΕΙΩΣΟΥΜΕ ΤΟΝ ΑΡΙΘΜΟ ΤΩΝ ΑΙΦΝΙΔΙΩΝ ΘΑΝΑΤΩΝ ΠΟΥ ΣΥΜΒΑΙΝΟΥΝ ΓΥΡΩ ΜΑΣ; Η απάντηση είναι ναι, και αυτό μπορεί να συμβεί με 2 τρόπους, αμφότερους της προληπτικής Ιατρικής. Πρώτον, με εντατικό προαθλητικό έλεγχο σε όσους ασχολούνται με τον αθλητισμό (παιδιά και ενηλίκους). Από το 2018 είναι νόμος του κράτους η έκδοση κάρτας υγείας αθλητή για τα παιδιά και τους νέους που συμμετέχουν σε προπονήσεις ή και σε αγώνες στα διάφορα αθλήματα. Το ΦΕΚ του νόμου προβλέπει εξέταση από Καρδιολόγο και ΗΚΓ (ενδεχομένως και υπερηχοκαρδιογράφημα ή και περαιτέρω εξετάσεις), που θα βοηθήσουν στην αναγνώριση των μυοκαρδιοπαθειών και των ηλεκτρικών νόσων της καρδιάς. Δεύτερον, με καταπολέμηση της στεφανιαίας νόσου στα άτομα μεγαλύτερων ηλικιών, είτε διαγιγνώσκοντάς την σε αυτούς που ήδη πάσχουν από αυτή, είτε προλαβαίνοντας στους υπόλοιπους την ανάπτυξή της, ελέγχοντας όσο είναι δυνατόν τους παράγοντες που προκαλούν στένωση στα αγγεία της καρδιάς μας. Οι κυριότεροι από αυτούς τους παράγοντες είναι το κάπνισμα, η υπέρταση, τα αυξημένα λιπίδια, ο διαβήτης, η έλλειψη σωματικής άσκησης κτλ. Όπως καταλαβαίνει κανείς, όμως, όσο και να περιορίσουμε τους παράγοντες αυτούς , οι αιφνίδιοι θάνατοι δεν μπορούν να εξαλειφθούν παντελώς, οπότε περνούμε στο τελικό ερώτημα:
ΠΩΣ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΚΡΑΤΗΣΟΥΜΕ ΣΤΗ ΖΩΗ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΥΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΣΥΝΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΜΑΣ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΥΠΟΣΤΕΙ ΚΑΡΔΙΑΚΗ ΑΝΑΚΟΠΗ (ΕΧΟΥΝ ΠΕΣΕΙ ΛΙΠΟΘΥΜΟΙ ΜΠΡΟΣΤΑ ΜΑΣ, ΧΩΡΙΣ ΑΥΤΟΜΑΤΗ ΑΝΑΠΝΟΗ ΚΑΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ); Μπορούμε να το κάνουμε με 2 τρόπους. Ο πρώτος τρόπος επιτυγχάνεται μέσω της εκπαίδευσης όλο και περισσότερων ανθρώπων στην πραγματοποίηση σωστής ΚΑΡΠΑ και στη χρησιμοποίηση των αυτόματων απινιδωτών. Αυτό μπορεί να γίνει με ειδικό μάθημα σε όλες τις τάξεις των σχολείων, από επαγγελματίες υγείας που ασχολούνται με την επείγουσα φροντίδα (διασώστες του ΕΚΑΒ, ιατρούς, νοσηλευτές κ.ά.). Με διαφημιστικά σποτ στην τηλεόραση και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Σας παραθέτω στα σχόλια το γνωστό σποτάκι των Βρετανών και ένα ελληνικό. Αν δεν είμαστε εξοικειωμένοι με την ΚΑΡΠΑ, μπορούμε να κάνουμε ΚΑΡΠΑ με συμπιέσεις μόνο, διαφορετικά μπορούμε να χορηγήσουμε και εμφυσήσεις (30 συμπιέσεις του θώρακα – 2 εμφυσήσεις).
Ο δεύτερος τρόπος αφορά την αύξηση της διαθεσιμότητας απινιδωτών, ώστε να υπάρχει απινιδωτής στα σημεία που είναι περισσότερο πιθανό να συμβούν καρδιακές ανακοπές. Η σπουδαιότητα της μέριμνας αυτής αφορά στο γεγονός ότι όσο καθυστερεί η σύνδεση του ατόμου σε απινιδωτή, μετά τα πρώτα 6 λεπτά από την έναρξη της ΚΑΡΠΑ, τόσο μειώνονται οι πιθανότητες του ατόμου να επιβιώσει ή να αποκομίσει μικρότερο νευρολογικό έλλειμμα, ακόμη και αν συνεχίζεται η ΚΑΡΠΑ. Άρα, αν στο χιονοδρομικό κέντρο όπου απεβίωσε ο συμπολίτης μας υπήρχε διαθέσιμος απινιδωτής, θα ήταν δυνατόν να τον συνδέσουν αμέσως μετά την έναρξη της ΚΑΠΑ, με αποτέλεσμα να αυξηθούν οι πιθανότητες επιβίωσής του. Υπογραμμίζεται ξανά ότι στην ηλικιακή ομάδα του θανόντος το έμφραγμα με κοιλιακή αρρυθμία είναι η συνηθέστερη αιτία καρδιακής ανακοπής, άρα ο απινιδωτής θα είχε αρκετές πιθανότητες να βρει πρόσφορο έδαφος για να δράσει αποτελεσματικά. Σε κάθε περίπτωση, θα είχαν γίνει όσα είναι ανθρωπίνως και ιατρικώς δυνατόν να γίνουν το 2023, για να κρατηθούν στη ζωή οι άνθρωποι, κάτω από τέτοιες συνθήκες.
Και ερχόμαστε στο πραγματικό ζητούμενο. Πού θα πρέπει να τοποθετούνται απινιδωτές και ποιος πρέπει να έχει την ευθύνη για την αγορά και τη συντήρησή τους; Απινιδωτές πρέπει, προφανώς, να τοποθετούνται σε σημεία όπου υπάρχει υψηλή πιθανότητα να συμβεί ένας αιφνίδιος θάνατος, είτε βάσει πληθυσμιακού κριτηρίου (πχ λαϊκή αγορά που κατακλύζεται από κόσμο όλων των ηλικιών ή ένα αεροδρόμιο), είτε βάσει του είδους των δραστηριοτήτων που συμβαίνουν εκεί, όπως είναι τα αθλητικά κέντρα και τα σχολεία, όπου πολλά παιδιά αθλούνται και παίζουν. Τα νοσοκομεία εξαιρούνται από τη συζήτηση, διότι έχουν ειδικές ομάδες επαγγελματιών υγείας που είναι επιφορτισμένοι με την αναζωογόνηση (προηγμένη υποστήριξη ζωής). Είναι γνωστό ότι πολλοί Δήμοι, αλλά και διάφοροι ιδιωτικοί παράγοντες έχουν ήδη λάβει την πρωτοβουλία και έχουν τοποθετήσει απινιδωτές σε αρκετά σημεία στην Επικράτεια. Είναι, όμως, προφανές από περιστατικά όπως το προχθεσινό ότι ακόμα υπάρχουν κρίσιμα μέρη, με υψηλή πιθανότητα αιφνιδίων θανάτων, που δεν διαθέτουν ακόμα απινιδωτή, ενώ θα έπρεπε. Λογικά, το κράτος είναι αυτό που έχει την ευθύνη να δημιουργήσει το απαραίτητο νομοθετικό πλαίσιο, το οποίο θα προβλέπει την υποχρεωτική ύπαρξη απινιδωτή σε δημόσιους ή ιδιωτικούς χώρους με σημαντική πιθανότητα να συμβεί εκεί ένας αιφνίδιος θάνατος. Το κράτος πάλι είναι αυτό που οφείλει να ενσωματώσει μαθήματα ΚΑΡΠΑ και χρήσης αυτόματων απινιδωτών στο υποχρεωτικό πρόγραμμα όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης, αλλά και σε δημόσιες υπηρεσίες και ιδιωτικές εταιρείες. Επίσης, σημαντική είναι και η προβολή διαφημιστικών σποτ στην τηλεόραση. Προφανώς, η συνεργασία του κράτους με την Ελληνική Καρδιολογική Εταιρεία, το επίσημο όργανο καρδιολόγων στην Ελλάδα, που μάλιστα διαθέτει ειδική Ομάδα Εργασίας για την Καρδιοπνευμονική Αναζωογόνηση, είναι αυτονόητη. Η παρουσία απινιδωτή σε ιδιωτικά αθλητικά κέντρα (και η σωστή συντήρηση του απινιδωτή, με αλλαγή μπαταρίας σε τακτά χρονικά διαστήματα) θα μπορούσε να αποτελεί προαπαιτούμενο για να λάβουν άδεια λειτουργίας τέτοιοι χώροι. Άλλωστε, ανάλογο νομοθετικό πλαίσιο προβλέπει τα καρδιολογικά ιατρεία να έχουν απινιδωτή, επειδή πραγματοποιούνται εκεί δοκιμασίες κόπωσης στον κυλιόμενο τάπητα, ή οι κινηματογράφοι και τα εστιατόρια να έχουν εξόδους κινδύνου και πυροσβεστικά μέσα. Τα σχολεία είναι ένα ακόμα υποψήφιο μέρος για τοποθέτηση απινιδωτών. Στις ΗΠΑ δεν είναι υποχρεωτική η παρουσία απινιδωτών στα σχολεία σε όλες τις πολιτείες. Στη Μεγάλη Βρετανία επιδιώκουν να έχουν τοποθετήσει έναν απινιδωτή σε κάθε σχολείο μέχρι το τέλος της τρέχουσας σχολικής χρονιάς. Στην Ελλάδα, εξ όσων γνωρίζω, δεν έχει διατυπωθεί τέτοια πρόθεση.
Τέλος, με κόστος χαμηλότερο από 2-3 χιλ. ευρώ ανά απινιδωτή (σε γνωστό ιστότοπο διαδικτυακών αγορών βρίσκεις αξιόπιστο απινιδωτή, καλής μάρκας, με όλες τις λειτουργίες, με κάτι παραπάνω από 1000 ευρώ), θεωρώ ότι οι περισσότερες ιδιωτικές επιχειρήσεις ή σύλλογοι (πχ σχολεία, αθλητικοί σύλλογοι, όπως ναυτικοί όμιλοι, σύλλογοι τέννις, taekwondo, ποδοσφαίρου και παρόμοιων ομαδικών αθλημάτων), αλλά ειδικά κάποια απομακρυσμένα σημεία της Επικράτειας, όπως τα χιονοδρομικά κέντρα, θα ήταν σκόπιμο να προμηθευτούν το ταχύτερο δυνατό έναν απινιδωτή, είτε αυτό προκύψει ως νομική υποχρέωση είτε όχι. Είναι ένα ελάχιστο έξοδο για το όφελος που μπορεί να προκύψει από την σωτηρία μιας ανθρώπινης ζωής. Το κόστος ενός έτους ποιοτικής ζωής (one year of quality life, QALY) υπολογίζεται από δημόσιους και ιδιωτικούς ασφαλιστικούς φορείς στις 50000 δολάρια ΗΠΑ. Αν αναλογιστούμε ότι ο απινιδωτής θα προσφέρει πολλά χρόνια ζωής στον ανανήψαντα, που μπορεί κάλλιστα να είναι νέος/νέα ή έστω μεσήλικας, το κόστος αγοράς του απινιδωτή για ένα σύστημα υγείας είναι πραγματικά αμελητέο. Αλλά και μόνο η ηθική υποχρέωση που έχουμε να προστατέψουμε τον οποιοδήποτε συνάνθρωπό μας που υφίσταται καρδιακή ανακοπή με μέσα και γνώση που είναι ευρέως διαθέσιμα (απινιδωτές και γνώση χρήσης αυτών) είναι αρκετή για να πειστούμε για την ανάγκη αύξησης των απινιδωτών γύρω μας. Είναι κοινότοπο να ειπωθεί, αλλά ας είναι το πρόσφατο τραγικό συμβάν η αφορμή για θωράκιση με απινιδωτές όλων των σημείων με συνωστισμό ή/και αθλητική δραστηριότητα. Ας είναι η αφορμή για να ρωτήσουμε τον διευθυντή του σχολείου ή του αθλητικού συλλόγου όπου πηγαίνει το παιδί μας αν υπάρχει απινιδωτής στις αντίστοιχες εγκαταστάσεις και, αν δεν υπάρχει, τι μπορούμε να κάνουμε για να αποκτηθεί (κονδύλι από κάποιο επιδοτούμενο πρόγραμμα; συλλογή χρημάτων ιδιωτικά, πχ μέσω του συλλόγου γονέων & κηδεμόνων;). Μπορεί να είμαστε εμείς ή τα παιδιά μας οι επόμενοι που θα κινδυνεύσουν με αιφνίδιο θάνατο.
Επιμέλεια: Τσιαούσης Γεώργιος, Καρδιολόγος